Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết 68 đưa ra 12 chính sách hỗ trợ người lao động, doanh nghiệp khó khăn do đại dịch. Tổng kinh phí hơn 26.000 tỷ đồng. Đây là gói hỗ trợ thứ hai được tung ra sau một năm rưỡi Việt Nam đối mặt với bốn làn sóng Covid-19 khiến hàng triệu lao động bị ảnh hưởng tiêu cực về việc làm.
Một gia đình rời khu cách ly tập trung KTX Đại học Quốc gia TP HCM về nhà, tháng 6/2021. Ảnh: Hữu Khoa
Nghị quyết mới bổ sung nhiều nhóm thụ hưởng so với gói 62.000 tỷ đồng hồi tháng 4/2020, song chủ yếu là lao động đã được bao phủ bởi lưới an sinh bằng hệ thống bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp. Cụ thể F0, F1 và trẻ em gặp khó khăn do dịch; giáo viên mầm non, tư thục; nghệ sĩ trong đơn vị nhà nước và hướng dẫn viên du lịch đều được hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt.
Các F0 được hỗ trợ tiền ăn 80.000 đồng một ngày, tính từ thời điểm bùng phát dịch lần thứ tư (27/4) đến cuối năm 2021; song không quá 3,6 triệu đồng. Các F1 nhận hỗ trợ như F0 song không quá 1,68 triệu đồng.
Trẻ em nhiễm nCoV hoặc cách ly y tế được ngân sách Nhà nước chi trả phí điều trị và tiền ăn. Ngân sách đồng thời hỗ trợ thêm một triệu đồng cho mỗi em trong thời gian điều trị, cách ly. Chính sách đặc biệt quan tâm lao động nữ phải hoãn, ngừng, nghỉ việc không lương hoặc mất việc đang nuôi con nhỏ dưới 6 tuổi hoặc mang thai, nhận thêm một triệu đồng ngoài các chính sách khác với lao động khó khăn.
Lao động trong doanh nghiệp phải ngừng việc vẫn được hỗ trợ song mức thấp hơn, nhận một lần một triệu đồng thay vì 1,8 triệu, tối đa trong ba tháng như gói trước.
Điều kiện cho doanh nghiệp vay trả lương ngừng việc, trả lương phục hồi sản xuất đã được nới lỏng hơn. Nguồn vốn vay vẫn từ ngân hàng Chính sách xã hội với lãi suất 0 %. Điểm mới là doanh nghiệp không phải bảo đảm tiền vay song giữ nguyên điều kiện không có nợ xấu. Trước đây, thủ tục rườm rà là nguyên nhân chính khiến cho gói 16.000 tỷ đồng chỉ giải ngân được 0,26%, với con số khiêm tốn 245 đơn vị vay vốn gần 42 tỷ đồng.
Lần đầu tiên, gói mới áp dụng chính sách hỗ trợ đào tạo nâng cao tay nghề để duy trì việc làm cho người lao động. Kinh phí trích từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp. Quỹ này hiện kết dư khoảng 84.000 tỷ đồng.
Theo thống kê của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, năm 2020, tổng số tiền chi trợ cấp thất nghiệp và hỗ trợ học nghề gần 19.600 tỷ đồng (tăng 40% so với năm 2019). Trong đó, riêng khoản chi trợ cấp thất nghiệp hơn 19.500 tỷ đồng cho gần 1,1 triệu lao động (tăng 30% so với năm 2019), còn lại 100 tỷ đồng chi cho học nghề.
Khi soạn thảo Nghị quyết 42, Bộ từng đưa chính sách này vào với kinh phí dự kiến 3.000 tỷ đồng, song chưa thực hiện được. Cơ quan có thẩm quyền của Quốc hội đánh giá chính sách dù cần thiết song chưa phù hợp với bối cảnh cả nước thực hiện giãn cách, cách ly chống dịch, hồi tháng 4/2020.
Công nhân Bắc Giang trong vùng cách ly xã hội đi nhận nhu yếu phẩm tại "Siêu thị 0 đồng" do Liên đoàn lao động tỉnh tổ chức, tháng 5/2021. Ảnh: Hồng Chiêu
Chính phủ đưa ra mức hỗ trợ tối thiểu, rồi phân quyền về cho địa phương tự xây dựng tiêu chí và mức hỗ trợ nhóm lao động không có hợp đồng (lao động tự do) và một số nhóm đặc thù khác. Lao động tự do không còn nhận hỗ trợ trực tiếp từ ngân sách với mức tối đa 3 triệu đồng mỗi người như trước đây.
Tỉnh, thành phố căn cứ điều kiện cụ thể, khả năng ngân sách để xác định người được hưởng và mức hỗ trợ cụ thể, song không thấp hơn 1,5 triệu đồng một người hoặc 50.000 đồng mỗi ngày. Việc xác minh thông tin nhóm này là bài toán khó với nhiều địa phương, trở thành một trong những "điểm nghẽn" của gói hỗ trợ cũ. Năm ngoái, gói 62.000 tỷ đồng hỗ trợ được cho hơn 1 triệu lao động tự do. Trong khi thống kê cả nước có hơn 19,5 triệu người làm việc trong các cơ sở kinh doanh dịch vụ nhỏ lẻ, đặc trưng không có hợp đồng, không hưởng lương cố định, không tham gia BHXH bắt buộc.
Tại họp báo Chính phủ thường kỳ chiều 1/7, Bộ trưởng Lao động Thương binh Xã hội Đào Ngọc Dung nói Chính phủ đặc biệt nhấn mạnh chăm lo cho nhóm lao động tự do. Đây là nhóm bị ảnh hưởng sâu và trực tiếp, nhưng cũng khó triển khai nhất. Đánh giá rút ra từ thực tế triển khai gói 62.000 tỷ.
"Có những bác tổ trưởng dân phố cho biết phải đi đến 8 - 9 lần mới gặp được người lao động để khảo sát, đánh giá rồi mới hỗ trợ được. Lao động tự do di chuyển thường xuyên, không cư trú ổn định, còn phải lấy xác nhận tại nơi ở, nơi cư trú", ông Dung phân tích.
Nếu Chính phủ đứng ra ban hành chính sách cụ thể và hỗ trợ ngân sách cho nhóm này thì sẽ rất khó khăn. Lãnh đạo bộ đã làm việc với Hà Nội, TP HCM và một số địa phương đông lực lượng lao động tự do, đều nhận được sự ủng hộ. Chính phủ đã thống nhất hỗ trợ nhóm này, nhưng giao toàn quyền cho địa phương quyết định. Đơn cử, trong gói hỗ trợ của TP HCM mới đây cũng xác định hỗ trợ các nhóm lao động tự do như bán hàng rong, bán vé số dạo...
"Chính phủ đã quy định mức sàn hỗ trợ. Nếu địa phương hỗ trợ vượt mức này, Chính phủ rất hoan nghênh", ông Dung nói thêm.
Người lao động xếp hàng nhận cơm miễn phí trong những ngày TP HCM giãn cách xã hội, tháng 6/2021. Ảnh: Như Quỳnh
Người đứng đầu ngành lao động cho biết gói 62.000 tỷ "được thực hiện trong ngắn hạn, hết năm 2020, tất cả chính sách của gói này đã hết hiệu lực". Tiền còn lại theo chu kỳ ngân sách và Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đồng ý chuyển sang sử dụng cho những công việc khác. Vì vậy, gói 62.000 tỷ đồng không thực hiện song song với gói 26.000 tỷ đồng.
Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đang xây dựng Quyết định của Thủ tướng để triển khai gói hỗ trợ lần thứ hai này. Tinh thần là sẽ giản lược tối đa thủ tục, điều kiện "làm sao cho đơn giản, thông thoáng nhất".
Ông Dung lấy ví dụ, để giảm đóng vào Quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, doanh nghiệp chỉ cần đến cơ quan BHXH, đưa danh sách đã đóng hàng tháng, sau đó sẽ được hỗ trợ. Bộ cũng sẽ quy định rõ trong 2 hoặc 3 ngày khi nhận hồ sơ, các đơn vị phải xử lý ngay. Nếu không đồng ý thì trả lời bằng văn bản ngay cho người lao động, doanh nghiệp.
"Nếu như trước đây cho tạm dừng đóng bảo hiểm phải có 4 thủ tục thì bây giờ tinh thần là cái gì luật không bắt buộc thì không cần", ông nêu quan điểm và cho biết quyết định hướng dẫn 12 nhóm chính sách của gói 26.000 tỷ đồng dài tới 50 trang để đảm bảo chi tiết và dễ thực hiện.
Tháng 4/2020, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội tham mưu Chính phủ ban hành Nghị quyết 42 (gói an sinh 62.000 tỷ đồng) hỗ trợ lao động, doanh nghiệp, hộ kinh doanh bị ảnh hưởng bởi dịch. Sau hơn một năm triển khai, gần 13,2 triệu người nhận được hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt trích từ ngân sách nhà nước.
Trong đó hơn 11,9 triệu người có công, hộ nghèo, cận nghèo, gia đình chính sách nhận hỗ trợ gần 11.798 tỷ đồng.Với nhóm lao động có hợp đồng phải hoãn, nghỉ việc không lương, bị chấm dứt hợp đồng hoặc không đủ điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp, chính sách hỗ trợ gần 229.000 người với tổng kinh phí trên 258 tỷ đồng. Nhóm lao động tự do, như hàng rong, xe ôm không có hợp đồng lao động bị mất việc làm, hỗ trợ được hơn một triệu người với kinh phí trên 1.000 tỷ đồng; hơn 37.000 hộ kinh doanh tạm đóng cửa hỗ trợ hơn 37 tỷ đồng.
Tỷ lệ giải ngân toàn gói thấp. Bộ lý giải gói hỗ trợ chưa từng có tiền lệ, nhóm hỗ trợ rộng, thuộc mọi thành phần kinh tế, trong khi chỉ có 2 - 3 tuần để nghiên cứu, ban hành chính sách ngay, khiến quá trình đánh giá tác động và lấy ý kiến góp ý chưa thực sự đầy đủ, chưa sát thực tiễn khiến người lao động khó tiếp cận...
Hoàng Phương - Viết Tuân