Nhà máy Bia Hà Nội (Tổng công ty CP Bia - rượu - nước giải khát Hà Nội) thành lập năm 1890 với diện tích hơn 52.000 m2, vẫn đang hoạt động tại 183 Hoàng Hoa Thám, quận Ba Đình. Ban đầu nhà máy mang tên Hommel, sản xuất chỉ 150 lít bia một ngày, đến năm 1954 đổi tên là Nhà máy bia Hà Nội.
Theo quy hoạch phân khu đô thị H1-2 được UBND TP Hà Nội phê duyệt tháng 3/2021, khu đất của nhà máy bia hiện nay sẽ trở thành đất hỗn hợp, công cộng, trường THPT, cây xanh, nhà ở, bãi đỗ xe.
Nhà máy rượu Hà Nội ở số 94 Lò Đúc (quận Hai Bà Trưng), do hãng rượu Fontaine của Pháp xây dựng năm 1898. Đây là nhà máy lớn nhất trong 5 nhà máy được xây dựng ở khu vực Đông Dương thời bấy giờ, nay là Công ty Cổ phần Rượu và Nước giải khát Hà Nội (HALICO).
Năm 2013, nhà máy được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương di dời, thu hồi một phần diện tích để xây dựng công trình phúc lợi xã hội là trường học, khu vui chơi công cộng. Hiện ngôi trường chuẩn quốc gia đã đi vào hoạt động, phần đất còn lại cỏ dại mọc um tùm.
Nhà máy xe lửa Gia Lâm - Công ty Vận tải Hành khách đường sắt Hà Nội, tại số 551 Nguyễn Văn Cừ (quận Long Biên), được thành lập năm 1905, diện tích hơn 200.000 m2, bao gồm trụ sở công ty, nhà xưởng sửa chữa toa xe. Năm 1988, chính phủ Ba Lan tài trợ xây dựng đồng bộ nhà xưởng.
Nhà máy là cơ sở duy nhất tại Việt Nam đáp ứng khổ ray 1.435 mm vào tận xưởng. Nơi đây tạo ra những biểu tượng của đường sắt Việt Nam như đầu máy hơi nước Tự lực, đầu máy diesel... Hiện nhà máy còn hệ thống nhà xưởng với khung thép lớn, máy móc, cẩu siêu trường, siêu trọng, cầu trục, máy nâng..
Dự kiến khu vực này được quy hoạch là đất công cộng và sẽ di dời trong 5 năm tới.
Nhà máy Thuốc Lá Thăng Long, đơn vị tiên phong của ngành công nghiệp thuốc lá Việt Nam, được thành lập tháng 1/1957 tại 235 Nguyễn Trãi (quận Thanh Xuân), diện tích hơn 64.000 m2.
Theo quy hoạch được UBND TP phê duyệt, khu vực này sẽ là đất công cộng và phần hỗn hợp dịch vụ thương mại, nhà ở, nhà trẻ, trường tiểu học, cây xanh. Nhà máy phải di dời khỏi nội đô trong 5 năm tới theo Nghị định số 167 của Chính phủ về sắp xếp lại, xử lý tài sản công.
Tháng 5/1960, khu công nghiệp Thượng Đình, khu công nghiệp quy mô đầu tiên ở Hà Nội nằm trên đường Nguyễn Trãi, được khánh thành với các nhà máy chủ lực như Thuốc lá Thǎng Long, Cao su Sao Vàng, Xà phòng Hà Nội (thường được gọi là khu Cao Xà Lá), Cơ khí Hà Nội và một số nhà máy khác.
Nhà máy Cao su Sao Vàng được thành lập năm 1960, diện tích khoảng 62.000 m2. Nhiều năm trước, nhà máy nằm trong kế hoạch di dời ra khỏi nội đô vì ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Năm 2016, Cao su Sao Vàng hợp tác cùng doanh nghiệp Hoành Sơn góp vốn thực hiện Dự án tổ hợp thương mại và nhà ở Sao Vàng - Hoành Sơn, tuy nhiên sau 7 năm dự án vẫn im lìm, phần nhà máy vẫn hoạt động.
Nằm cạnh Nhà máy cao su Sao Vàng là Nhà máy Xà phòng Hà Nội được thành lập năm 1960, chuyên sản xuất chất tẩy rửa tổng hợp như xà phòng, nước rửa bát, nước giặt, xà bông, kem đánh răng, xà phòng thơm… Hiện khu vực này là đất trống khi nhà máy di dời ra khỏi nội đô.
Công ty Giầy Thượng Đình trên đường Nguyễn Trãi tiền thân là Xí nghiệp X30, được thành lập năm 1957, chuyên sản xuất các loại giầy vải, dép.
Hiện nay, toàn bộ cơ sở sản xuất của Công ty giày Thượng Ðình gồm 6 dây chuyền hoàn chỉnh đều nằm trên địa bàn quận Thanh Xuân. Trước yêu cầu mở rộng sản xuất, công ty đã thực hiện dự án đầu tư cơ sở hai tại khu công nghiệp Ðồng Văn (tỉnh Hà Nam).
Năm 1961, Nhà máy Bóng đèn, phích nước Rạng Đông (quận Thanh Xuân) chính thức được thành lập, trở thành cơ sở đầu tiên sản xuất hai sản phẩm này ở Việt Nam và Đông Dương.
Tháng 8/2019, lửa bao trùm nhà xưởng rộng 6.000 m2, nơi sản xuất bóng đèn, phích nước Rạng Đông, gây ra sự cố ô nhiễm môi trường.
Công ty cổ phần Phân lân nung chảy Văn Điển (tiền thân là Công ty Phân lân nung chảy Văn Điển) được thành lập năm 1960, thuộc huyện Thanh Trì.
Nhà máy xây dựng trong thời gian hơn một năm gồm 2 lò cao, mỗi lò có công suất 10.000 tấn mỗi năm và một dây chuyền sấy nghiền. Tháng 4/1961, công trình cơ bản hoàn thành và sản xuất 595 tấn sản phẩm đầu tiên. Tuy nhiên, rất nhiều vấn đề kỹ thuật, công nhệ và ô nhiễm môi trường nảy sinh, nhà máy buộc phải ngừng hoạt động để khắc phục. Tháng 10/1963, nhà máy chính thức khánh thành, đi vào sản xuất.
Công ty TNHH một thành viên Dệt kim Đông Xuân (trước đây là Nhà máy Dệt kim Đông Xuân) với tên giao dịch DOXIMEX, được thành lập năm 1959. Ban đầu nhà máy có trụ sở ở phố Nguyễn Công Trứ, Hoà Mã, sau chuyển về đường Minh Khai (quận Hai Bà Trưng).
Những ngày đầu thành lập, nhà máy có 4 phân xưởng, 380 lao động, 180 máy dệt may với công suất 1 triệu sản phẩm mỗi năm. Từ cuối năm 1964 đến năm 1979, nhà máy chủ yếu sản xuất các mặt hàng phục vụ lực lượng vũ trang như: áo lót, áo chống rét cào bông, dây đai quân dụng, dây đeo bi đông nước, dây băng đạn, dây túi lựu đạn, túi cơm, thắt lưng đai, găng tay, tất chống muỗi, vắt, màn cá nhân, chăn…
Nhà máy bánh kẹo Hải Châu trên phố Mạc Thị Bưởi (quận Hai Bà Trưng) được thành lập năm 1965, sản xuất bánh, kẹo, thực phẩm, lương khô, kem xốp và bột canh. Hiện tại, Hải Châu có 3 nhà máy sản xuất có quy mô lớn tại Hưng Yên, Nghệ An và Vĩnh Long.
Vị trí này trước đây là Nhà máy điện Yên Phụ (quận Tây Hồ), nay vẫn còn giữ lại một phần máy phát điện và bên cạnh là toà tháp EVN.
Năm 1925, người Pháp xây dựng nhà máy và vận hành bảy năm sau đó với công suất 7,5 MW. Đến năm 1960, nhà máy trở thành cơ sở sản xuất điện lớn nhất miền Bắc với công suất 22,5 MW.
Di sản công nghiệp là các nhà máy, công xưởng được xây dựng từ thời Pháp cho tới giai đoạn xây dựng xã hội chủ nghĩa. Một số công trình đại diện tiêu biểu cho một giai đoạn lịch sử trong bối cảnh cách mạng công nghiệp, được xem là hiện đại và đẹp nhất Hà Nội cũng như miền Bắc thời điểm được xây dựng.
Tại tọa đàm Tái thiết di sản công nghiệp ở Hà Nội ngày 23/11, KTS Đinh Hải Yến, Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cho biết thành phố có 185 cơ sở công nghiệp có giá trị nhưng hiện chỉ còn lại 95. Trong đó, 6 cơ sở thành lập trước năm 1954; 36 cơ sở từ năm 1954 đến 1986; 42 từ năm 1986 đến 2015; 11 không có thông tin. Bia Hà Nội, Rượu Hà Nội, Điện Yên Phụ, Xe lửa Gia Lâm là các nhà máy được thành lập dưới thời Pháp thuộc (trước năm 1954).
Ngọc Thành