Lòng sông Pà Nan, thôn Ga Doong, xã Tư, huyện Đông Giang (dài hơn 1 km) những ngày qua bị cày xới nham nhở, hai bên sông phủ bùn đất trắng đục do khai thác vàng sa khoáng. Khu vực này là rừng đầu nguồn sông Vàng, giáp ranh giữa Quảng Nam và Đà Nẵng.
Xã Tư là nơi khai thác vàng trái phép dai dẳng nhiều năm qua ở tỉnh Quảng Nam. Có thời điểm, hàng trăm người tứ xứ kéo về đây để tìm kiếm vận may. Ngoài mất nguồn tài nguyên, ô nhiễm môi trường, nơi đây còn xảy ra án mạng vì vàng. Như năm 2011, hai học sinh xã Tư dùng dao đâm chết hai phu vàng để cướp tài sản.
Giữa tháng 11, bãi vàng trái phép bên bờ sông Pà Nan có hai máy múc đang đào bới đất đá đưa lên máy lọc và ba máy bơm nước công suất lớn hoạt động. Xung quanh là rừng trồng cây keo tràm và rừng tự nhiên.
Khi thấy người lạ, nhóm làm vàng chừng 5 người tắt máy, dừng công việc khai thác đi vào rừng. Bãi vàng này cách UBND xã Tư khoảng 3 km, đường sá thuận lợi cho cả xe tải, xe máy.
Để phục vụ khai thác vàng vàng, hàng chục thùng chứa nhiên liệu, hóa chất được tập kết tại bãi.
Một máy hút nước được vàng tặc sử dụng để bơm cạn nước dưới hố sâu, sau đó máy xúc sẽ được đưa xuống xúc đất đá.
Máy xúc đưa đất đá lên máng lọc cao khoảng 3 m, nơi có hai máy bơm nước xả liên tục để lọc vàng.
Máng được thiết kế hình dích dắc, khi xả nước từ trên xuống, đất đá sẽ trôi ra ngoài, còn vàng nằm lại ở các tấm thảm dưới cùng. Nguyên nhân là vàng nặng hơn đất, cát và một số kim loại khác.
Sau khi lọc, vàng lẫn với nhiều kim loại được cho vào thuỷ ngân, xyanua để tách chiết. Những người thợ sau đó dùng khí gas, oxy để đốt lửa khò cho vàng nóng chảy, rồi loại bỏ hết tạp chất, cho ra vàng ròng.
Những đống đất đá chất cao thành núi giữa lòng sông Pà Nan chờ đưa vào máng lọc.
Quá trình đào vàng được vàng tặc thực hiện cuốn chiếu. Họ cho đào sâu gần 10 m, sau khi lọc lấy vàng thì lấp lại. Bùn đất trôi ra sông Pà Nan chảy về xuôi.
Những lán trại được dựng tạm bợ để người khai thác vàng trái phép nghỉ ngơi. Người đàn ông phục vụ nấu ăn cho vàng tặc cho biết, được thuê đến đây làm việc hơn hai tháng, mỗi ngày lo cơm nước cho 5 người đào vàng với tiền công 200.000 đồng ngày.
Theo người dân địa phương, sông Vàng chảy qua xã Tư trước đây có dòng nước trong xanh nhưng hơn 10 năm trong tình trạng đục ngầu do khai thác vàng gây ra. "Nhiều lần lực lượng chức năng vào truy quét, nước sông trong được vài ngày, sau đó lại đục ngầu khi những người đào vàng quay lại", một người dân nói.
Ông Avô Tô Phương, Chủ tịch huyện Đông Giang, cho biết địa phương không cấp phép hoạt động cho bất cứ mỏ vàng nào. Ở xã Tư, lực lượng chức năng đã nhiều lần truy quét, nhưng sau đó vàng tặc tiếp tục trở lại. "Huyện đã chỉ đạo nhiều lần nhưng cấp dưới chưa làm quyết liệt mới dẫn đến tình trạng trên", ông Phương nói.
Khai thác vàng sa khoáng bên sông Pà Nan. Video: Đắc Thành