Hôm 30/3, tác phẩm Untitled (Vô đề) do Lê Thị Lựu vẽ năm 1961 được Sotheby's gõ búa 2,92 triệu HKD (khoảng 9 tỷ đồng). Bức tranh lột tả tình cảm dịu dàng giữa một phụ nữ và em bé - chủ đề thường thấy trong các sáng tác của Lê Thị Lựu. ''Họa sĩ sử dụng các gam màu trầm, bố cục hài hòa tạo nên không gian trữ tình, gợi nhớ về những giá trị vĩnh cửu của tình thân và quê hương'', nhà sưu tầm Ngô Kim Khôi nhận định.
Tranh có giá đắt nhất trong số tác phẩm của danh họa Việt được chào bán ở phiên Modern & Contemporary Day Auction. Họa sĩ vẽ tác phẩm bằng chất liệu mực và màu nước trên lụa, có đóng dấu, ký tên và ghi năm sáng tác ở góc dưới bên trái.
Bức ''Untitled'', kích thước 45x38 cm. Ảnh: Sotheby's
Sinh thời, họa sĩ Lê Thị Lựu ghi dấu ấn bởi những tác phẩm vẽ phụ nữ, trẻ em với khuôn mặt rạng rỡ. Bà có tài kết hợp màu sắc, ánh sáng, nét vẽ mềm mại, đưa người xem đến không gian thanh bình, sang trọng.
Nhà phê bình mỹ thuật Thụy Khuê - cháu dâu họa sĩ - nhận định nhân vật nữ trong tranh của bà được khắc họa theo ''khuôn vàng thước ngọc''. Ví dụ ở bức Sơn nữ, bà vẽ nhân vật chính có khuôn mặt đầy đặn, tươi tắn, thân hình cân đối. Với tác phẩm Mẹ địu con, danh họa tả người mẹ mang những nét đẹp chuẩn mực của phụ nữ Việt xưa như mũi dọc dừa, chân mày lá liễu, đôi mắt bồ câu.
Ngoài miêu tả vẻ đẹp phụ nữ, họa sĩ còn tôn vinh tình mẫu tử qua những khoảnh khắc người mẹ ôm con, cho con bú. Bên cạnh đó, bà khắc họa nét hồn nhiên của trẻ em ở những tác phẩm chân dung, thể hiện góc nhìn tự nhiên, trong sáng về tuổi thơ. Các mảng màu trong tranh Lê Thị Lựu không phân chia mà được thể hiện chồng lớp lên nhau, tạo chiều sâu cho bức vẽ.
Tranh ''Mẹ địu con'' được Lê Thị Lựu thực hiện khoảng năm 1960-1970, kích thước 41,2x33 cm. Ảnh: Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM
Năm 1940, Lê Thị Lựu cùng chồng - kỹ sư canh nông Ngô Thế Tân - đến Paris, Pháp. Từ đó đến năm 1954, bà vẽ rất ít vì có con nhỏ. Sau 15 năm, bà mới tái hợp với nghệ thuật, chọn tranh lụa là nền chính cho hội họa của mình.
Bà từng vẽ tranh sơn dầu về phong cảnh và chân dung. Khi chọn chất liệu lụa, chủ đề sáng tác vẫn là chân dung, song ở nhiều bức, danh họa bổ sung hoạt cảnh, tạo sự sinh động. Để tạo nên các bức lụa mang phong cách riêng, bà áp dụng các phương pháp như không tô màu phẳng lỳ, điều chỉnh sắc đậm nhạt từ mái tóc đến màu áo, móng tay, phụ kiện.
''Bà theo đuổi trường phái sáng tạo của mình, vẽ tranh lụa nhưng không giống với cách mà các danh họa Lê Phổ, Nguyễn Phan Chánh hay Mai Trung Thứ từng làm. Đó là sự kết hợp Á - Âu, những ấn tượng Tây phương hòa quyện vào tâm hồn văn hóa Việt một cách khéo léo và tinh tế'', nhà phê bình Thụy Khuê từng nói.
* Một số tác phẩm của danh họa Lê Thị Lựu
Lê Thị Lựu sinh năm 1911 tại làng Thổ Khối, Bắc Ninh. Năm 1927, bà đỗ vào khóa III của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (nay là trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam). Ngay khi còn đi học, họa sĩ đã sớm nổi trội về tài năng. Tốt nghiệp thủ khoa năm 1932, bà trở nên nổi tiếng, được các báo trong nước viết bài.
Tờ Phong Hóa số 18 từng đăng bài báo được cho là của nhà văn Thạch Lam, trong vai trò phụ trách mục phê bình mỹ thuật. Trong đó có nội dung: ''Ông Lê Phổ, cô Lê Thị Lựu, ông Mai Trung Thứ cùng nhiều họa sĩ khác đều là người có tài, mỗi người một vẻ riêng. Có một điều đáng ghi là cô Lê Thị Lựu không ngần ngại là quần vận, yếm mang, chen chân thích cánh với bọn họa sĩ đàn ông, mà cái hay, cái khéo của cô lại hơn người, thật là vẻ vang cho phụ nữ nước nhà''.
Một năm sau khi tốt nghiệp, danh họa về dạy ở các trường Bưởi, Trung học Bảo hộ (Collège du Protectorat) và Nữ sư phạm (hiện là trường Trưng Vương, Hà Nội). Năm 1934, bà chuyển vào TP HCM sống. Tại đây, họa sĩ tham gia giảng dạy ở trường nữ sinh bản xứ hay còn gọi là trường Áo Tím (hiện là THPT Nguyễn Thị Minh Khai).
Tranh của Lê Thị Lựu được giới thiệu tại nhiều phòng trưng bày ở Paris. Từ năm 1962, bà giảng dạy ở các trường Lycée Corot, Lycée Rodin Paris và Lycée d'Orsay. Năm 1971, họa sĩ về hưu, chuyển về sống ở miền Nam nước Pháp và qua đời năm 1988.
Họa sĩ Lê Thị Lựu bên giá vẽ. Ảnh: Tư liệu
Sau khi Lê Thị Lựu mất, tranh của bà thường xuất hiện tại các phiên đấu giá của Sotheby's, Christie's. Tháng 4/2018, bức Trẻ em nghịch hoa do bà thực hiện được Sotheby’s Hong Kong gõ búa 207.821 USD. Năm 2019, 11 sáng tác của danh họa được chào bán tại buổi Nghệ thuật đương đại & thế kỷ 20 của Christie's Hong Kong. Hai năm sau, bà có tranh Ba mẹ con trên cỏ đạt 6,83 triệu HKD. Tháng 4/2022, tác phẩm Mẹ và con của họa sĩ được Sotheby's gõ búa 573.925 USD. Trong cuốn Hội họa Việt Nam - Một diện mạo khác (2015), nhà phê bình Phan Cẩm Thượng nhận định tranh của bà có kỹ thuật tốt, mang ''vẻ bình dị mà phức tạp đa chiều'', phản ánh xã hội đương thời.
Tháng 11/2018, gần 30 bức họa của danh họa lần đầu được trưng bày tại TP HCM, sau 30 năm ngày bà mất. Bộ sưu tập gồm hai phần, ở phần đầu có 18 tác phẩm chất liệu lụa, sơn dầu và hai bản sao chụp tác phẩm. Phần hai có chín tranh lụa, sơn dầu, trong đó một bức do chồng bà Lê Thị Lựu sáng tác. Các tác phẩm được vẽ trong thời gian 1940-1988, những năm họa sĩ sống và làm việc ở Pháp đến cuối đời.
Phương Linh