Thị trường xăng dầu bất cập thời gian qua khi thiếu nguồn cung cục bộ một lần nữa được các đại biểu Quốc hội nêu tại phiên thảo luận kinh tế xã hội, ngân sách năm 2022, và dự toán kế hoạch 2023, sáng 28/10.
Đại biểu Tạ Thị Yên (tỉnh Điện Biên) nhận xét, Việt Nam có chiến lược an ninh năng lượng quốc gia, hai nhà máy lọc hóa dầu Nghi Sơn, Bình Sơn đảm bảo tới 70-80% sản lượng tiêu thụ trong nước, chỉ phải nhập khẩu 20%. Nhưng thời gian qua đã xảy ra hiện tượng "hết xăng" tại một loạt các cây xăng ở TP HCM, Hà Nội.
"Việc xăng dầu thiếu thật hay giả cần phải nghiêm túc nghiên cứu, đánh giá để có giải pháp căn cơ, lâu dài", bà Yên đề nghị.
Theo nữ đại biểu tỉnh Điện Biên, xăng dầu là nhiên liệu, đầu vào của nền kinh tế, một trong những trụ cột quan trọng chính của an ninh năng lượng quốc gia. Giá xăng, dầu tác động tới hầu hết ngành kinh tế và đời sống, sinh hoạt của người dân. Vì thế, giá xăng dầu ổn định, các cân đối vĩ mô sẽ ổn định, sản xuất kinh doanh phát triển, tăng trưởng kinh tế và nhà nước lại thu được thuế, phí từ nền kinh tế.
"Cách can thiệp tốt nhất của Nhà nước đối với thị trường xăng dầu là bằng chính sách tài khóa, thông qua thuế, phí và làm tốt công tác phối hợp giữa các cơ quan liên quan", bà nói.
Đại biểu Tạ Thị Yên, tỉnh Điện Biên phát biểu tại phiên thảo luận kinh tế xã hội sáng 28/10. Ảnh: Hoàng Phong
Thảo luận chiều qua, nhiều đại biểu Quốc hội cũng cho rằng, sự phối hợp điều hành của các bộ liên quan xăng dầu còn lúng túng khiến thị trường xảy ra nhiều bất cập.
Giải trình trước Quốc hội sáng nay, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên nói đồng tình với những băn khoăn của các đại biểu nêu. Nhưng ông Diên tái khẳng định, tổng nguồn cung xăng dầu không thiếu, giá hợp lý và luôn ở nhóm nước có mức giá bán lẻ thấp nhất khu vực, thế giới.
Tại thời điểm đầu tháng 10, theo ông cả nước có khoảng 3 triệu m3 xăng dầu (gồm nguồn từ 2 nhà máy lọc dầu, dự trữ thương mại, lượng nhập khẩu trong kỳ của 34 doanh nghiệp đầu mối) đủ cho nhu cầu sản xuất, tiêu dùng tới hết tháng 11. Chưa kể các nhà máy đang sản xuất, nhập khẩu tiếp theo kế hoạch. "Xảy ra hiện tượng thiếu xăng dầu cục bộ ở một số địa phương phía Nam, TP HCM là điều rất đáng tiếc, bất thường", Bộ trưởng Công Thương nhìn nhận.
Tuy vậy, ông cho biết, theo quy định, xăng dầu do bảy bộ, ngành và chính quyền 63 tỉnh, thành phố cùng quản lý. Trong đó, Bộ Công Thương được giao lập kế hoạch, tạo nguồn cung ứng; cấp phép doanh nghiệp đầu mối (34 doanh nghiệp), 332 thương nhân phân phối. Còn cấp phép, quản lý hệ thống 17.000 cửa hàng bán lẻ trong nước thuộc về chính quyền địa phương. Vì thế để quản lý, cung ứng tốt xăng dầu cho thị trường cần sự hợp tác chặt chẽ, hiệu quả giữa các bộ, ngành và địa phương.
Nói tới nguyên nhân bất ổn thị trường xăng dầu vừa qua, ngoài lý do khách quan từ thị trường thế giới, Bộ trưởng Công Thương cho rằng, chủ yếu do doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu bị lỗ; tỷ giá cao, giá mua biến động liên tục... gây rủi ro.
"Doanh nghiệp đầu mối, thương nhân phân phối bị thua lỗ, không tự cứu được mình thì không thể lấy đâu ra chiết khấu cho đại lý, cửa hàng bán lẻ. Vì thế, một số nơi bị đứt gãy cục bộ ở khâu bán lẻ", ông nhìn nhận.
Riêng TP HCM và một số tỉnh phía Nam, theo Bộ trưởng Công Thương, tập trung tới 44% số lượng thương nhân phân phối cả nước, với 144/332 thương nhân phân phối. Thực tế khảo sát, nhiều thương nhân phân phối ký hợp đồng mua hàng của nhiều đơn vị đầu mối, nhưng lại không giao dịch thường xuyên, gây khó cho việc chủ động nguồn của doanh nghiệp đầu mối. Khi thiếu hàng, các thương nhân phân phối này quay lại mua hàng của đầu mối và đương nhiên không còn cơ hội, vì thế dẫn tới đứt gãy.
Giải pháp tới đây, ông đề nghị Ngân hàng Nhà nước hỗ trợ để doanh nghiệp xăng dầu kịp thời tiếp cận nguồn vốn, bảo lãnh tín dụng. Đây là điều kiện tiên quyết để họ tồn tại. Ngoài ra, các bộ ngành cần khẩn trương rà soát, cập nhật chi phí định mức, chi phí tạo nguồn vào công thức tính giá cơ sở... để việc cung ứng phân phối diễn ra thuận lợi. "Doanh nghiệp trong lúc khó nếu không có lãi thì lỗ ở mức chấp nhận được, để không bị đứt gãy hệ thống phân phối", ông Diên nêu.
Về phía Bộ Công Thương, cơ quan này yêu cầu doanh nghiệp đầu mối, thương nhân phân phối chia sẻ nguồn trong dự trữ thương mại để chi viện cho các địa bàn bị thiếu; phân giao sản lượng nhập khẩu trong quý IV cho các doanh nghiệp đầu mối. Bộ này cũng rà soát, sửa đổi chính sách quản lý trong sản xuất, kinh doanh; tiếp tục kiểm tra, giám sát hệ thống, doanh nghiệp nào vi phạm nhiều lần sẽ bị rút giấy phép vĩnh viễn.
Xăng dầu trong nước nhiều xáo trộn diễn ra thời gian dài khi một số cửa hàng đóng cửa, bán nhỏ giọt, còn doanh nghiệp kinh doanh bán lẻ than lỗ do chiết khấu (phần chi phí để lại của doanh nghiệp đầu mối, phân phối cho đơn vị bán lẻ) xuống thấp, thậm chí bằng 0.
Sau thời gian tạm ổn, tình hình xăng dầu, nhất là phía Nam hiện vẫn thiếu hụt. Nhiều cửa hàng bán lẻ ở miền Tây khó khăn về nguồn cung, báo lỗ buộc phải xin đóng cửa. Như tại Sóc Trăng, theo Sở Công Thương tỉnh Sóc Trăng, tỉnh này thiếu khoảng 75.000 m3 xăng dầu trong những tháng cuối năm nay, đầu năm sau.
Tại TP HCM, Sở Công Thương hôm qua cho biết hiện có khoảng 10% cửa hàng xăng dầu bán lẻ trong tình trạng hết hàng, đóng cửa hay bán nhỏ giọt.
Khảo sát của VnExpress sáng 28/10 cho thấy, nhiều cây xăng ở TP HCM vẫn treo biển hết hàng. Nhân viên cây xăng trên đường Thống Nhất (Gò Vấp) cho biết, nguồn xăng đang thiếu hụt nghiêm trọng nên mỗi ngày cửa hàng chỉ bán trong khoảng thời gian ngắn là hết. "Chúng tôi buộc phải treo biển đóng cửa thường xuyên", nhân viên nói.
Tương tự, một cây xăng khác trên đường Phan Văn Trị cũng chỉ bán nhỏ giọt. Nhân viên ở đây cho biết nguồn dầu ổn định nhưng xăng nhập về khoảng 60%, không đủ bán.
Giám đốc doanh nghiệp phân phối - đơn vị sở hữu 17 cây xăng (bao gồm cả đại lý) ở TP HCM cho rằng đến giờ vẫn rất khó nhập xăng dầu. Chuỗi cửa hàng của ông đang thiếu hụt 50% lượng xăng để bán ra thị trường, còn dầu tạm đủ.
"Chúng tôi chỉ biết chờ đơn vị đầu mối cấp hàng nhưng họ than lỗ nặng, không thể nhập số lượng lớn. Họ cho biết cũng đang mong nhà nước có chính sách điều chỉnh để bớt khó khăn trong quá trình nhập nhằm đảm bảo nguồn cung xăng cho thị trường", ông này nói.