Đại biểu: 'Người dân bất ngờ khi thủy điện xả lũ đúng quy trình'

Sáng 3/11, Quốc hội bước vào phiên thảo luận đầu tiên trong 3 ngày nghị sự về tình hình kinh tế - xã hội và ngân sách Nhà nước. 23 đại biểu đã đăng đàn nêu ý kiến, 2 người tham gia tranh luận và 2 Bộ trưởng giải trình. Trong đó, vấn đề liên quan đến lũ lụt ở miền Trung, thủy điện và giữ rừng được các đại biểu đặc biệt quan tâm.

Ông Mai Sỹ Diến - Phó trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa, nhận định thảm họa lũ lụt miền Trung vừa qua cho thấy thiên tai ngày càng bất thường, gây hậu quả lớn. Trong bối cảnh đó, việc đảm bảo an toàn cho các công trình thủy điện trước tác động của biến đổi khí hậu, đặt ra thách thức ngày càng lớn.

Theo ông Diến, bản chất vấn đề vận hành liên hồ chứa, điều tiết cắt giảm lũ hay xả nước phục vụ sản xuất là giải quyết mâu thuẫn giữa đảm bảo an toàn hồ đập, an toàn cho người dân hạ du và sử dụng hiệu quả nguồn nước đối với công trình thủy điện.

"Đặt lợi ích nào lên trên hết là câu hỏi cử tri gửi đến cơ quan chức năng, nhằm đảm bảo minh bạch, bình đẳng", ông nói và cho rằng Chính phủ cần đầu tư công cụ quan sát, đo đếm việc vận hành an toàn hồ đập nhằm giảm thiểu rủi ro, ngăn chặn sự cố.

"việc tuân thủ quy trình vận hành liên hồ chứa hiện nay còn nhiều bất cập. Khi có lũ lớn thì quyền kiểm soát vận hành được chuyển giao từ chủ đập sang nhà chức trách. Nhưng tại sao vẫn có chuyện xả lũ đúng quy trình mà người dân hạ du bị bất ngờ, thiệt hại về sản xuất và tài sản. Vấn đề này rất cần có câu trả lời của Bộ trưởng Công Thương, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn trước cử tri và Quốc hội", ông Diến nêu rõ và cho rằng hồ thủy điện xả lũ ảnh hưởng người dân đến đâu, thì phải giải quyết, đền bù đến đó.

Ông Hoàng Đức Thắng - Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị, nhân định trong số các nguyên nhân của việc sụt lở, ngập lụt kéo dài ở miền Trung thời gian qua "chắc chắn là do chúng ta đã mất quá nhiều rừng tự nhiên làm lá chắn".

Theo ông, trong hơn 20 năm qua, các dự án thủy điện nhỏ ồ ạt xây dựng với quy mô khác nhau; cùng với đó, nhu cầu mưu sinh của người dân và nhu cầu phát triển hạ tầng khiến nhiều ha rừng đầu nguồn mất đi. Chỉ tiêu phấn đấu về độ che phủ rừng hàng năm đều tăng, nhưng không nói được nhiều về chất lượng, khả năng giữ đất, giữ nước, chắn giữ thiên tai khi rừng tự nhiên, rừng phòng hộ bị thu hẹp.

Ông Thắng nói phần lớn vụ lũ quét, sạt lở đất xảy ra ở nơi đồi núi trọc, rừng nghèo, tỷ lệ rừng tự nhiên thấp. "Thủy điện có thể không làm ra lũ nhưng thủy điện làm mất rừng", ông Thắng nhận định và đề nghị Chính phủ phải kiên quyết chỉ đạo rà soát, đánh giá đầy đủ thực trạng rừng cũng như việc phát triển các dự án thủy điện nhỏ, nhất là khu vực miền Trung, Tây Nguyên. Qua đó, các cơ quan chức năng có giải pháp căn cơ và lâu dài về môi trường, tăng cường khả năng chống chịu mưa bão, lũ lụt.

Đại biểu tỉnh Quảng Trị đề nghị Quốc hội tăng cường giám sát tối cao để có các quyết sách mạnh mẽ, kiên quyết dừng, loại bỏ các dự án, công trình không hiệu quả, không bảo đảm an toàn và ảnh hướng đến rừng, nhất là rừng đầu nguồn, rừng tự nhiên.

Ngoài ra, ông Thắng đề xuất Chính phủ nâng cao năng lực tìm kiếm cứu nạn ở các cấp, đầu tư hạ tầng, thiết bị hiện đại, bảo đảm nguồn nhân lực huy động cho các tình huống khẩn cấp. "Mỗi hành động kiên quyết, mạnh mẽ hôm nay dẫu phải hi sinh một phần kinh tế trước mắt, nhưng chắc chắn sẽ giữ lại sự sống an toàn, cuộc sống mưu sinh cho hàng triệu người dân miền núi và vùng hạ du, không có thảm cảnh mỗi mùa mưa bão đến", ông Thắng nhấn mạnh.

Giải trình ý kiến đại biểu, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Nguyễn Xuân Cường cho biết, đến nay tổng diện tích rừng của Việt Nam là 14,6 triệu ha, trong đó rừng tự nhiên là 10,3 triệu ha, rừng trồng là 4,3 triệu ha.

"Đây là sự cố gắng vượt bậc của cả hệ thống chính trị và toàn dân, bởi vì năm 1990 Việt Nam chỉ có 9 triệu ha rừng, lúc đó hệ số che phủ chỉ 27%", ông Cường nói và cho biết, trong vòng 30 năm Việt Nam với GDP thấp nhưng đến nay đã nâng hệ số che phủ rừng gần 42%, trong khi thế giới bình quân chỉ 29%.

Theo Bộ trưởng Cường, với 4,3 triệu ha rừng trồng, Việt Nam đã xây dựng ngành kinh tế lâm nghiệp với 4.600 doanh nghiệp chế biến; năm 2020 xuất khẩu tới 13 tỷ USD lâm sản.

Với rừng tự nhiên, Chính phủ luôn có chính sách cho những người dân tham gia giữ rừng, chế độ ngày càng tăng lên; trước đây khoán 50.000 đồng mỗi ha, đến nay nâng lên 250.000 đồng.

Tháng 10 vừa qua, Việt Nam và Ngân hàng Thế giới đã ký kết thỏa thuận cắt giảm phát thải carbon và giảm phá rừng; với dự kiến giảm phát thải 10,3 triệu tấn khí CO₂ở sáu tỉnh Bắc Trung Bộ gồm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế; qua đó nhận được 51,5 triệu USD.

Ông Cường nói trong 30 năm qua rừng tự nhiên không thể phục hồi như trước đây, một phần do bị tán phá bởi chất độc hóa học của Mỹ trong chiến tranh. "Muốn phục hồi rừng phải phải từng bước", ông phát biểu.

Đăng ký tranh luận với Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, đại biểu Nguyễn Lân Hiếu phản ánh thực tế rừng tự nhiên ngày càng bị xâm hại, bão lụt ngày càng nặng nề hơn năm trước.

"Trở về từ miền Trung tuần qua, tôi càng thấy thấu hiểu tình cảm của cả nước với khúc ruột yêu thương này. Nhưng thảm họa có thể xảy ra ở bất cứ nơi nào trên mảnh đất hình chữ S, nếu chúng ta không thay đổi. Chúng ta hô hào trồng rừng nhưng vẫn cho phép đại dự án khởi công ngay ở lõi rừng. Thủy điện cóc vẫn được duy trì, thậm chí là cấp giấy phép mới. Nếu vậy sẽ còn xảy ra những trận lụt lịch sử tang thương nữa", ông Hiếu bày tỏ.

Vì vậy, ông đề nghị phải nhận thấy những sai lầm trong quá khứ và thay đổi cách làm. "Thay đổi trên văn bản chỉ đạo, nghị quyết đã làm nhưng thay đổi tư duy thì không dễ. Đơn cử nhiều người vẫn quan niệm gỗ tự nhiên tốt hơn gỗ công nghiệp; cầu thang làm bằng gỗ lim, hay sến, táu... rồi tự huyễn hoặc là gỗ này nhập từ Lào, Campuchia, chứ không phải phá rừng ở Việt Nam", ông Hiếu nói.

Tin tưởng với truyền thống nhân ái, Việt Nam có nhiều người đầy lòng trắc ẩn như vợ chồng Công Vinh và Thủy Tiên, nhưng ông Hiếu lo ngại bão lụt sẽ còn xảy ra. Việt Nam không thể dùng lòng tốt khắc phục hậu quả từ năm nay sang năm khác, mà cần phải có chiến lược lâu dài giảm hậu quả nặng nề của bão lụt.

"Chiến lược đó phải được bàn bạc ở cấp quốc gia với sự tham gia của chuyên gia nhiều lĩnh vực, từ vấn đề vĩ mô như thảo luận với các nước thượng nguồn dòng sông đổ vào Việt Nam, hạn chế họ xây các đập thủy điện mới hoặc vận hành các đập thủy điện đã có. Hoặc những vấn đề cụ thể như cập nhật bản đồ sạt lở ở các địa phương, xây nhà chống lũ; đầu tư hệ thống cảnh bão lũ sớm, trang thiết bị cứu hộ, xây khu tập trung người dân khi có bão lũ.

"Có vậy thì người dân, nhất là người nghèo, yếu thế và lực lượng công an, quân đội tránh được tổn thất, hi sinh vô cùng đau xót", đại biểu Nguyễn Lân Hiếu chia sẻ.

Chiều 3/11, đại biểu Quốc hội tiếp tục thảo luận tại hội trường về tình hình kinh tế - xã hội.

Hoàng Thùy - Viết Tuân - Minh Sơn