Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: Reuters
Cuộc tấn công quân sự của Mỹ vào căn cứ không quân tại Syria nhằm trả đũa cho điều ông Trump gọi là "cuộc tấn công vũ khí hoá học khủng khiếp" ở Idlib.
Nó nhận được phần lớn sự ủng hộ từ lưỡng đảng ở Washington, nhưng các nhà lập pháp Mỹ và các chuyên gia pháp lý có quan điểm trái ngược về việc liệu cuộc tấn công do ông Trump phát động có phù hợp với hiến pháp hay không. Hầu hết mọi người đều đồng ý rằng đây là vấn đề phức tạp, theo Guardian.
Luật pháp Mỹ quy định gì?
Nghị quyết Chiến tranh năm 1973 được thiết kế nhằm mục đích cân bằng quyền lực của tổng thống, yêu cầu tổng tư lệnh phải thảo luận với quốc hội khi đưa quân đội Mỹ vào xung đột vũ trang. Nhưng nó cũng cho phép tổng thống Mỹ hành động đơn phương trong trường hợp khẩn cấp khi có các cuộc tấn công vào Mỹ, vùng lãnh thổ, tài sản hay lực lượng vũ trang của nước này". Quy định này đã được các chính quyền gần đây giải thích theo nhiều cách khác nhau khi xử lý các cuộc khủng hoảng quốc tế.
Chính quyền Trump đã nhanh chóng chỉ ra rằng họ đã thông báo các lãnh đạo quốc hội ở cả hai đảng cũng như các thành viên nhất định trong các ủy ban liên quan trước cuộc tấn công ngày 6/4. Nhà Trắng cũng nói rằng cuộc tấn công là hợp pháp vì đây là vấn đề an ninh quốc gia và nhằm bảo vệ lực lượng Mỹ trong khu vực trước các mối đe dọa tiềm ẩn.
Năm 2011, chính quyền Obama đã lập luận rằng chiến dịch ném bom của họ ở Libya nằm trong thẩm quyền của tổng thống vì mục đích của ông là nhằm "bảo vệ sự ổn định khu vực và củng cố uy tín, hiệu quả của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc".
Nhà chứa máy bay của căn cứ Syria bị phá hủy sau vụ tấn công
Vậy quốc hội Mỹ có vai trò gì?
Theo hiến pháp Mỹ, tổng thống không thể tuyên bố chiến tranh nếu không có sự chấp thuận của quốc hội. Tuy nhiên, các chính quyền gần đây, thông qua việc sử dụng máy bay không người lái và lực lượng đặc biệt (khác với quân đội dưới mặt đất) đã tạo ra một sự giải thích khá lỏng lẻo về như thế nào là can thiệp quân sự.
Khi ông Barack Obama tìm cách phản ứng trước việc sử dụng vũ khí hoá học của Bashar al-Assad vào năm 2013, ông yêu cầu quốc hội cho phép sử dụng quân đội thông qua cái gọi là AUMF (phê chuẩn sử dụng quân đội). Tuy nhiên, tổng thống đặc biệt nhấn mạnh rằng ông vốn không cần sự chấp thuận của quốc hội để tiến hành hành động quân sự hạn chế, ông xin ý kiến quốc hội chỉ vì ông cho rằng đó là điều thích hợp. Quốc hội cuối cùng không tổ chức bỏ phiếu về AUMF mới.
Khoảnh khắc căn cứ Syria trúng tên lửa Mỹ
Hoạt động của Trump khác với Obama như thế nào?
Mặc dù Obama cuối cùng không tiến hành hành động quân sự chống lại chính quyền Syria, Washington đã không kích Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) ở cả Syria và Iraq. Luật sư Nhà Trắng giải thích rằng ông Obama có cơ sở là AUMF được quốc hội thông qua vào năm 2001.
AUMF năm 2001 cung cấp cho ông George W. Bush thẩm quyền tiến hành hành quân sự chống lại các quốc gia, tổ chức và các nhóm tham gia vào cuộc tấn công 11/9. Mặc dù nhóm khủng bố nhận trách nhiệm thời điểm đó là al-Qaeda, biện pháp này đã được sử dụng để chính thống hóa hành động quân sự rộng lớn hơn ở Trung Đông vì chính phủ Mỹ mô tả IS là nhánh của al-Qaeda.
Trong khi chính quyền Trump tiếp tục chiến dịch quân sự của Obama chống lại IS thì vụ phóng 59 tên lửa hành trình Tomahawk vào căn cứ không quân Syria là cuộc tấn công đầu tiên của Mỹ nhằm vào chế độ Assad trong cuộc nội chiến Syria kéo dài 6 năm. Mặc dù nhiều người thừa nhận rằng AUMF năm 2001 đã cung cấp cơ sở cho hành động quân sự của Mỹ ở Syria, các chuyên gia pháp lý phần lớn cho rằng một cuộc tấn công trực tiếp vào quân đội Assad cần một AUMF mới.
Chiến hạm Mỹ phóng tên lửa tấn công căn cứ Syria
Chuyên gia đánh giá thế nào?
Mary Ellen O'Connell, giáo sư luật quốc tế thuộc Đại học Notre Dame, nói rằng tính hợp pháp của hành động của Trump "phụ thuộc vào việc nó được xem xét với bộ luật nào".
"Không nghi ngờ gì rằng luật quốc tế và điều lệ của Liên Hợp Quốc cấm sử dụng vũ lực để trả đũa hoặc trừng phạt. Bạn chỉ có thể sử dụng quân đội để tự vệ, và trong trường hợp này thì không phải thế", bà nói.
Bà cũng có nghi ngờ về việc chính quyền Trump gợi ý rằng việc Syria bị cáo buộc tấn công vũ khí hóa học đặt ra mối đe dọa an ninh quốc gia cho Mỹ. "Không ai nghĩ rằng Assad có thể sử dụng vũ khí hoá học với người Mỹ", bà nói.
Matthew Waxman, giáo sư luật tại Đại học Columbia và cựu quan chức an ninh quốc gia của chính quyền George W. Bush, cũng nói rằng cuộc tấn công của Assad, cuộc tấn công trả đũa của Trump và mối đe dọa với lực lượng Mỹ "không có nhiều sự liên quan với nhau".
"Nhưng tất cả các tổng thống gần đây đều có cách diễn giải rộng rãi về quyền hiến định của tổng thống để tiến hành hành động quân sự nhằm bảo vệ lợi ích an ninh Mỹ", ông nói thêm.
Hina Shamsi, giám đốc Dự án An ninh Quốc gia tại Liên đoàn Quyền tự do dân sự Mỹ thì quả quyết hơn.
"Việc sử dụng vũ khí hoá học chống lại thường dân là khủng khiếp, nhưng thực tế là hành động quân sự của Tổng thống Trump vi phạm hiến pháp và các nghĩa vụ hiệp ước Mỹ theo điều lệ của Liên Hợp Quốc", bà nói.
"Không có cơ sở pháp lý hợp lý trong nước hoặc quốc tế cho việc này, và chính quyền thậm chí còn không cố đưa ra một cơ sở", Shamsi đánh giá.
Các nghị sĩ nói gì?
Hầu hết các nhà lập pháp Mỹ đã không chỉ trích phản ứng của ông Trump với Assad, đa số thành viên của cả hai bên tuyên bố rằng điều quan trọng là phải gửi đi thông điệp rằng Syria không thể sử dụng vũ khí hoá học mà không chịu hậu quả.
Nhưng một số nghị sĩ đã gọi hành động của Trump là vi hiến, chẳng hạn như nghị sĩ Virginia Tim Kaine, từng là ứng viên phó tổng thống của Hillary Clinton.
"Hiến pháp quy định rõ ràng cần phải được quốc hội cho phép mới được phát động chiến tranh. Nếu một nước khác bắn tên lửa vào căn cứ không quân Andrews thì rõ ràng chúng ta sẽ coi đó là hành động chiến tranh", ông nói.
Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Marco Rubio thì ca ngợi cuộc tấn công tên lửa của Trump. "Vơi tư cách tổng tư lệnh, ông ấy có thẩm quyền phản ứng trước các trường hợp khẩn cấp".
Ông Rubio cũng nhấn mạnh quân đội Mỹ có hiện diện tại Syria và ông Trump có nghĩa vụ bảo vệ họ. "Sự hiện diện của khí sarin và việc chính quyền Syria sẵn sàng sử dụng nó là mối đe dọa rõ ràng và ngay trước mắt đối với quân đội Mỹ tại đó", ông nói.
Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Lindsey Graham cho biết ông tin rằng ông Obama đã sai lầm khi xin ý kiến quốc hội 4 năm trước và vui mừng vì ông Trump đã không làm theo.
"Lời khuyên của tôi cho tổng thống: hãy cứ làm đi".
Phương Vũ