Một người làm việc trên mỏ đất hiếm ở Giang Tây, Trung Quốc tháng 10/2010. Ảnh: Reuters.
Quyết định từ Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm chống lại những chính sách của Bắc Kinh mà theo ông là phân biệt đối xử với các công ty nước ngoài hoạt động ở Trung Quốc và bóp méo thị trường toàn cầu đang trở thành cuộc chiến giành quyền kiểm soát các công nghệ truyền thông, điện toán tiên tiến, chuyên gia đánh giá.
Bước phát triển này đang đưa cuộc xung đột xuyên Thái Bình Dương mở rộng sang các lĩnh vực nhạy cảm khác như an ninh quốc gia hay nhân quyền, khiến mục tiêu giải quyết nhanh chóng xung đột trở nên xa vời.
Quyết định của chính quyền Trump đưa Huawei, tập đoàn viễn thông hàng đầu Trung Quốc, vào danh sách đen, cùng khả năng giới chức Mỹ sẽ có những động thái tương tự với các công ty khác của Trung Quốc đang đẩy căng thẳng giữa Washington và Bắc Kinh lên đỉnh điểm.
"Chiến tranh thương mại nhưng công nghệ mới là khía cạnh bị ảnh hưởng mạnh nhất", Paul Triolo, người đứng đầu ban chính sách công nghệ toàn cầu của Eurasia Group, công ty tư vấn rủi ro chính trị có trụ sở ở New York, Mỹ, nhận xét.
Những động thái leo thang của Mỹ đã bắt đầu gây ra tổn thương thực sự cho Trung Quốc. Hôm 22/5, hai công ty viễn thông Anh là Vodafone và một đơn vị thuộc BT Group cho biết họ sẽ ngừng sử dụng điện thoại thông minh của Huawei trong các mạng lưới mới nhất. Arm Holdings, công ty thiết kế chip xử lý cho điện thoại di động, thông báo sẽ "tuân thủ mọi giới hạn mới nhất mà chính quyền Mỹ đặt ra" với Huawei.
Dù tổn thất về kinh tế đang gia tăng, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình không có dấu hiệu lo lắng. Trong một chuyến thăm khu vực phía nam Trung Quốc hồi đầu tuần, ông kêu gọi người dân chuẩn bị tâm lý cho những khó khăn phía trước.
Những tuần sắp tới, chính quyền Mỹ dự kiến áp đặt trừng phạt với công ty Hikvision Digital Technology ở Hàng Châu. Đây đóng vai trò như một phần trong chiến dịch gây sức ép lên các công ty Trung Quốc và có thể cả những quan chức có liên quan tới các chính sách của Bắc Kinh mà Washington cho là nhằm đàn áp người Hồi giáo ở Tân Cương, Triolo nhận định.
Các công ty Trung Quốc khác tham gia cung cấp camera và máy tính cho hệ thống giám sát Bắc Kinh sử dụng để theo dõi người Hồi giáo Tân Cương, hay người Duy Ngô Nhĩ, cũng có thể phải chịu trừng phạt từ Mỹ. Trong số các mục tiêu tiềm tàng có công ty Zhejiang Dahua Technology ở Hàng Châu. Đây là công ty thiết bị giám sát lớn thứ hai thế giới, doanh thu năm ngoái đạt 3,4 tỷ USD.
Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ về châu Á Randall Schriver tháng này cho biết khoảng ba triệu người Duy Ngô Nhĩ đang bị giam tại các trại tập trung do chính quyền Trung Quốc lập ra. Tuy nhiên, Đại sứ Trung Quốc tại Mỹ Thôi Thiên Khải bác bỏ thông tin về các trại tập trung, khẳng định người dân Tân Cương tự nguyện tham gia những trung tâm dạy nghề.
Bên cạnh đó, chính quyền Mỹ cũng đang thực hiện những bước đi nhằm hạn chế mối liên kết về thương mại giữa hai quốc gia.
Hồi đầu tháng, Ủy ban Truyền thông Liên bang (FCC) bỏ phiếu nhất trí cấm China Mobile cung cấp dịch vụ viễn thông tại Mỹ. Chủ tịch FCC Ajit Pai thông báo ủy ban "đang cân nhắc lại" các giấy phép từng cấp cho hai nhà mạng Trung Quốc khác là China Unicom và China Telecom.
Gian hàng của ZTE tại một triển lãm công nghệ ở Bắc Kinh hồi năm 2017. Ảnh: Reuters.
Một hội đồng do Bộ Tài chính đứng đầu đang xem xét kỹ lưỡng các đề xuất đầu tư của Trung Quốc vào những công ty công nghệ Mỹ. Bộ Thương mại đang soạn thảo những điều luật mới nhằm hạn chế xuất khẩu 14 loại công nghệ tiên tiến, bao gồm máy tính lượng tử, robot và trí tuệ nhân tạo, sang Trung Quốc.
Chưa đầy hai tuần trước, Mỹ và Trung Quốc gần đạt được một thỏa thuận thương mại mà Bộ trưởng Tài chính Steven Mnuchin miêu tả là "mang ý nghĩa lịch sử".
Nhưng nỗ lực vào phút chót của các nhà đàm phán Trung Quốc nhằm giảm bớt những điều khoản cốt lõi đã khiến Tổng thống Trump quyết định tăng thuế với 200 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc và bắt đầu các bước để áp thuế với toàn bộ hàng hóa Trung Quốc.
Hôm 15/5, ông chủ Nhà Trắng ký một sắc lệnh hành pháp trao nhiều quyền lực hơn cho Bộ trưởng Tư pháp để ngăn các công ty Mỹ mua thiết bị viễn thông từ nước ngoài mà có thể khiến mạng lưới Mỹ bị "ảnh hưởng thảm khốc".
Tập đoàn Huawei không có tên trong sắc lệnh của Trump nhưng giới phân tích nhận định biện pháp này rõ ràng nhắm tới Huawei.
"Đàm phán thương mại sụp đổ sẽ tạo cơ hội cho những tiếng nói cứng rắn về an ninh quốc gia được thoải mái hành động hơn. Đây dường như mới là khởi đầu", David Hanke, cựu thành viên Ủy ban Tình báo Thượng viện Mỹ, nhận xét.
Chính quyền Mỹ cho biết những biện pháp mạnh tay nhằm ngăn các công ty Trung Quốc gắn công nghệ gián điệp vào sản phẩm của mình. Washington lo ngại chúng sẽ giúp Bắc Kinh do thám người Mỹ hay phá hoại những dịch vụ quan trọng trong trường hợp xảy ra xung đột.
Năm 2017, quân đội Mỹ ra lệnh ngừng sử dụng các máy bay không người lái do công ty DJI, trụ sở ở Thâm Quyến, sản xuất, khi chính phủ đưa ra cảnh báo rằng chúng có thể gửi dữ liệu về máy chủ ở Trung Quốc.
DJI, nhà sản xuất máy bay không người lái hàng đầu thế giới, phủ nhận các cáo buộc. Song tuần qua, Bộ An ninh Nội địa đã cảnh báo các công ty Mỹ về "những rủi ro vốn có của việc sử dụng thiết bị bay không người lái sản xuất ở Trung Quốc".
Các công ty Trung Quốc khá phụ thuộc vào những nhà cung cấp Mỹ về một số bộ phận quan trọng trong máy móc, đặc biệt là chất bán dẫn. Khi Bộ Thương mại Mỹ năm ngoái cấm các công ty cung cấp hàng cho ZTE, một ông lớn viễn thông khác của Trung Quốc, đây được coi như đòn chí mạng nhằm vào ZTE. Trump bãi bỏ lệnh cấm sau lời đề nghị từ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và ZTE đồng ý chịu án phạt một tỷ USD.
Một người làm việc trên mỏ đất hiếm ở Giang Tây, Trung Quốc tháng 10/2010. Ảnh: Reuters.
Bắc Kinh không có những đòn bẩy như Washington nhưng chính quyền Trung Quốc vẫn có thể gây tổn thất nặng nề cho các công ty Mỹ nếu muốn. Trung Quốc sản xuất hơn 90% sản lượng đất hiếm toàn cầu. Đây là nhóm 17 nguyên tố hóa học dùng để sản xuất các linh kiện quan trọng của nhiều sản phẩm như điện thoại thông minh, tivi, máy ảnh, bóng đèn, xe điện và vũ khí.
"Đất hiếm giờ đây có thể trở thành vũ khí sắc bén của Trung Quốc bởi chúng là thành phần quan trọng trong rất nhiều sản phẩm công nghệ hiện đại. Dù Australia có khai thác đất hiếm và Mỹ sở hữu nguồn tài nguyên đất hiếm dồi dào, để tăng sản lượng của chúng sẽ rất tốn thời gian", Rob Atkinson, chủ tịch Quỹ Đổi mới và Công nghệ Thông tin, cho hay.
Trung Quốc còn có thể trả đũa Mỹ thông qua hàng loạt biện pháp hành chính. Đến nay, gần 1/5 công ty Mỹ hoạt động ở Trung Quốc đã bị chính quyền tăng cường kiểm tra, giám sát hoặc bị chậm thông qua thủ tục hải quan khi cuộc chiến về thuế nổ ra, theo khảo sát của Phòng Thương mại Mỹ ở Trung Quốc.
Giới phân tích cho rằng dù tỏ ra cứng rắn, chính quyền Trump thực tế vẫn hướng tới một thỏa thuận.
"Tôi vẫn nghĩ Nhà Trắng muốn thỏa hiệp", Scott Kennedy, cố vấn cấp cao về Trung Quốc tại Viện nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) bình luận. "Hiện tại, chúng ta rơi tự do. Hy vọng, chúng ta có thể tìm được một điểm cân bằng".
Vũ Hoàng (Theo Washington Post)