"Chiến dịch Lyman đã hoàn tất. Xin cảm ơn quân đội và các chiến binh của chúng ta", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 2/10 tuyên bố trong đoạn video cập nhật tình hình chiến sự với Nga.
Một ngày trước đó, Bộ Quốc phòng Nga thông báo lực lượng nước này tại Lyman đã nhận lệnh rút về các phòng tuyến có lợi hơn trước nguy cơ bị bao vây. Moskva thừa nhận đối phương có ưu thế vượt trội về hỏa lực và quân số trong trận đánh này nhờ huy động lực lượng dự bị, trong khi không đề cập gì về kế hoạch tăng viện đến Lyman mà quân đội Nga công bố trước đó.
Giành lại Lyman là bước tiến đáng chú ý nhất của quân đội Ukraine trên chiến trường miền đông kể từ khi bắt đầu đợt phản công chớp nhoáng vào đầu tháng 9. Diễn biến này đồng thời đặt quân đội Nga và lực lượng dân quân ly khai vùng Donbass vào tình thế rất khó khăn trên chiến trường, theo giới quan sát.
Xe tăng Ukraine tiến đến Siversk ở Donetsk ngày 1/10. Ảnh: AP.
Trong nhiều tháng qua, quân đội Nga đã sử dụng Lyman như một trung tâm hậu cần trọng yếu cho hoạt động vận chuyển quân, vũ khí, quân nhu bằng tàu hỏa ở vùng Donbass. "Không có những tuyến đường sắt qua Lyman, quân đội Nga sẽ gặp khó khăn hơn rất nhiều về hậu cần", Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Austin Lloyd đánh giá. "Đây sẽ là tình cảnh tiến thoái lưỡng nan với người Nga".
Chiếm được Lyman, quân đội Ukraine gần như đã mở toang cánh cửa tiến vào các thành phố, thị trấn còn lại ở Lugansk. Các đơn vị Ukraine đang hướng tới mục tiêu giải phóng hoàn toàn tỉnh miền đông này, chỉ vài ngày sau khi Nga tuyên bố sáp nhập Lugansk vào lãnh thổ.
Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Washington, Mỹ nhận định diễn biến ở Lyman cho thấy quân đội Nga dường như đang giảm mức độ ưu tiên cho mục tiêu bảo vệ tỉnh Lugansk, thay vào đó chuyển lực lượng tinh nhuệ củng cố phòng thủ tỉnh Kherson và Zaporizhzhia ở miền nam. Khu vực này là cửa ngõ tiến vào bán đảo Crimea, nơi có căn cứ hạm đội Biển Đen của Nga.
"Các nguồn tin quân sự ở Ukraine và Nga đều cho thấy quân đội Nga muốn củng cố phòng tuyến ở Kherson và Zaporizhzhia, sau khi hứng chịu những thất bại gần đây ở mặt trận Kharkov - Izyum và Lyman", ISW nhận định trong báo cáo ngày 2/10.
Giới quan sát nhận định phần lớn lực lượng Nga rút khỏi Lyman đã tập trung ở phòng tuyến hơn 60 km phía nam thành phố Bakhmut thuộc tỉnh Donetsk. Quân đội Ukraine đã giữ vững Bakhmut suốt gần 4 tháng qua, bất chấp sức ép liên tục của lực lượng Nga.
Bakhmut cũng là mũi tiến công duy nhất mà Nga còn duy trì ở miền đông Ukraine, sau chiến dịch kiểm soát các thành phố cuối cùng của tỉnh Lugansk hồi tháng 6.
Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Anh nhận định các đơn vị Nga khi rút khỏi Lyman "nhiều khả năng đã chịu tổn thất nghiêm trọng", do khi đó họ chỉ còn kiểm soát một tuyến đường duy nhất rời khỏi thành phố.
Ben Hodges, cựu tư lệnh các lực lượng Mỹ tại châu Âu, cho rằng thất bại tại Lyman còn gây tác động chính trị nghiêm trọng với Nga. Moskva để mất thành phố chiến lược này chưa đầy 24 tiếng sau khi Tổng thống Vladimir Putin ký quyết định sáp nhập tỉnh Donetsk cùng ba tỉnh khác của Ukraine vào lãnh thổ.
"Diễn biến này đặt ra câu hỏi về tính chính danh lẫn khả năng kiểm soát trên thực tế các khu vực mà Nga tuyên bố sáp nhập", Hodges nhận định.
Xe tăng lực lượng dân quân ly khai Lugansk tác chiến tại Severodonetsk hôm 20/6. Ảnh: AFP.
Trận Lyman không chỉ phơi bày những thiếu sót trong cách tổ chức phòng ngự của quân đội Nga, mà còn chứng minh chiến thuật mà quân đội Ukraine đang sử dụng đủ hiệu quả để giúp họ tiến xa hơn trong thời gian tới, theo giới chuyên gia.
Sau những ngày đầu tiên của chiến dịch phản công chớp nhoáng tại Kharkov hồi đầu tháng 9, quân khu miền đông Ukraine dưới sự chỉ huy của tướng Oleksandr Syrsky mất đi yếu tố bất ngờ, phải đối đầu với lực lượng Nga đã chuẩn bị về tâm lý lẫn nguồn lực phòng thủ tại Lyman.
Quân đội Ukraine lần này áp dụng chiến thuật "thắt miệng túi", liên tục sử dụng vũ khí có hỏa lực mạnh do phương Tây viện trợ để tập kích hệ thống cầu, đường, trạm tiếp vận, cô lập lực lượng Nga phòng thủ ở Lyman, dần khép vòng vây xung quanh thành phố.
"Trận đánh này thể hiện rõ chiến thuật mà Ukraine sẽ sử dụng khi tiến đến phòng tuyến tiếp theo của Nga", Phillips O'Brien, chuyên gia chiến lược quân sự tại Đại học St. Andrews ở Scotland, nhận định. "Lực lượng Nga chưa tìm ra cách đối phó và có thể phải tiếp tục rút lui".
Sergei Cherevaty, người phát ngôn quân khu miền đông Ukraine, cho hay sau thành công ở Lyman, các đơn vị Ukraine đã giải phóng làng Torske và đang hướng tới thành phố Kreminna gần đó, mục tiêu mà Nga coi là "phải giữ bằng mọi giá". Ông tuyên bố quân đội Ukraine sẽ giành lại Kreminna, tạo bàn đạp để tiếp tục tiến tới Svatovo, Rubizhne và hướng tới mục tiêu giải phóng tỉnh Lugansk.
Đây cũng chính là kịch bản mà Igor Girkin, cựu sĩ quan tình báo Nga, cảnh báo ngày 2/10. Girkin cho rằng Kremmina là một trong những cứ điểm chiến lược bảo vệ phía bắc thành phố Lysychansk, nơi quân đội Nga vừa chiếm được hồi tháng 7.
Giới quan sát quân sự Nga cho rằng để ngăn chặn đà tiến của Kiev, Moskva phải điều lực lượng dự bị đến tăng viện cho Lugansk. Các đơn vị này đáng lẽ sẽ được triển khai đến phía nam Donbass và tỉnh Zaporizhzhia, phục vụ mục tiêu mở rộng kiểm soát trên thực địa sau bước sáp nhập lãnh thổ của Nga.
Nếu không huy động kịp quân chi viện cho mặt trận Lugansk, lực lượng Nga tại tỉnh này có nguy cơ vỡ trận, do quân đội Ukraine đã chiếm cứ nhiều cao điểm thuận lợi cho pháo binh tập kích loạt phòng tuyến Kreminna - Statove, Rubizhne, Severodonetsk và Lysychansk.
Đà tiến về phía đông của quân đội Ukraine sau khi kiểm soát Lyman. Đồ họa: Guardian.
Nga gần đây đã phát lệnh động viên một phần trong nỗ lực huy động 300.000 quân dự bị bổ sung cho chiến trường Ukraine. Tuy nhiên, lực lượng này cần 3-6 tháng để hoàn tất chương trình huấn luyện bổ sung trước khi có thể ra trận.
Trong thời gian đó, quân đội Ukraine nhiều khả năng sẽ lấy Lyman làm bàn đạp vững chắc để liên tục công phá phòng tuyến của lực lượng Nga ở hữu ngạn sông Siversky Donets.
Tuy nhiên, quân đội Ukraine cũng phải đối mặt với một số thách thức. Họ vừa cần chạy đua với thời gian để kiểm soát tối đa lãnh thổ trước khi mùa đông đến, vừa cần củng cố phòng thủ và các tuyến hậu cần để tránh đối phương mở những đợt phản kích tái chiếm lãnh thổ sau khi điều lực lượng dự bị ra tiền tuyến.
"Theo những gì tôi hiểu về tướng Syrsky, chỉ huy lực lượng Ukraine ở miền đông, ông ấy sẽ tiếp tục vạch ra kế hoạch tác chiến nằm ngoài các tính toán thông thường. Ông ấy sẽ muốn nhắm vào nơi đối phương ít ngờ tới nhất, những mắt xích yếu nhất của họ", Cherevaty, phát ngôn quân khu miền đông Ukraine, nói.
Thanh Danh (Theo Al Jazeera, NBC News, Meduza, Reuters)