Bộ não phía sau mũi phản công bất ngờ của Ukraine

Bộ Tổng tham mưu quân đội Ukraine đầu tuần này cho biết những chỉ huy tham gia thiết kế chiến dịch phản công chớp nhoáng ở tỉnh Kharkov gồm tư lệnh các lực lượng vũ trang Valery Zaluzhny, tham mưu trưởng Serhiy Shaptala, tư lệnh phòng tuyến miền đông Oleksandr Syrsky, tư lệnh phòng tuyến miền nam Andriy Kovalchuk và Thứ trưởng Quốc phòng Hanna Malyar.

Tuy nhiên, giới chuyên gia và truyền thông Ukraine nhận định "kiến trúc sư trưởng" của mũi phản công chính là tướng Syrsky.

Khi thị trấn Batakliya ở Kharkov được giải phóng vào giữa tuần trước, Syrsky là người chủ trì nghi thức thượng cờ trước tòa thị chính, đánh dấu hoàn tất nhiệm vụ kiểm soát các cứ điểm của lực lượng Nga trên địa bàn.

Chưa đầy 5 ngày sau, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã có thể đến thăm thành phố chiến lược Izyum, tiền tuyến mới của quân đội Ukraine sau khi đẩy lùi lực lượng Nga khỏi tỉnh đông bắc. Syrsky khi đó là người báo cáo trực tiếp với Tổng tư lệnh tối cao Zelensky.

Syrsky, trung tướng lục quân 57 tuổi, cũng là chỉ huy chiến dịch bảo vệ thủ đô Kiev trong giai đoạn đầu chiến sự, khi lực lượng Nga tìm cách bao vây Kiev trong gần hai tháng. Hồi tháng 4, sau khi lực lượng Nga rút khỏi miền bắc Kiev, ông được Tổng thống Zelensky phong tặng danh hiệu "Anh hùng Ukraine", ghi nhận công lao trong trận chiến bảo vệ thủ đô.

Ông được đánh giá là người trầm tính, thích đọc sách hơn là xuất hiện trước truyền thông, theo Washington Post. Tướng lục quân này cũng có nhiều năm làm quen với học thuyết quân sự phương Tây và phương thức tác chiến của NATO trong một thập kỷ qua.

Syrsky bước vào hàng ngũ lãnh đạo quân đội Ukraine từ năm 2007, khi bắt đầu giữ chức chánh văn phòng kiêm phó tư lệnh Bộ tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang. Năm 2013, ông chịu trách nhiệm chính về hợp tác quốc phòng với phương Tây, cải cách quân đội Ukraine theo tiêu chuẩn NATO.

Năm 2014, khi xung đột bùng phát ở vùng Donbass, miền đông Ukraine, Syrsky được điều chuyển làm phó tư lệnh chiến dịch chống lại phe ly khai. Ông trực tiếp tham chiến và chỉ huy một số chiến dịch khó khăn nhất, trước khi được bổ nhiệm làm tư lệnh chiến dịch năm 2017.

Năm 2019, giữa giai đoạn quân đội Ukraine cải cách theo tiêu chuẩn phương Tây, ông trở thành tư lệnh lục quân.

Với hơn nửa thập kỷ gắn bó với chiến trường miền đông, trung tướng Syrsky hồi tháng 9 được giao nhiệm vụ chỉ huy chiến dịch phản công ở Kharkov. Giới quan sát nhận định mũi đánh phía đông bắc Ukraine đã gây bất ngờ lớn đối với quân đội Nga không chỉ vì đòn tung hỏa mù kéo dài nhiều tháng nhắm vào tỉnh Kherson ở miền nam, mà còn bởi khả năng giữ bí mật toàn bộ quá trình chuẩn bị và tốc độ hành quân đáng kinh ngạc.

"Syrsky là kiểu sĩ quan quân đội dạn dày trận mạc, biết lên kế hoạch cho mọi tình huống, gồm cả những kịch bản mà chính ông cũng cho rằng khó xảy ra", các biên tập viên của Washington Post viết trong bài phân tích trận đánh ở Kiev.

Vào giai đoạn căng thẳng biên giới Nga - Ukraine leo thang nhưng chưa chạm ngưỡng xung đột, trong khi nhiều lãnh đạo quân đội Ukraine lẫn các chuyên gia quân sự phương Tây nhận định Nga sẽ không bao giờ đưa bộ binh đến Kiev, Syrsky đã gấp rút chuẩn bị kế hoạch bảo vệ thủ đô.

Ông làm điều này, dù bản thân ông khi đó cũng cho rằng quân đội Nga sẽ tập trung vào miền đông, chiến sự sẽ chủ yếu xảy ra tại giới tuyến giữa quân chính phủ và phe ly khai ở Donbass.

Các lệnh thay đổi vị trí đóng quân, di dời khí tài và vũ khí đắt giá đến vùng an toàn, phân chia khu vực tác chiến và thiết lập hai vành đai phòng thủ ở thủ đô Kiev đã được Syrsky hoàn tất gần một tuần trước khi chiến sự nổ ra vào rạng sáng 24/2.

"Chúng tôi là quân nhân. Dù cá nhân tôi tin tưởng vào dự báo nào, tôi vẫn có nghĩa vụ thực thi các bước chuẩn bị theo những yêu cầu lãnh đạo đặt ra", ông nói trong cuộc phỏng vấn hồi tháng 6.

Khi vạch kế hoạch tác chiến trong "giai đoạn ba", giai đoạn Ukraine phản công, cũng chính Syrsky là người nêu ý tưởng mở mũi tấn công thọc sườn vào phòng tuyến Nga ở Kharkov. Ông đưa ra đề xuất này khi nhận thấy điểm yếu "chí tử" của đối phương ở thị trấn Balakliya, nút thắt quan trong mạng lưới hậu cần giữa Izyum và Kupyansk.

"Ý tưởng của ông ban đầu vấp phải phản đối từ Bộ Tổng tham mưu, nhưng ông cuối cùng đã thuyết phục thành công giới lãnh đạo quân đội bật đèn xanh cho kế hoạch", nhà phân tích chính trị Ukraine Aleksey Golobutskyi nói.

Thị trấn Balakliya bị quân đội Nga kiểm soát từ ngày 2/3, chưa đầy hai tuần sau khi chiến sự bùng phát. Tuy nhiên, Syrsky cho rằng đây là mắt xích yếu nhất trong phòng tuyến của Nga, do họ đã chuyển phần lớn đơn vị tinh nhuệ xuống miền nam để bảo vệ Kherson.

Theo kế hoạch tác chiến được tướng Syrsky vạch ra, lực lượng Ukraine nhanh chóng bao vây thị trấn này, cho phép nhiều đơn vị khác tiến nhanh về phía sông Oskil, cắt đôi phòng tuyến của quân đội Nga.

Có ba cây cầu nhỏ bắc qua sông Oskil ở khu vực, nhưng tất cả đều nằm trong tầm đạn pháo của Ukraine.

Lực lượng Nga bị đặt vào thế chôn chân bên dòng Oskil và không thể chi viện cho những cứ điểm còn lại. Họ thiếu hỗ trợ từ pháo binh và không quân, chịu áp lực liên tục từ hỏa lực pháo binh đối phương và cuối cùng phải rút lui trong ngày 4/9 và 5/9.

Quân đội Ukraine bắt đầu khép vòng vây quanh Balakliya ngay hôm sau. Trong chưa ngày 4 ngày tiếp theo, họ giành lại quyền kiểm soát thị trấn, đồng thời tái chiếm thành công Kupyansk.

Hơn một tuần từ ngày phát lệnh cho cánh quân Kharkov khởi động chiến dịch phản công, tướng Syrsky có mặt tại thành phố chiến lược Izyum để báo cáo về diễn biến và kết quả chiến dịch với Tổng thống Zelensky.

Giới quan sát cho rằng với tầm nhìn và khả năng điều binh của mình, tướng Syrsky đã góp phần không nhỏ tạo nên những thành công bước đầu trong chiến dịch phản công. Tuy nhiên, họ cũng cảnh báo đây chưa phải là bước ngoặt có thể thay đổi cục diện chiến trường và Nga vẫn nắm nhiều lợi thế ở miền đông và miền nam.

Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 16/9 tuyên bố chiến dịch quân sự tại Donbass vẫn tiếp tục diễn ra, bất chấp nỗ lực phản công của Ukraine.

"Nga đang tiến quân chậm, song có tính hệ thống và từng bước kiểm soát nhiều phần lãnh thổ hơn", ông Putin nói. "Chúng tôi không tham chiến với toàn bộ quân đội mà chỉ điều một phần tới đó".

Thanh Danh (Theo France 24, Economist, Kyiv Post)