Vào một buổi tối đầu năm 2018, Justo Gallego Martinez dẫn phóng viên của Guardian xuống thăm hầm mộ mà cụ chuẩn bị cho mình bên dưới nhà thờ do chính cụ xây dựng ở Mejorada del Campo, ngoại ô thủ đô Madrid.
"Tôi muốn được chôn cất ở đây," người đàn ông gần trăm tuổi nói khi bước qua hành lang mái vòm của nhà thờ có kích thước bằng sân bóng đá được xây trên mảnh đất của cụ. Bên ngoài là khung vòm lớn chưa hoàn thiện cao 35 mét, rộng 10 mét.
Nhà thờ là một công trình chắp vá, với những viên gạch không đồng nhất kết hợp với lốp xe cũ, vỏ đồ hộp, phế liệu nhựa và rất nhiều vôi vữa. Trải qua 60 năm xây dựng, phần lớn công trình đã xuống cấp, phủ đầy rêu mốc. Trên lối đi, những bao xi măng phủ bụi chất thành đống, trong những căn phòng bên cạnh là các thiết bị xây dựng cũ hỏng.
Justo đi nhanh qua mặt sàn đá cẩm thạch trơn trượt, đến bàn thờ ở cuối nhà thờ, ngang qua cây thánh giá đúc bằng thạch cao trắng. "Ở dưới đó," cụ chỉ vào lối xuống hầm mộ bên dưới sàn nhà.
Cụ Justo Gallego Martinez bên trong nhà thờ do mình xây dựng tại Mejorada del Campo, ngoại ô Madrid, Tây Ban Nha, năm 2018. Ảnh: Guardian.
Từ nhỏ, Justo đã mơ ước được phụng sự Chúa và xin vào tu viện Santa María de Huerta ở Soria, miền bắc Tây Ban Nha từ năm 27 tuổi. 7 năm sau, Justo phát hiện mình mắc bệnh lao và tới Madrid điều trị.
Sau khi xuất viện, Justo không được tu viện tiếp nhận nữa, khiến ông rơi vào trạng thái trầm cảm. Ông sau đó nảy ra ý tưởng xây một nhà thờ của riêng mình.
Năm 1961, Justo bắt tay vào xây dựng công trình. Xuất thân từ gia đình khá giả, ông đã bán phần lớn đất đai thừa kế gần thủ đô Madrid, đồng thời dựa nhiều vào các hoạt động từ thiện để lấy tiền xây nhà thờ. Một nhà máy gần đó hỗ trợ ông về bê tông, trong khi cơ sở khác cung cấp gạch vỡ.
Sau 6 thập kỷ làm việc liên tục, Justo đã tự mình xây dựng phần lớn công trình có kích thước gần bằng nhà thờ Sagrada Familia, một trong những điểm tham quan thu hút nhất tại Tây Ban Nha. Cụ chủ yếu tận dụng các vật liệu bỏ đi để xây nhà thờ mà không có sự giúp đỡ hay kiến thức chuyên ngành về kiến trúc.
Khi Justo bắt đầu dự án, người dân địa phương đã gọi ông là "kẻ điên" và lo ngại nhà thờ có thể bị phá dỡ, do ông chưa bao giờ xin cấp phép xây dựng công trình. Các nhà thờ Công giáo địa phương cho rằng dự án quá tốn kém và phức tạp, trong khi chính quyền Madrid cũng khẳng định họ không có đủ tiền để cải tạo nhà thờ theo tiêu chuẩn.
Đến đầu thập niên 2000, công trình của cụ Justo nhận được sự quan tâm lớn từ truyền thông Tây Ban Nha cũng như báo chí nước ngoài. Năm 2003, những bức ảnh về nhà thờ xuất hiện tại triển lãm ở Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại, New York. Rất nhiều người đã tới thăm nhà thờ, cụ Justo thậm chí còn được gọi là "thiên tài".
Cụ Justo Gallego Martinez trong quá trình xây dựng nhà thờ tại ngoại ô Madrid, Tây Ban Nha. Ảnh: NY Times.
Nhưng đến cuối năm 2019, sức khỏe của cụ Justo bắt đầu xấu đi và chứng sa sút trí tuệ trở nên tệ hơn. Cụ thường xuyên phải nhập viện và ngày càng yếu, hiếm khi rời khỏi phòng, khiến quá trình xây dựng nhà thờ rơi vào tình trạng bấp bênh.
Giới chức Madrid lo ngại rằng công trình có thể bị đổ nên từ chối cấp phép xây dựng. Không kiến trúc sư nào sẵn sàng đứng ra hoàn thành công trình do lo ngại liên đới trách nhiệm trong trường hợp xảy ra tai nạn với du khách. Giáo hội địa phương cũng không có ý định đầu tư cho nhà thờ tự xây này.
Tuy nhiên, nhiều người trẻ bày tỏ sự quan tâm tới nhà thờ của cụ Justo, đặc biệt là trên mạng xã hội. Đại diện UNESCO đã tới thăm nhà thờ hồi năm 2020. Thế nhưng, cụ Justo không còn nhiều thời gian, trong khi thủ tục hợp pháp hóa nhà thờ tiến triển chậm.
Công trình nhà thờ do cụ Justo xây dựng tại ngoại ô Madrid, Tây Ban Nha. Ảnh: NY Times.
Tháng 5/2021, cụ Justo đã tặng nhà thờ cho Sứ giả Hòa bình, một trong những tổ chức Công giáo phi chính phủ lớn nhất thế giới, chuyên giúp đỡ người nghèo ở hơn 50 quốc gia. Padre Angel, nhà sáng lập tổ chức, đã quyết định tiếp nhận công trình, bất kể dự án sẽ tốn kém bao nhiêu và khó khăn đến mức nào.
Tổ chức này nhanh chóng đến nhà thờ để dọn dẹp, gia cố. Họ muốn biến nhà thờ thành một không gian tôn giáo mở, nơi các tín đồ Hồi giáo, Do Thái giáo, Chính thống giáo và Công giáo có thể gặp gỡ nhau.
Tổ chức cũng đồng thời cử một số kỹ sư kết cấu hàng đầu Tây Ban Nha đến nhà thờ để khảo sát. "Với quá ít kiến thức về xây dựng, cứ như thể cụ Justo đã phát minh ra 'kiến trúc' trong đầu vậy", một kỹ sư nói sau khi khảo sát công trình.
Cụ Justo nói với phóng viên rằng từ lâu cụ đã bằng lòng với những nỗ lực của mình dù nhà thờ chưa hoàn thành. "Tôi đã làm mọi thứ tôi cần làm", cụ nói, mắt hướng về phía hầm mộ.
Ngày 28/11/2021, cụ Justo trút hơi thở cuối cùng và được an táng trong hầm mộ dưới nhà thờ.
Đức Trung (Theo Guardian)