Theo BS.CK1 Nguyễn Trần Như Thủy, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3, bình vôi là một cây dạng dây leo, có lá hình tim, thân cây mảnh rất nhỏ so với củ, cây thường dài khoảng 10-20 m.
Gốc thân phình thành củ, thường hình cầu, nằm nửa chìm nửa nổi trong khe đá hay chìm trong đất. Kích thước củ thay đổi và có thể nặng đến vài chục kg, tùy loài. Vì củ to nên cây còn được gọi là cây ngải tượng.
Bộ phận dùng làm dược liệu là củ của cây bình vôi. Củ là phần gốc của thân cây phình ra. Củ được thu hoạch quanh năm, nhưng nếu thu hoạch vào tầm mùa thu sang mùa đông thì hoạt chất trong củ sẽ đạt chất lượng tốt hơn.
Củ bình vôi cần được trải qua quá trình bào chế mới sử dụng được, thường là cạo bỏ vỏ đen ở ngoài hoặc thái thành miếng trước khi ép chiết lấy tinh chất hoặc ngâm rượu hoặc phơi, sấy khô hoặc cà thành bột.
Theo y học hiện đại, thành phần hóa học của củ bình vôi chứa chủ yếu là các alkaloid như rotundin, cycleanin, stepharin, roemerin. Rotundin có tác dụng an thần, gây ngủ, giảm đau rõ rệt, cycleanin giúp kháng viêm, roemerin gây tê tại chỗ, còn stepharin kháng cholinesterase. Từ đó các chế phẩm thuốc từ củ bình vôi có tác dụng duy trì trạng thái thư giãn, an thần, trị mất ngủ.
Còn trong y học cổ truyền, cây bình vôi có vị đắng ngọt, tác dụng an thần, bổ phế, trấn kinh, khắc phục được các chứng suy nhược, thất miên, cốt chưng, huyễn vựng, suyễn thở. Thường phối hợp với các vị thuốc khác với liều dùng 4-12 g, dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột.
Củ bình vôi. Ảnh: Đại học Y Dược TP HCM
Bài thuốc chữa mất ngủ từ bình vôi
Bài 1: Củ bình vôi, lạc tiên, lá vông nem, mỗi vị 12 g, liên tâm 6 g, cam thảo 6 g. Sắc uống, ngày 1 thang.
Bài 2: Hạt sen, long nhãn, nhân hạt táo chua (sao) mỗi vị 10-15 g, củ bình vôi 8 g, lá vông nem 12 g. Sắc uống, ngày 1 thang, uống trong ngày và trước khi ngủ 30 phút.
Bài 3: Củ bình vôi phơi khô và rượu trắng 40 độ theo tỷ lệ 1:5 (1 kg củ phơi khô và 5 lít rượu). Ngâm khoảng 4 tuần là dùng được, uống ngày 2-3 lần, mỗi lần khoảng 20-30 ml.
Do có tính chất an thần, gây ngủ nên khi sử dụng cần thận trọng khi lái xe, làm việc trên cao hoặc những công việc liên quan máy móc cần sự tỉnh táo.
Hoạt chất roemerin có trong củ bình vôi nếu sử dụng quá nhiều sẽ gây tê niêm mạc và làm giảm nhịp đập của tim. Nếu bệnh nhân có tiền sử biến cố tim mạch, rối loạn nhịp tim thì cần phải rất thận trọng. Trong củ bình vôi cũng có một ít độc tố, bệnh nhân không nên tự ý sử dụng khi chưa có chỉ định của người có chuyên môn.
Chỉ dùng 30 g bình vôi một ngày, trên 30 g có thể gây ngộ độc, ảnh hưởng tới sức khỏe. Người cao tuổi mất ngủ kinh niên, phụ nữ đang mang thai hoặc đang cho con bú... cũng cần thận trọng.
Bác sĩ Thủy cho biết hiện nay, trên thị trường có nhiều sản phẩm có thành phần được chiết xuất từ củ bình vôi. Liều dùng thường là 30-60 mg dưới dạng viên. Dùng quá liều các chế phẩm này có thể gây ngộ độc. Nhẹ có thể gây buồn ngủ, buồn nôn, nôn, hoa mắt chóng mặt, nặng có thể kích thích, vật vã, tức ngực, trống ngực, chân tay bủn rủn, hôn mê... Vì thế, người bệnh nên đọc kỹ hướng dẫn hoặc trao đổi với nhân viên y tế trước khi dùng.
Mỹ Ý