Mô hình công ty mẹ - công ty con được coi là một giải pháp đổi mới hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. Ngày 9/10, Chính phủ đã giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì soạn thảo nghị định chuyển đổi tổng công ty nhà nước sang hoạt động theo mô hình mới.
Các chuyên gia nhận định rằng, để áp dụng thành công cơ cấu này, vấn đề mấu chốt là làm rõ mối quan hệ về vốn, quyền, nghĩa vụ và lợi ích giữa công ty mẹ và công ty con. Theo Tiến sĩ Trần Du Lịch, Viện trưởng Viện Kinh tế TP HCM, mối quan hệ này được xây dựng trên cơ sở quan hệ tài chính, tùy thuộc vào tỷ lệ vốn sở hữu ở đơn vị thành viên mà công ty mẹ nắm quyền. Quyền của công ty mẹ phụ thuộc vào tỷ lệ vốn góp, và hiệu quả hoạt động chủ yếu dựa trên hệ số sinh lời của vốn chủ sở hữu.
Tiến sĩ Trần Tiến Cường, Trưởng ban Doanh nghiệp, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, cho biết, công ty con có thể là: công ty cổ phần hoặc công ty TNHH 2 thành viên trở lên, có cổ phần chi phối của công ty mẹ; công ty TNHH một thành viên hạch toán độc lập; doanh nghiệp nhà nước hạch toán độc lập hoặc phụ thuộc; doanh nghiệp có cổ phần không chi phối của công ty mẹ. Pháp nhân công ty con độc lập với công ty mẹ và hoạt động theo pháp luật áp dụng cho mô hình doanh nghiệp của mình.
Theo đánh giá chung của các đại biểu, mô hình này kết hợp hài hòa các loại hình sở hữu trong phạm vi một doanh nghiệp, quan hệ giữa công ty mẹ và con mang tính thực chất chứ không mệnh lệnh hành chính, thu nộp phí quản lý như mô hình tổng công ty hiện nay.
Giám đốc Công ty Xây lắp xuất nhập khẩu vật liệu và kỹ thuật xây dựng (CONTREXIM), ông Nguyễn Quốc Hiệp, nhấn mạnh yếu tố tự nguyện khi thiết lập mô hình này. CONTREXIM là đơn vị thứ hai trên cả nước được chấp nhận thí điểm chuyển hoạt động sang mô hình mẹ - con. Trao đổi với VnExpress, ông nói: “Với chúng tôi, việc chuyển đổi mô hình tổ chức quản lý là yêu cầu tự thân bức xúc, chứ không phải là mệnh lệnh hành chính”.
Trong quá trình phát triển, đơn vị này có tới 16 đầu mối trên cả nước, gây nhiều khó khăn trong việc quản lý, xác định trách nhiệm. Đề án tái tổ chức của ông Hiệp được Chính phủ phê duyệt sau hơn 8 tháng nghiên cứu, theo đó các công ty con có quyền tự chủ trong hoạt động sản xuất kinh doanh, kể cả khi ký hợp đồng với công ty mẹ. Việc tách khỏi hay nhập vào công ty mẹ dựa trên cơ sở tự nguyện. Ông Hiệp cho biết, hiện CONTREXIM hoạt động rất hiệu quả. Biết đơn vị được thí điểm chuyển đổi sang mô hình quản lý mới, nhiều đơn vị ngoài đã tỏ ý mong muốn được làm doanh nghiệp thành viên của CONTREXIM.
Ý kiến của các đại biểu cho thấy vẫn còn mâu thuẫn trong xác định quan hệ tài chính giữa công ty mẹ và công ty con. Phó chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng công ty Hàng không Việt Nam Đỗ Nguyễn Khoát ca thán về nhược điểm của mô hình tổng công ty 91 là không tích tụ được vốn lớn, bởi các đơn vị thành viên luôn “khư khư túi tiền của mình”. Ông hy vọng tình trạng này sẽ được khắc phục khi áp dụng mô hình mới. Song đó lại là điều khó khăn, bởi theo Tiến sĩ Cường, quyền lợi của công ty mẹ phụ thuộc vào mức vốn sở hữu ở công ty con.
Ông Đinh Văn Ân, quyền Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, cho biết, tham luận của các đại biểu sẽ là đóng góp quan trọng để Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng các ban ngành liên quan xây dựng nghị định hướng dẫn áp dụng chính sách kinh tế mới này.
Nghĩa Nhân