Trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social ngày 16/3, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố lệnh ân xá phòng ngừa mà người tiền nhiệm Joe Biden ban hành cho các thành viên Ủy ban Điều tra Bạo loạn Đồi Capitol ngày 6/1/2021 của Hạ viện là "vô nghĩa, vô dụng và không có hiệu lực".
Theo ông chủ Nhà Trắng, điều này bắt nguồn từ việc cựu tổng thống đã "ký bằng autopen", công nghệ sao chép chữ ký tự động. Ông Trump cho rằng việc ông Biden sử dụng autopen đồng nghĩa "không đích thân ký" lệnh ân xá và "quan trọng hơn là ông ấy không biết gì về chúng", nên những lệnh này sẽ không được công nhận.
Một chiếc máy autopen sao chép chữ ký vào năm 2011. Ảnh: AP
Ý tưởng cho rằng Tổng thống Biden sử dụng autopen để ký các tài liệu quan trọng đã được Dự án Giám sát, một nhánh của Quỹ Di sản, tổ chức nghiên cứu bảo thủ lâu đời có trụ sở tại Washington, khởi xướng trong bài đăng trên mạng xã hội X hôm 6/3. Dự án này đóng vai trò then chốt trong việc lan truyền những thông tin sai lệch về việc người không phải công dân Mỹ đi bỏ phiếu vào năm ngoái.
Trong bài đăng, Dự án Giám sát tuyên bố họ đã "thu thập các tài liệu có chữ ký của ông Biden trong 4 năm nắm quyền" và nhận thấy gần như tất cả đều "được ký bằng autopen" ngoại trừ tuyên bố rút khỏi cuộc đua tổng thống hồi năm ngoái.
Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra rằng phần lớn tài liệu mà Dự án Giám sát xem xét đều là những bản được đăng trên Công báo Liên bang, nơi công bố các văn bản hành pháp với chữ ký điện tử, không phải chữ ký gốc của tổng thống. Văn bản gốc có chữ ký của tổng thống được lưu giữ tại Cơ quan Lưu trữ Quốc gia, nơi Dự án Giám sát không được tiếp cận để xem bao nhiêu trong số đó sử dụng autopen.
Không rõ liệu cựu tổng thống Biden có thực sự sử dụng autopen để ký các tài liệu mà Tổng thống Trump đề cập hay không. Nhà Trắng và Bộ Tư pháp Mỹ chưa bình luận về tuyên bố từ ông chủ Nhà Trắng. Đội ngũ của ông Biden cũng chưa đưa ra phản ứng.
Thực tế, autopen là tên gọi chung cho một loại máy sao chép chữ ký bằng mực thật, giúp quan chức, người nổi tiếng dễ dàng ký tặng mọi thứ, từ tài liệu, thư từ đến hàng hóa, vật phẩm với số lượng lớn.
Autopen là những cỗ máy có kích thước bằng chiếc máy in với cánh tay cơ khí gắn một cây bút và sử dụng nó để sao chép chữ ký đã lập trình sẵn.
Công ty Autopen, trụ sở tại Maryland, đơn vị sản xuất những thiết bị này, cho biết chúng đã được "các trường học, cơ quan chính phủ và tổ chức khác sử dụng hơn 60 năm qua".
"Autopen từ lâu đã trở thành công cụ dành cho các lãnh đạo có tầm ảnh hưởng trên thế giới, giúp họ dành thời gian và tâm trí của mình hiệu quả hơn cho những vấn đề quan trọng mà không làm giảm tính tương tác cá nhân", công ty nhấn mạnh.
Tiền thân của autopen là thiết bị sao chép thư thế kỷ 19, cho phép người viết di chuyển hai cây bút cùng lúc. Nó được cấp bằng sáng chế tại Mỹ vào năm 1803, sản xuất vào năm sau đó và được tổng thống Thomas Jefferson sử dụng khá nhiều trong và sau nhiệm kỳ.
"Giờ đây, tôi không thể sống thiếu chiếc máy sao chép thư của mình", ông viết vào năm 1809.
Về sau, một người đàn ông tên Robert De Shazo Jr. đã nghiên cứu những thiết kế ban đầu của máy sao chép chữ ký khi làm việc tại nhà máy ngư lôi hải quân ở Virginia trong Thế chiến II. Ông tạo ra công nghệ autopen và ngay lập tức sản xuất thương mại nó.
Tổng thống Donald Trump cầm một sắc lệnh hành pháp đã ký về tiền điện tử tại Phòng Bầu dục, Nhà Trắng, hôm 23/1. Ảnh: Reuters
Đơn hàng đầu tiên De Shazo nhận được đến từ bộ trưởng hải quân và thiết bị này nhanh chóng trở nên phổ biến trong chính phủ Mỹ.
De Shazo, người sở hữu công ty Công nghệ Chữ ký Tự động, trụ sở tại Virginia, chia sẻ với báo chí vào năm 1983 rằng khoảng 500 chiếc máy autopen đã được sử dụng tại thủ đô Washington, từ quốc hội đến các cơ quan chính phủ.
Theo Quỹ Bản thảo Shappell, tổng thống Harry Truman và Gerald Ford được cho là cũng từng sử dụng autopen để ký một số tài liệu.
Tổng thống Lyndon Johnson công khai thông tin này bằng cách cho phép chụp ảnh thiết bị autopen trong thời gian ông tại nhiệm. Câu chuyện trên đã lên trang bìa tờ National Enquirer năm 1968 với tiêu đề: "Một trong những bí mật được giữ kín nhất ở Washington: Robot làm thay Tổng thống".
Các tổng thống Mỹ dường như sử dụng autopen thường xuyên hơn vào nửa sau thế kỷ 20, trong đó có John F. Kennedy, Jimmy Carter và Richard Nixon.
Barack Obama trở thành tổng thống đầu tiên được biết đến ký văn bản luật bằng autopen vào năm 2011, khi ông gia hạn Đạo luật Yêu nước trong lúc đang ở Pháp. Sự việc lúc bấy giờ khiến những người chỉ trích từ đảng Cộng hòa đặt câu hỏi liệu hành động của ông có hợp hiến hay không.
Tuy nhiên, câu hỏi này đã được chính quyền tổng thống George W. Bush thuộc đảng Cộng hòa trả lời từ trước. Văn phòng cố vấn pháp lý của ông công bố một tài liệu dài 29 trang vào năm 2005 kết luận tổng thống "không cần đích thân thực hiện hành động vật lý là ký tên vào một dự luật mà ông phê duyệt".
"Thay vào đó, tổng thống có thể ký một dự luật bằng cách chỉ đạo cấp dưới ký tên thay ông, ví dụ như bằng autopen", tài liệu viết. Bộ Tư pháp Mỹ năm 2005 cũng ban hành một bản ghi nhớ nội bộ, nhấn mạnh các tài liệu tổng thống được ký bằng autopen đều được coi là hợp pháp.
Nhưng cuối cùng, tổng thống Bush đã không dùng autopen mà quyết định bay xuyên đêm để kịp về Nhà Trắng ký ban hành một đạo luật khẩn cấp vào năm đó.
Nhưng bộ trưởng quốc phòng của ông, Donald Rumsfeld, từng hứng chỉ trích vì sử dụng autopen ký hàng trăm lá thư chia buồn gửi đến gia đình những người lính thiệt mạng trong cuộc chiến tranh Iraq.
Tổng thống Trump đến nay chưa đưa ra bằng chứng cho các tuyên bố của mình rằng ông Biden đã lạm dụng autopen. Song theo giới chuyên gia pháp lý, ngay cả khi cựu tổng thống Biden có sử dụng autopen, lệnh ân xá mà ông ký cũng chưa chắc đã bị hủy.
Điều II, mục 2 hiến pháp Mỹ trao cho tổng thống quyền ân xá rộng rãi, nêu rằng chỉ cần "người được ân xá chấp nhận", lệnh ân xá sẽ có hiệu lực. Hiến pháp Mỹ không đề cập gì đến việc hủy bỏ chúng sau đó, đồng nghĩa lệnh ân xá này mang tính ràng buộc, có hiệu lực cuối cùng và không thể đảo ngược.
Jay Wexler, giáo sư luật hiến pháp tại Trường Luật Đại học Boston, cho rằng vấn đề autopen mà Tổng thống Trump nêu ra "không có gì đáng bàn".
"Quan trọng hơn, không có quy định nào trong hiến pháp yêu cầu lệnh ân xá phải được lập thành văn bản giấy trắng mực đen", ông nói. "Lập luận cho rằng lệnh ân xá không có hiệu lực vì được ký bằng autopen sai ngay từ đầu, vì không có yêu cầu nào bắt buộc lệnh ân xá phải được tổng thống ký".
Một bản ghi nhớ của bộ trưởng tư pháp Mỹ năm 1929 cũng ghi rằng chữ ký tổng thống không bắt buộc đối với lệnh ân xá.
"Hiến pháp hay các đạo luật khác đều không quy định phương thức mà quyền ân xá được thực thi hoặc chứng minh. Đây hoàn toàn là vấn đề do tổng thống quyết định, như một vấn đề thực tiễn của chính sách hành chính", bản ghi nhớ nêu rõ.
Theo văn bản này, lệnh ân xá không cần phải có chữ ký tay của tổng thống, mà chỉ cần chữ ký sao chép và được một quan chức phụ trách hồ sơ chứng nhận. "Việc buộc tổng thống phải tự mình ký vào các lệnh ân xá là hoàn toàn không cần thiết về mặt pháp lý".
Bộ Tư pháp Mỹ trong chính quyền ông Trump chưa bình luận về bản ghi nhớ này, cũng chưa có bất cứ động thái nào hủy bỏ lệnh ân xá đã được ông Biden ban hành.
Ông Biden chuẩn bị ký một sắc lệnh hành pháp tại Nhà Trắng hồi năm 2022. Ảnh: Reuters
Trong một số trường hợp, các trợ lý của tổng thống Biden từng phải mất khá nhiều công sức để mang tài liệu đến cho ông ký.
Tháng 1/2023, nhân viên Nhà Trắng phải chuyển một dự luật chi tiêu dài 1.653 trang trong ba chiếc túi xách tay đến St. Croix, nơi ông Biden đang nghỉ mát, để ông có thể ký nó, theo Politico. Năm ngoái, phụ tá phải bay đến Hàn Quốc để ông ký luật thông qua khoản viện trợ 40 tỷ USD cho Ukraine.
Nhưng cũng có lúc cựu tổng thống Biden sử dụng autopen. Các quan chức Nhà Trắng thừa nhận vào tháng 5/2024 rằng ông Biden từng dùng nó để ký gia hạn một luật tài trợ cho Cục Hàng không Liên bang. Tổng thống Biden khi ấy đang đi công tác ở San Francisco và sử dụng autopen vì không muốn xảy ra bất kỳ gián đoạn nào với việc cấp ngân sách cho Cục Hàng không Liên bang.
Tổng thống Trump đã ngầm thừa nhận có "vùng xám" tiềm ẩn trong việc người tiền nhiệm sử dụng autopen để ký lệnh ân xá, song vẫn ngầm ám chỉ về một cuộc chiến pháp lý.
"Đấy không phải quyết định của tôi mà thuộc về tòa án", ông nói với các phóng viên trên chuyên cơ Không lực Một hôm 17/3. "Nhưng tôi tin rằng chúng vô hiệu và không có giá trị vì tôi chắc chắn ông Biden không hề biết nó diễn ra".
Vũ Hoàng (Theo NPR, Washington Post, AFP)