Trong một giờ học Văn của cô Phạm Thị Giang tại trường THCS Cù Chính Lan, học sinh được đóng vai giáo viên, trình bày bài giảng về bài thơ Ngàn sao làm việc của nhà thơ Võ Quảng trên phần mềm Powerpoint. Bên dưới, các học sinh khác theo dõi sản phẩm của bạn và đánh giá theo phiếu cô phát. Cô Giang sẽ chốt lại các đánh giá này và điều chỉnh những phần chưa đạt trong bài thuyết trình.
Để buổi giảng thành công, các em phải tìm hiểu tác phẩm ở nhà, tự thiết lập nội dung trình chiếu, sau đó thiết kế bài trên Powerpoint.
Lần khác, các em ứng dụng công nghệ thông tin để phát huy khả năng khai thác tác phẩm hay tổng kết một bài học. Học xong bài 15 tiết, học sinh dùng các công cụ như canva để tổng kết phần nghe, nói, đọc, viết cần nắm được những yêu cầu gì. Thỉnh thoảng, các em còn tham gia seminar, thảo luận cùng nhau về một chủ đề cô đưa ra.
"Học với tôi, học sinh nhút nhát nhất cũng phải thể hiện mình trước đám đông. Các con tự tin nói và làm được nhiệm vụ trước mọi người mà không sợ hãi", cô Giang chia sẻ.
Theo thầy Dương Minh Anh, hiệu trưởng nhà trường, xác định "học thật, thi thật" nên lâu nay, trường áp dụng hai phương pháp hệ thống kiến thức theo sơ đồ tư duy và thuyết trình để khắc phục tình trạng đọc chép.
"Hai phương pháp trên rất hiệu quả, đặc biệt với môn ngữ Văn. Thay đổi lớn nhất là học sinh tự tin về kiến thức, kỹ năng được nâng cao và không phụ thuộc vào văn mẫu", thầy Minh Anh cho hay.
Áp dụng phương pháp dạy học mới, cô Giang nhận thấy học trò thích đọc tác phẩm văn học và có tình yêu với môn Văn một cách tự nhiên. Cô tâm sự, cô yêu thích văn chương, lớn lên trong thời kỳ môn Văn được dạy theo cách truyền thống đọc chép và văn mẫu. Từ trải nghiệm của bản thân, cô luôn nhắc nhở mình thoát ra khỏi khuôn mẫu để tạo ra cách học, tiếp cận môn này mới mẻ, giúp học sinh có cảm hứng thực sự.
Không áp đặt học sinh theo quan điểm của mình, cô Giang để các em thoải mái thể hiện suy nghĩ về một vấn đề trong văn học, từ đó liên hệ được những vấn đề đời sống. "Trong cách tiếp cận, tôi luôn đặt ra các câu hỏi mở để thúc đẩy khả năng tư duy, đánh giá của học sinh", cô Giang giải thích.
Trong quá trình giảng bài, cô hướng học sinh đến với mô hình đặc trưng thể loại để các em không chỉ tiếp cận được tác phẩm trong chương trình mà còn ngoài chương trình.
Cô giáo với gần 20 năm kinh nghiệm dạy học cũng rèn học sinh có tính tự học cao. "Với các tác phẩm không bắt buộc dạy, tôi sẽ đưa vấn đề để học sinh phải đọc ở nhà. Đến lớp, các em là người chiếm lĩnh tác phẩm, cô chỉ tổng kết, đánh giá và điều chỉnh những cái chưa được để học sinh có hiểu biết đúng đắn", cô Giang cho hay.
Khi chấm bài, cô Giang chú trọng tới cách diễn đạt, sử dụng từ ngữ sáng tạo, biết liên hệ và mở rộng so với những gì được học từ sách giáo khoa.
Trước xu hướng ra đề thi mở hiện nay, các nhà trường đang có sự thay đổi trong cách dạy học môn Văn. Bản thân các thầy cô cũng phải cập nhật công nghệ, đổi mới tư duy và nâng cao năng lực chuyên môn để thích nghi với sự đổi mới.
Thầy Đỗ Đức Anh, tổ phó tổ Ngữ văn, THPT Bùi Thị Xuân, quận 1, TP HCM, vốn nổi tiếng với các bài giảng sáng tạo. Thay vì đi theo giáo án mòn cũ, thầy làm phim phóng sự, tư liệu, thiết kế áp phích phim ảnh, hoặc viết phóng sự về các đề tài mang hơi thở cuộc sống.
Thầy Đức Anh cho rằng việc học Văn không chỉ để đi thi mà còn dạy học sinh cách sống, cách bày tỏ quan điểm cá nhân. Do đó, thầy luôn hướng các em học văn từ cuộc sống, "vì cuộc sống là trang sách quan trọng, không bị rập khuôn như sách giáo khoa".
Sau mỗi dự án giảng dạy sáng tạo, thầy nhận thấy phương pháp truyền tải môn học này còn giúp các em phát triển kỹ năng mềm cần thiết như quay phim, chụp hình, trình bày một văn bản hay khai thác thông tin nhân vật.
"Các dự án dạy học tốn khá nhiều thời gian và công sức của thầy và trò nhưng mang lại hiệu quả cao, tạo ra dấu ấn trong cuộc đời học văn của các bạn", thầy Đức Anh nói.
Không chỉ thầy cô bậc THCS, THPT, các giáo viên tiểu học cũng nỗ lực tìm cách thay đổi phương pháp truyền đạt kiến thức.
Ở lớp dưới, học sinh chỉ học viết đoạn nhưng từ lớp 4 trở lên, các con tập làm văn với bố cục ba phần: mở bài, thân bài, kết bài. Tập làm văn lớp 4 có dạng văn miêu tả đồ vật, cây cối, con vật. Trở ngại lớn nhất của các con là vốn sống ít khiến khó miêu tả. Để khắc phục việc này và giúp học sinh quen cách học, cô Đỗ Thị Thúy Hiền, trường Tiểu học Đa Tốn, huyện Gia Lâm, Hà Nội, có cách riêng.
Khi hướng dẫn làm bài miêu tả cây ăn quả, cô sẽ giúp học sinh nắm được bố cục của bài làm, lập dàn ý qua sơ đồ tư duy hoặc gạch ý chính trước, sau đó cho các con trải nghiệm, quan sát cây trong vườn nhà hoặc nhà người thân.
"Học sinh phải được chạm vào và quan sát cây ở các thời điểm khác nhau mới thấy được vẻ đẹp của nó. Sau bước này, tôi sẽ giúp các con phát triển vốn từ và viết câu", cô Hiền giải thích.
Học sinh sẽ gọi tên màu sắc của cây, so sánh với những cây bên cạnh và nói lên được cảm giác khi chạm vào chúng. Bằng cách quan sát, các con phát huy trí tưởng tượng khi trông thấy cái cây giống chiếc ô, cây nấm hay túp lều.
"Nhiều bạn tưởng tượng rất giỏi. Có bạn hình dung cái cây giống các đồ vật nhưng cũng có em thổi hồn vào đó khi nói giống người bạn lớn tuổi hay bác bảo vệ ở trường", cô Hiền chia sẻ.
Cô Hiền đánh giá cao tư duy sáng tạo và tôn trọng ý tưởng bài làm của học sinh nên khi chữa bài thường chỉ sửa chính tả, dấu chấm câu và điều chỉnh từ ngữ phù hợp mà không viết lại theo ý của mình. "Các con luôn hứng thú với giờ tập làm văn và muốn làm bài tại lớp thay vì mang về nhà", cô Hiền cho hay.
Mới đây, tại hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn trong trường phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu ngăn chặn tình trạng học thuộc, chép văn mẫu. Khi luyện tập và kiểm tra, Bộ khuyến cáo giáo viên dùng các văn bản trong sách giáo khoa để ra đề thi.
Thầy Minh Anh ủng hộ tinh thần chỉ đạo của Bộ, nhằm khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc bài hoặc chép văn mẫu; đồng thời giúp thầy cô đánh giá chính xác năng lực của các em. Trong khi đó, thầy Đức Anh mong muốn lộ trình đổi mới việc học Văn nên cụ thể hơn, thay đổi quá đường đột sẽ gây hoang mang cho học sinh.
Thầy Đức Anh gợi ý, với lớp 11 và 12, đề thi nên có những "khoảng trống" để học sinh được quyền bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ thực tế.
"Chúng ta cũng nên có những cách hỏi mới mẻ hơn. Vấn đề có thể cũ, nhưng sẽ có nhiều cách để hướng học sinh đến chân lý", thầy Đức Anh nói, cho biết học sinh thời nay có nhiều suy nghĩ đột phá, khiến bản thân người đi dạy cũng cần học hỏi.
Tuy nhiên, vẫn còn ít cơ hội để các em cất lên tiếng nói riêng.
"Đề thi không nên chỉ dừng lại bằng hình thức viết. Chúng ta có thể thay đổi bằng các cách khác như vấn đáp, trả lời phỏng vấn, đối thoại, làm video", thầy Đức Anh đề xuất.
Bình Minh - Uyên Phương