Truyền thông Mỹ hôm qua dẫn nguồn tin giấu tên có liên hệ với cuộc điều tra của Arab Saudi và Mỹ cho biết hai nhà máy dầu Arab Saudi có "khả năng cao" đã bị tấn công bằng các tên lửa từ một căn cứ Iran gần biên giới Iraq. Các tên lửa hành trình này được cho là đã bay qua miền nam Iraq và không phận Kuwait trước khi lao xuống mục tiêu.
Dù Mỹ chưa đưa ra các bằng chứng thuyết phục để chứng minh cho cáo buộc này, các nhà phân tích cho rằng vụ tấn công phần nào thể hiện mối đe dọa đang phát triển nhanh chóng từ những vũ khí do Iran sản xuất tại khu vực.
Một vụ phóng thử tên lửa đạn đạo của Iran hồi năm 2016. Ảnh: Reuters.
Iran duy trì chương trình tên lửa và máy bay không người lái (UAV) hiện đại như một phần quan trọng của chiến lược quốc phòng và đã chuyển giao nhiều vũ khí cùng công nghệ cho các đồng minh ở khu vực, trong đó có phiến quân Houthi ở Yemen, theo giới chức Mỹ và các chuyên gia vũ khí. Lực lượng UAV và kho tên lửa hùng hậu cho phép Iran kiềm chế đối thủ và hỗ trợ các lực lượng ủy nhiệm, những phe có thể tấn công thay mặt Iran, giới phân tích nhận định.
"UAV cho phép Iran triển khai tác chiến tầm xa, giữ an toàn lãnh thổ và tấn công các mục tiêu ở khoảng cách nhất định", Behnam Ben Taleblu, chuyên gia từ Tổ chức Bảo vệ Dân chủ có trụ sở ở Washington, bình luận. "UAV, tên lửa và rocket là những khí tài nằm trong chiến lược an ninh bất đối xứng của Iran và việc sản xuất chúng cũng tương đối rẻ".
Viện Brookings đánh giá Iran đã trở thành "nhà xuất khẩu tên lửa và công nghệ tên lửa đáng chú ý", trong đó có mẫu tên lửa hành trình tầm xa bị Mỹ nghi là khí tài được sử dụng trong cuộc tấn công nhà máy lọc dầu Arab Saudi ngày 14/9.
Iran và Arab Saudi là hai đối thủ cạnh tranh gay gắt ở Trung Đông. Giới lãnh đạo Arab Saudi ủng hộ mạnh mẽ chiến lược "gây sức ép tối đa" lên Iran của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Mỹ đã áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt lên Iran nhằm buộc Tehran hạn chế chương trình phát triển tên lửa cũng như việc nước này hỗ trợ các lực lượng ủy nhiệm.
"Nếu chứng minh được rằng tên lửa hành trình xuất phát từ lãnh thổ Iran, đây sẽ là một hành động leo thang căng thẳng rõ ràng, cho thấy Tehran không e ngại sự trả đũa từ Mỹ hay Arab Saudi", Taleblu nhận xét.
Khói bốc lên từ nhà máy của Aramco ở Abqaiq sau vụ tấn công bằng máy bay không người lái ngày 14/9. Ảnh: Reuters.
Chính quyền Trump cho rằng phiến quân Houthi ở Yemen cũng tham gia cuộc tấn công. Hai nhà máy dầu của Arab Saudi ở Abqaiq và Khurais, cách biên giới Yemen khoảng 800 km, bị tấn công trực tiếp 17 đến 19 lần.
Hệ thống phòng thủ của Arab Saudi dường như đã thất bại trong việc phát hiện tên lửa hành trình và máy bay không người lái xâm phạm biên giới, cho thấy một thực tế là Riyadh dễ dàng bị tổn thương trước chiến lược chiến tranh phi đối xứng.
Theo một hội đồng chuyên gia về Yemen tại Liên Hợp Quốc, phiến quân Houthi trong quá khứ từng sử dụng máy bay không người lái "cảm tử", một số có nhiều điểm giống với các mẫu máy bay không người lái Iran. Houthi vẫn có khả năng tiếp cận các bộ phận quan trọng của UAV như động cơ, hệ thống dẫn đường, những thứ cần để lắp ráp và triển khai chúng, báo cáo của hội đồng cho hay.
Về lý thuyết, một cuộc tấn công kết hợp giữa máy bay không người lái và tên lửa hành trình có thể "giúp gây nhiễu loạn và làm quá tải các hệ thống phòng thủ", mang đến lợi thế chiến lược, nhà nghiên cứu tại Viện các Quân chủng Thống nhất Hoàng gia Anh, trụ sở ở London, nói.
Theo Markus Mueller, nhà phân tích tại Nhóm nghiên cứu An ninh và Quốc phòng Fraunhofer, Đức, các hệ thống radar có đủ khả năng phát hiện máy bay không người lái trên một khu vực rộng lớn, kể cả ở vùng núi. Thách thức nằm ở việc làm thế nào để ngay lập tức bảo vệ các cơ sở nhạy cảm khỏi mối đe dọa từ chúng.
Giới phân tích nhận định nếu tên lửa hành trình bay thấp được sử dụng trong cuộc tấn công nhà máy dầu Arab Saudi, đây sẽ là một diễn biến đáng lo ngại ở Trung Đông. Tên lửa hành trình có thể được dẫn đường chính xác, cho thép thực hiện những cuộc tấn công uy lực hơn nhằm vào các mục tiêu cụ thể.
Iran phát triển tên lửa dựa vào mẫu tên lửa hành trình đối đất Kh-55 của Liên Xô và sử dụng công nghệ tên lửa chống hạm từ Trung Quốc để gia tăng sức mạnh. Trong cuộc chiến tranh Lebanon năm 2006, các tay súng Hezbollah được Iran hậu thuẫn đã tấn công một tàu của Israel bằng tên lửa mà theo chuyên gia, nó giống với mẫu tên lửa chống hạm C-802 Trung Quốc do Tehran cung cấp.
Trong bản đánh giá các mối đe dọa toàn cầu năm 2018, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ cho biết phiến quân Houthi đã thực hiện cuộc tấn công bằng tên lửa hành trình vào một lò phản ứng hạt nhân chưa hoàn thành ở Abu Dhabi, Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).
Những tên lửa như vậy "khó phát hiện và đánh chặn hơn so với máy bay không người lái", Rawan Shaif, chuyên gia tại trang web điều tra Bellingcat, đánh giá. "Chúng có độ chính xác đáng kinh ngạc nếu người điều khiển chúng biết họ đang làm gì". Theo Shaif, cuộc tấn công nhằm vào nhà máy dầu Arab Saudi cũng có "độ chính xác cao".
Henry Rome từ công ty phân tích rủi ro chính trị Eurasia Group, trụ sở ở New York, cho rằng nếu Iran đứng sau các cuộc tấn công ở Arab Saudi, đây có thể là chiến lược của họ nhằm "xây dựng đòn bẩy lợi thế trong các cuộc thảo luận sau này với Washington".
Iran muốn "buộc chính quyền Trump chấm dứt các biện pháp trừng phạt và thúc đẩy các quốc gia khác đứng lên bảo vệ họ", Rome nói, song cảnh báo "còn quá sớm để nghĩ rằng tất cả các rào chắn đều đã được hạ xuống".
Vụ tấn công nhà máy dầu lớn nhất thế giới của Arab Saudi.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post)