Tình trạng này thường liên quan đến nỗi sợ hãi, ngờ vực hoặc niềm tin phi lý, mối đe dọa quá mức rằng người khác đang âm mưu hãm hại bản thân. Những suy nghĩ này có thể từ nhẹ đến nghiêm trọng, gây ra sự khó chịu thậm chí nỗi sợ hãi tột độ về mối đe dọa đang rình rập.
Triệu chứng và biểu hiện
Theo các chuyên gia tâm lý, bất kỳ ai cũng có thể có những suy nghĩ hoang tưởng, nhưng chúng thường diễn ra trong thời gian ngắn mà không gây ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống. Chứng hoang tưởng ám chỉ đến trải nghiệm liên tục về những suy nghĩ hoang tưởng, thường dẫn đến đau khổ tột độ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày.
Một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:
- Sự ngờ vực hoặc nghi ngờ dữ dội không có căn cứ hợp lý.
- Cảm giác sợ hãi, tức giận và phản bội.
- Cảnh giác quá mức (luôn cảnh giác với các mối đe dọa).
- Khó tha thứ cho người khác.
- Phòng thủ trước những lời chỉ trích tưởng tượng.
- Luôn lo lắng về động cơ ẩn giấu của người khác.
- Sợ bị lừa hoặc lợi dụng.
- Khó thư giãn.
Nguyên nhân
Bản thân chứng hoang tưởng không phải là một chẩn đoán lâm sàng mà đây là một triệu chứng hoặc đặc điểm có thể liên quan đến một số tình trạng hoặc vấn đề sức khỏe tâm thần nhất định.
Cụ thể, hoang tưởng có thể là một phần của các rối loạn như rối loạn nhân cách hoang tưởng, bệnh tâm thần phân liệt hoặc rối loạn ảo tưởng. Những tình trạng này thường có khả năng là sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường. Chúng bao gồm chấn thương, sử dụng chất gây nghiện hoặc bị bỏ rơi thời thơ ấu, tiền sử gia đình mắc các tình trạng sức khỏe tâm thần liên quan đến chứng hoang tưởng.
Chứng hoang tưởng cũng có thể là phản ứng với tình trạng căng thẳng cực độ hoặc các tình trạng sức khỏe tâm thần tiềm ẩn như rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD).
Phân loại
Có bốn loại hoang tưởng:
- Không tin tưởng: Người bệnh cảm thấy khó tin tưởng người khác.
- Nhạy cảm quá mức: Đánh giá người khác một cách tiêu cực và gán cho những lời nói của họ những ý nghĩa tiêu cực.
- Hình dung vô lý: Đây là những suy nghĩ sai lầm về các sự việc ngẫu nhiên có liên quan trực tiếp đến người bệnh. Đang bị mọi người hoặc một tổ chức theo dõi hoặc bị ai đó kiểm soát về suy nghĩ, hành động.
- Bị ngược đãi: Cho rằng ai đó hoặc điều gì đó đang ngược đãi, theo dõi hoặc cố gắng làm hại người bệnh hoặc người thân.
Chẩn đoán
Người mắc bệnh hoang tưởng thường được chẩn đoán cùng với một vấn đề sức khỏe tâm thần hoặc tình trạng sức khỏe khác. Ví dụ, người mắc bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực hoặc PTSD có thể bị hoang tưởng. Các bác sĩ sẽ hỏi một loạt câu hỏi để nắm được tiền sử, triệu chứng và hành vi của người bệnh.
Điều trị
Phương pháp điều trị hoang tưởng phụ thuộc vào tình trạng cơ bản và mức độ nghiêm trọng. Phương pháp điều trị có thể bao gồm liệu pháp tâm lý, thuốc men và hỗ trợ thông qua thay đổi lối sống.
Thuốc
Thuốc chống loạn thần thường được chỉ định cho những người mắc chứng tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực. Thuốc giúp người bệnh tiếp cận thực tế theo cách chân thực, sau đó họ tiếp thu và phản ứng tốt hơn với liệu pháp tâm lý.
Theo Mayo Clinic, một số trường hợp cũng cần kê đơn thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống lo âu để làm giảm các triệu chứng hoang tưởng.
Liệu pháp tâm lý
Liệu pháp tâm lý có thể giúp những người bị hoang tưởng xây dựng lòng tin và học cách kiểm soát những suy nghĩ hoang đường của mình. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) thường được sử dụng để điều trị chứng hoang tưởng.
Thông qua CBT, các nhà trị liệu có thể giúp bệnh nhân học cách nhận ra các kiểu suy nghĩ hoang tưởng, nguyên nhân gây ra chúng. Từ đó, hướng họ đến cách thay đổi suy nghĩ hoặc hành vi tích cực hơn.
Thay đổi lối sống và hành vi
Tránh các chất gây nghiện như cần sa có thể góp phần làm giảm các triệu chứng. Bên cạnh đó, duy trì lối sống lành mạnh, nhất quán theo những cách như ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập thể dục thường xuyên cũng giúp ổn định triệu chứng.
Biến chứng
Hoang tưởng không được kiểm soát có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Nó có thể khiến người bệnh tách biệt khỏi cộng đồng hoặc cảm thấy bị đe dọa và luôn trong trạng thái tức giận.
Trong những trường hợp nghiêm trọng, hoang tưởng có thể gây nguy hiểm cho những người xung quanh. Ví dụ, ở những người mắc bệnh tâm thần phân liệt, chứng hoang tưởng có thể liên quan đến hành vi hung hăng, có nguy cơ làm hại người khác.
Bảo Bảo (Theo Everyday Health, WebMD)