Kể từ khi Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng, tình hình ở biên giới Mỹ đã chứng kiến nhiều thay đổi. Thay vì đổ xô về phía bắc để vào Mỹ, nhiều người di cư bắt đầu hành trình trở về quê nhà sau thời gian dài mắc kẹt ở Mexico.
Số người di cư bất hợp pháp vào Mỹ qua biên giới phía nam đã giảm 82% sau khi ông Trump siết chặt chính sách nhập cư và an ninh biên giới.
Lực lượng biên phòng Mỹ cho hay họ bắt 8.347 người vượt biên trái phép trong tháng 2. Trong khi đó, số vụ bắt giữ ở biên giới Mỹ - Mexico trong tháng 12, tháng cuối trong nhiệm kỳ của tổng thống Joe Biden, là 47.330 người.
Số liệu tháng 12/2024 được nhận xét là mức thấp nhất trong nhiệm kỳ của ông Biden, song vẫn cao gấp 5 lần tháng 2, tháng đầu tiên trong nhiệm kỳ hai của ông Trump.
Giới quan sát cho rằng nếu xu hướng hiện tại được duy trì trong thời gian còn lại của năm, số vụ bắt người vượt biên trái phép vào Mỹ có thể giảm xuống mức thấp nhất kể từ giữa thập niên 1960.
Nhóm người di cư nằm ngủ trong điểm nghỉ chân dựng bằng cành cây sau khi vào Mỹ hồi tháng 5/2023. Ảnh: AP
Số người tìm cách băng qua khu rừng rậm Darien Gap nối Nam Mỹ và Trung Mỹ, nơi các băng đảng kiểm soát, để tới Mỹ trong tháng 2 cũng chỉ còn 408 trường hợp, giảm 99% so với con số 37.000 người trong tháng 2/2024, theo Viện Di trú Panama.
"Mô hình di cư đang thay đổi", Eunice Rendon, điều phối viên liên minh các nhóm vận động Mexico Migrant Agenda, nhận xét. Trích dẫn loạt chính sách của ông Trump và những lời đe dọa nhắm vào người di cư, bà Rendon cho hay "nhiều gia đình đang sợ hãi".
Ông Trump đã sử dụng đồng thời một số chiến thuật cứng rắn, gồm tạm dừng vô thời hạn chính sách cấp tị nạn cho những người nhập cư vào Mỹ từ biên giới phía nam, triển khai quân đội để truy quét người vượt biên trái phép, trục xuất người di cư về nước, cũng như yêu cầu các nước Mỹ Latin như Mexico nỗ lực nhiều hơn để kiềm chế dòng người di cư.
Giới quan sát cho rằng mức sụt giảm số vụ vượt biên trái phép ở biên giới phía nam cho thấy chiến lược cứng rắn của Tổng thống Trump dường như đang phát huy hiệu quả. Đối với nhiều người kêu gọi siết nhập cư nhiều năm qua, xu hướng mới là điều đáng vui mừng.
"Dưới thời ông Biden, Nhà Trắng dường như bất lực trước vấn đề nhập cư. Bảo vệ biên giới rất dễ dàng nếu bạn thực sự muốn làm điều đó. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump chưa có ý chí làm điều này, nhưng bây giờ ông ấy đã làm", Kenneth T. Cuccinelli II, cựu quyền thứ trưởng Bộ An ninh Nội địa dưới thời ông Trump và là người có quan điểm cứng rắn về nhập cư, nói.
Một số người khác cho rằng chính sách cứng rắn về nhập cư thực chất đã bắt đầu từ cuối nhiệm kỳ ông Biden. Cựu tổng thống Mỹ đã cấm cấp quy chế tị nạn cho người di cư vượt biên trái phép và gây áp lực lên chính phủ Mexico, Panama để kiềm chế dòng người nhập cư.
Trong nhiệm kỳ của ông Biden, Mỹ đã gặp nhiều khó khăn để đối phó với tình trạng nhập cư trái phép khi nước này ghi nhận hàng trăm nghìn người vượt biên mỗi tháng. Số lượng người di cư qua biên giới Mỹ - Mexico đã chạm ngưỡng cao kỷ lục vào tháng 12/2023, khi hơn 225.000 người bị bắt trong một tháng.
Tuy nhiên, giới quan sát nhận xét ông Trump đã có những biện pháp cứng rắn hơn rất nhiều. Chỉ vài giờ sau khi trở lại Nhà Trắng, ông Trump đã ban bố tình trạng khẩn cấp tại biên giới Mỹ - Mexico, một trong những sắc lệnh đầu tiên được ký để giải quyết vấn đề nhập cư.
Ông cũng sử dụng căn cứ quân sự Mỹ ở Vịnh Guantanamo, Cuba để giam giữ người di cư, đăng bài trên mạng xã hội để cảnh báo những người có ý định vượt biên vào Mỹ, thậm chí dọa thu hồi thị thực cho những quan chức nước ngoài tạo điều kiện cho người nhập cư bất hợp pháp.
Tổng thống Trump tháng trước đạt được thỏa thuận với Mexico, theo đó chính phủ của Tổng thống Claudia Sheinbaum đồng ý triển khai 10.000 binh sĩ để tuần tra biên giới chung với Mỹ. Chính phủ Mỹ tuyên bố số vụ vượt biên mỗi ngày đã giảm tới 94%.
"Chúng tôi gần đây ghi nhận ít hơn 200 cuộc chạm trán người vượt biên mỗi ngày. Điều đó thật đáng chú ý. Bây giờ các đặc vụ của chúng tôi có thể trở lại làm công việc của họ và thực thi pháp luật, thay vì xử lý người di cư", Bộ trưởng An ninh Nội địa Mỹ Kristi Noem nói ngày 15/3.
Đề cập tới tác động của nỗ lực tăng cường an ninh biên giới đối với các băng đảng Mexico, bà Noem cho hay các nhóm này đã nhận ra "chúng tôi không cho phép mọi người vượt biên vào Mỹ nữa".
Bà thêm rằng Mỹ đã "xây tường" để bảo vệ biên giới và "chúng tôi sẽ không để hoạt động bất hợp pháp này tiếp diễn".
Ông Donald Trump thăm biên giới giáp Mexico hồi tháng 8/2024. Ảnh: AP
Những gì đang diễn ra ở Mexico cho thấy mô hình di cư hiện tại đã thay đổi, theo giới quan sát. Vào một buổi sáng gần đây, hàng trăm người di cư xếp hàng dưới trời nắng gắt bên ngoài văn phòng cơ quan tị nạn COMAR ở Mexico City.
Nhiều người xếp hàng từ bình minh, trong khi một số thậm chí cắm trại ngủ bên ngoài tòa nhà hoặc trên vỉa hè, với hy vọng có thể đặt lịch hẹn xin tị nạn.
"Rõ ràng ở đây không phải là kế hoạch của chúng tôi", Peter Martinez, người di cư Cuba đã bị hủy cuộc hẹn xin tị nạn vào Mỹ hồi tháng 1, nói. "Mexico có thể nguy hiểm và khó khăn, nhưng vẫn tốt hơn là quay trở lại đất nước của chúng tôi".
Nhiều người di cư như Martinez đã quyết định chọn tìm cách ở lại Mexico, trong khi nhiều khác đang làm tất cả những gì có thể để trở về quê nhà. Số người di cư ở Mexico nhờ trợ giúp để về nước đã tăng lên 2.862 trong tháng 1 và 2, theo Tổ chức Di cư Quốc tế.
Cuộc khảo sát hơn 600 người di cư hồi tháng 1 của Ủy ban Cứu hộ Quốc tế cũng cho thấy 44% người được hỏi ban đầu có ý định tới Mỹ, nhưng giờ dự định ở lại Mexico.
"Khi cánh cửa trước mắt đóng lại, một cánh cửa khác sẽ mở ra", Rafael Velasquez Garcia, cựu giám đốc văn phòng Ủy ban Cứu hộ Quốc tế ở Mexico, nói.
Thùy Lâm (Theo Seatle Times, Telegraph)