Năm 1914, không lâu sau khi Thế chiến I bùng phát, tàu tuần dương SMS Cap Trafalgar của Đức được hoán cải để đóng giả tàu buôn vũ trang Anh RMS Carmania. Hải quân Đức kỳ vọng rằng với chiến thuật giả dạng này, Cap Trafalgar có thể đánh lừa tàu đối phương để áp sát và bắn phá dữ dội, giúp thu về thắng lợi chóng vánh.
Tuy nhiên, đối thủ của nó trong lần chạm mặt đầu tiên trên biển lại chính là tàu Carmania thật, dẫn tới trận hải chiến ác liệt giữa hai tàu chở khách vũ trang.
Cap Trafalgar ban đầu là một trong những tàu khách sang trọng nhất thế giới, được hạ thủy ngày 31/7/1913, dài 187 m, rộng 22 m, có lượng giãn nước 23.640 tấn và chở được 1.600 hành khách. Phòng hạng nhất và cầu thang trên tàu được dát vàng, các phòng ngủ riêng được trang trí theo gu thời trang cao cấp nhất khi đó. Trên tàu còn có bể bơi và một quán cafe trong nhà kính. Nó được coi là biểu tượng của sự xa hoa và sang trọng, cũng như trình độ kỹ thuật của Đức.
Khi Thế chiến I nổ ra, quân đội Đức quyết định trưng dụng nhiều tàu thương mại và hoán cải chúng thành các tuần dương hạm phụ trợ, nhằm tăng cường cho lực lượng chiến đấu của hải quân trong thời gian ngắn.
Ngày 18/8/1914, Cap Trafalgar cùng tàu pháo SMS Eber được đưa đến Montevideo, Uruguay, để hoán cải.
Sau quá trình này, Cap Trafalgar trở thành tuần dương hạm, được trang bị hai pháo hạm 104 mm và 6 pháo tự động 37 mm, tất cả đều được điều khiển bởi những sĩ quan giàu kinh nghiệm của hải quân Đức. Con tàu mang mật danh Hilfskreuzer B (tàu tuần dương phụ trợ B), do Julius Wirth chỉ huy.
Cap Trafalgar và Eber trong quá trình hoán cải thành tuần dương hạm phụ trợ. Ảnh: Wikimedia.
Cap Trafalgar không phải tàu khách duy nhất được hoán cải thành chiến hạm ở Nam Mỹ. Hải quân Anh cũng triển khai tàu chở khách RMS Carmania đến khu vực, trang bị vũ khí và hoán cải nó thành tàu buôn vũ trang. Con tàu sau đó được lắp 8 hải pháo cỡ nòng 120 mm và do đại tá hải quân Noel Grant chỉ huy.
Trong khi Cap Trafalgar săn lùng tàu chở hàng Anh thì Carmania lại tìm kiếm những tàu tập kích chúng. Sau hành trình săn tàu buôn của Anh không có kết quả, Cap Trafalgar quay về căn cứ hậu cần ở đảo Trindade phía nam Đại Tây Dương để tiếp nhiên liệu ngày 13/9/1914.
Chỉ một ngày sau, tàu Carmania phát hiện cột khói bốc lên tại cảng ở đảo Trindade và đoán địa điểm này là căn cứ hải quân Đức. Vài giờ sau, Carmania tiếp cận Trindade và khiến lính Đức trên đảo sửng sốt khi nhìn thấy hai con tàu giống hệt nhau cùng xuất hiện.
Bị phát hiện, tàu Đức liền quay đầu di chuyển tránh xa tàu Anh. Hạm trưởng Carmania tỏ ra bối rối bởi màu sơn tàu đối phương rất giống tàu mình, nhưng sau đó ra lệnh truy đuổi. Hai tàu nhanh chóng phát lệnh chiến đấu và di chuyển tới vùng biển rộng ngoài khơi Trindade, nhằm tăng khoảng không gian cơ động và chiếm vị trí thuận lợi để khai hỏa.
Tàu chiến Anh và Đức bắt đầu giao chiến từ khoảng cách 6,5 km. Carmania khai hỏa quá sớm và trượt mục tiêu, trong khi Cap Trafalgar liên tiếp bắn trúng tàu Anh.
Tuy nhiên, Carmania có lợi thế về hỏa lực, khi có thể bắn 4 pháo 120 mm cùng lúc, trong khi tàu Đức chỉ sử dụng được một pháo 104 mm và ba pháo tự động 37 mm.
Hai tàu đã tiến sát nhau hơn dự tính nhằm giành ưu thế, gây thiệt hại tối đa cho đối phương. Ở khoảng cách gần, các pháo tự động của Cap Trafalgar đã phát huy hiệu quả khi cày nát mặt boong tàu đối phương. Khoang mũi tàu Carmania, ngay bên dưới đài chỉ huy chính, bốc cháy, buộc hạm trưởng và các sĩ quan rời đài chỉ huy và chạy về phía đuôi tàu tránh lửa.
Tranh vẽ mô tả trận hải chiến giữa tàu Anh và Đức. Ảnh: Wikimedia.
Trong hai giờ tiếp theo, tàu Carmania bị trúng 79 phát đạn, thủng 304 lỗ trên thân, trong đó nhiều vết ở dưới mực nước, tháp chỉ huy cũng bị đạn pháo Đức phá hủy hoàn toàn. Tàu chiến Anh ghi nhận 9 thủy thủ thiệt mạng và 26 người bị thương.
Tuy nhiên, các khẩu pháo 120 mm uy lực trên chiến hạm Anh cũng gây thiệt hại nặng cho đối phương. Carmania ngắm bắn đường mớn nước của tàu Đức để tạo các lỗ thủng trên thân. Cap Trafalgar bị trúng tổng cộng 73 phát đạn, gây ra 380 lỗ thủng.
Thủy thủ hai bên cũng sử dụng súng trường và súng máy để nã vào đối phương từ khoảng cách vài trăm mét. Một nhân chứng mô tả cuộc hải chiến giống trận đánh đầu thế kỷ 19 hơn là Thế chiến I.
Dù trúng ít đạn hơn, tàu Đức lại chịu thiệt hại nặng do một quả đạn pháo 120 mm từ tàu Carmania phát nổ trong thân, phá hủy nhiều khoang dưới mực nước biển. Cap Trafalgar nghiêng mạnh về mạn phải và chìm trong vòng 10 phút sau khi hạm trưởng ra lệnh bỏ tàu. Tổng cộng 16 thành viên thủy thủ đoàn thiệt mạng, trong đó có hạm trưởng Wirth, 279 người kịp thoát hiểm và bị quân Anh bắt làm tù binh.
Tàu Carmania cũng hư hỏng không kém khi mũi tàu bốc cháy và toàn bộ các khẩu pháo đều bị vô hiệu hóa, trang thiết bị liên lạc và định hướng trên đài chỉ huy bị phá hủy hoàn toàn. Tàu cố gắng di chuyển về phía nam với hy vọng gặp được tàu tuần dương Anh trong khu vực. Carmania được giải cứu trong tình trạng không thể di chuyển và sắp chìm vào ngày 15/9.
Duy Sơn (Theo WATM)