Giải pháp mà lãnh đạo các nền kinh tế lớn nhất châu Âu đạt được hồi tuần trước bao gồm: buộc các ngân hàng chấp nhận cắt giảm lên đến 50% số nợ của Hy Lạp; mở rộng khoản tài chính cho Quỹ bình ổn tài chính châu Âu (EFSF) từ 440 tỷ euro lên 1.000 tỷ; yêu cầu các ngân hàng châu Âu tìm thêm nguồn tài chính để đối phó với các khoản thua lỗ trong khoản nợ của Hy Lạp.
Tuy nhiên sự hân hoan đó chỉ kéo dài trong một ngày rưỡi. Nó chấm dứt đột ngột bởi một quyết định gây sốc từ Athens.
Đáp lại giải pháp của EU, Thủ tướng Hy Lạp George Papandreou kêu gọi tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý vào đầu tháng 12 tới về kế hoạch giải cứu trị giá 130 tỷ mà châu Âu dành cho nước ông. Quyết định này đã làm cho các nhà lãnh đạo châu Âu hoàn toàn bất ngờ và vật lộn tìm cách đối phó.
Từ lâu Tổng thống Pháp Sarkozy và các nhà lãnh đạo châu Âu cho rằng việc Hy Lạp ra khỏi khu vực euro là điều không bao giờ nghĩ tới. Vì theo như ông nói điều này là “một thất bại cho châu Âu”. Tuy nhiên, tối thứ tư vừa qua, các nhà lãnh đạo EU lần đầu tiên đánh đi tín hiệu rằng việc Hy Lạp ra đi là có thể.
Tuyên bố của Thủ tướng Papandreou về trưng cầu dân ý đã làm đảo lộn thị trường tài chính toàn cầu và gây nghi ngờ về thỏa thuận đầy tham vọng và tốn kém mà các nhà lãnh đạo EU đã đạt được trong hội nghị thượng đỉnh tuần trước. Thủ tướng Merkel khẳng định rằng Hy Lạp không hề thông báo cho các nước trong khu vực đồng euro về trưng cầu dân ý.
Nếu kết quả của cuộc trưng cầu dân ý ở Hy Lạp là “không” thì sẽ mang lại hậu quả to lớn không những chỉ riêng cho Hy Lạp mà cho toàn bộ châu Âu. Nó sẽ dẫn đến việc phá sản hàng loạt ở Hy Lạp, đẩy Hy Lạp ra khỏi khu vực euro gồm 17 nước, lật đổ nhiều ngân hàng yếu kém châu Âu và đưa nền kinh tế thế giới trở lại suy thoái.
Phản ứng trước quyết định này của Hy Lạp, các nhà lãnh đạo châu Âu tuyên bố rằng gói cứu trợ họ hứa cho vay trị giá 8 tỷ euro (11 tỷ USD) trong vài tuần tới để tránh cho Hy Lạp vỡ nợ phải đi kèm điều kiện.
Liệu lãnh đạo EU đã sẵn sàng đón nhận khả năng Hy Lạp ra đi và chuẩn bị để bảo vệ liên minh tiền tệ 12 tuổi, hay phải chăng đây chỉ là cách gây sức ép buộc Hy Lạp từ bỏ cuộc trưng cầu dân ý không mong đợi?
Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy và Thủ tướng Đức đã nói với Thủ tướng Hy Lạp, George Papandreou rằng Athens sẽ không nhận thêm một đồng viện trợ nào cho đến khi Hy Lạp bỏ phiếu chấp nhận các cam kết của mình đối với eurozone.
Tin tức từ Athens không mấy khích lệ: Thủ tướng Papandreou vượt qua cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tại quốc hội. Tình hình hỗn độn ở Hy Lạp và bất ổn định trong khu vực euro đã làm cho giá chứng khoán và hàng hóa ở châu Á bị giảm mạnh, đồng thời tạo ra một cuộc chạy đua tìm nơi ẩn nấp an toàn là trái phiếu của Đức.
Các nhà lãnh đạo của khu vực đồng euro lần đầu tiên công khai thảo luận về khả năng Hy Lạp rời khỏi khu vực đồng tiền chung gồm 17 nước, một phần nhằm gây sức ép tối đa với Athens và bảo vệ đồng euro trong trường hợp người Hy Lạp bỏ phiếu ‘chống”.
Thủ tướng Merkel nói rằng trong khi bà mong muốn ổn định đồng euro với Hy Lạp là thành viên, ưu tiên hàng đầu là cứu đồng euro, chứ không phải là giải cứu người Hy Lạp. Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy cảnh báo rằng ông "không chấp nhận để cho đồng euro sụp đổ vì điều này có nghĩa là châu Âu sẽ sụp đổ”.
Trong khi đó, Thủ tướng Anh David Cameron đã kêu gọi một ‘ý chí chính trị’ để giải quyết các khó khăn kinh tế hiện nay. Trong thư gửi hội nghị, ông Cameron nói việc các nước sẵn sàng hành động một cách đoàn kết là cách để tiến về phía trước. Chủ tịch các bộ trưởng tài chính khu vực euro là Thủ tướng Luxembourg, Jean-Claude Juncker, thì nói rằng ông muốn Hy Lạp ở lại trong khu vực, nhưng không phải bằng bất cứ giá nào.
Ông nhấn mạnh: “Chúng tôi đang nghiên cứu về chủ đề này để bảo đảm rằng sẽ không xảy ra một thảm họa đối với người Đức, người Luxembourg và khu vực euro. Chúng tôi đã hoàn toàn sẵn sàng với tình hình này”.
Sức ép dồn dập đến khiến Thủ tướng George Papandreou tối qua đi đến quyết định mới: ông từ chức và một chính phủ liên minh sẽ ra đời. Điều này đồng nghĩa với khả năng Hy Lạp sẽ nhận được gói cứu trợ của châu Âu với điều kiện thực hiện các biện pháp khắc khổ đi kèm. Với tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên lên đến 40%, cùng với nỗi bực tức vì phải chịu đựng các biện pháp thắt lưng buộc bụng, các biện pháp đi kèm mới này có thể sẽ lại châm ngòi những con sóng biểu tình mới ở Hy Lạp.
Phạm Ngọc Uyển