Các cơ quan tình báo khắp châu Âu đang từ bỏ những mối ngờ vực đã tồn tại hàng thập kỷ để bắt đầu xây dựng một cấu trúc hoạt động tình báo chung nhằm đối đầu Nga. Theo giới quan sát, động thái này càng được thúc đẩy nhanh hơn bởi thay đổi trong lập trường của Mỹ dưới chính quyền Donald Trump về việc hỗ trợ đồng minh truyền thống.
Khối này đang cân nhắc ý tưởng xây dựng một cơ chế hợp tác tình báo mạnh mẽ hơn, chẳng hạn như theo mô hình Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA), điều từng bị coi là không thể.
Cờ EU trước trụ sở Ủy ban châu Âu ở Brussels, Bỉ năm 2022. Ảnh: AFP
Động lực thúc đẩy giới tình báo EU hợp tác sâu rộng hơn gia tăng mạnh mẽ sau khi chính quyền Tổng thống Trump hồi tháng 3 đột ngột ngừng chia sẻ thông tin tình báo chiến trường với Ukraine.
Một quan chức tình báo phương Tây giấu tên nhận định dù không chủ đích, chính Tổng thống Trump là người đã "đưa các cơ quan tình báo châu Âu xích lại gần nhau".
Mặt khác, họ cũng bắt đầu rà soát kỹ hơn cách chia sẻ thông tin với đối tác Mỹ. Cơ quan tình báo quân sự và dân sự Hà Lan hồi tháng 10 cho hay nước này đã ngừng chia sẻ một số thông tin với phía Mỹ, viện dẫn lo ngại về hành vi can thiệp chính trị và nhân quyền.
Giới chức khu vực cũng quan ngại rằng các diễn đàn xuyên Đại Tây Dương, trong đó có NATO, sẽ trở thành những nền tảng không đáng tin cậy để chia sẻ thông tin tình báo. "Họ lo sợ Mỹ những tháng tới sẽ thu hẹp cam kết trong việc chia sẻ tình báo, cả ở NATO lẫn trên phạm vi rộng hơn", Antonio Missiroli, cựu trợ lý Tổng thư ký NATO về các thách thức an ninh mới nổi, nhận xét.
Câu lạc bộ Berne
Không giống như những liên minh tình báo gắn kết cao như Ngũ Nhãn, các quốc gia thành viên EU từ lâu đã chật vật trong việc xây dựng quan hệ đối tác chia sẻ tình báo.
Các cơ quan tình báo châu Âu thường liên lạc thông qua một mạng lưới bí mật được gọi là Câu lạc bộ Berne (Club de Berne), thành lập gần 50 năm trước tại thành phố Berne, Thụy Sĩ. Câu lạc bộ này không có trụ sở chính, không có ban thư ký và chỉ họp hai lần một năm.
Tuy nhiên, Câu lạc bộ Berne không bao gồm toàn bộ thành viên EU. Malta chưa bao giờ tham gia, Bulgaria mới gia nhập gần đây và Áo từng bị đình chỉ một thời gian vì những lo ngại rằng họ quá mềm mỏng với Nga trước khi được gia nhập lại vào năm 2022. Các quốc gia ngoài EU như Thụy Sĩ, Na Uy và Anh cũng là thành viên.
"Câu lạc bộ Berne là cấu trúc có phần giống Europol. Nó được thiết kế để chia sẻ một số loại thông tin nhất định cho một số chức năng cụ thể", Philip Davies, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tình báo và An ninh Brunel ở London, cho biết. "Nhưng nó khá giới hạn và thông tin được chia sẻ đôi khi vô thưởng vô phạt, vì nó không kết nối trực tiếp với các hệ thống an ninh của từng quốc gia".
Các nước lớn trong EU như Pháp, Hà Lan, Đức nhận thấy việc chia sẻ thông tin nhạy cảm với tất cả quốc gia thành viên liên minh không có nhiều giá trị, lo sợ rằng chúng có thể rơi vào tay những bên không mong muốn, như gián điệp Nga.
Thay đổi
Những biến động địa chính trị gần đây buộc EU phải xem xét lại cách tiếp cận. Năm ngoái, cựu tổng thống Phần Lan Sauli Niinisto kêu gọi khối thành lập một cơ quan tình báo theo mô hình CIA, được điều phối từ Brussels.
Ông nêu ý tưởng về một "cơ chế hợp tác tình báo ở cấp độ EU có thể phục vụ cả nhu cầu chiến lược lẫn hoạt động thực tiễn", đồng thời thêm rằng "cần có một mạng lưới chống phá hoại" để bảo vệ cơ sở hạ tầng.
Hiện đã có sĩ quan liên lạc tình báo tại hầu hết văn phòng đại diện thường trực của các quốc gia thành viên EU ở Brussels. Cơ quan An ninh Bỉ (VSSE), đơn vị được giao nhiệm vụ giám sát hoạt động gián điệp xung quanh các thể chế EU tại Brussels, đã cảnh báo các thành viên Nghị viện châu Âu về những chiến thuật thường được sử dụng để ép buộc nghị sĩ tham gia vào hoạt động gián điệp nước ngoài.
Trung tâm Tình báo và Tình huống (INTCEN) tại Cơ quan Hành động Đối ngoại châu Âu (EEAS) đang là đơn vị gần nhất với định nghĩa về một cơ quan tình báo tập thể của EU. Trung tâm này thực hiện phân tích dựa trên đóng góp tự nguyện từ các thành viên EU. Điệp viên từ các cơ quan tình báo ở mỗi quốc gia thành viên được biệt phái đến trung tâm, giúp họ xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với từng nước.
Giám đốc tình báo Croatia Daniel Markic tiếp quản vị trí lãnh đạo INTCEN vào tháng 9/2024 với sứ mệnh tăng cường chia sẻ thông tin tại cơ quan này và cung cấp thông tin tình báo trực tiếp cho các lãnh đạo EU như Chủ tịch ủy ban châu Âu (EC) von der Leyen hay Giám đốc Chính sách Đối ngoại Kaja Kallas.
INTCEN, cùng với đối tác quân sự là Cục Tình báo Cơ quan Quân sự EU, tạo thành Trung tâm Năng lực Phân tích Tình báo Độc lập (SIAC), chuyên đưa ra đánh giá tình báo chung cho các lãnh đạo EU. SIAC hồi tháng 4 tổ chức cuộc họp thường niên tại Brussels, thu hút quan chức hàng đầu từ các cơ quan tình báo châu Âu tham dự.
Tại cuộc họp, các lãnh đạo đề cao nỗ lực nhằm giúp châu Âu xây dựng năng lực tình báo độc lập của riêng mình. Tuy nhiên, một số người cũng lo ngại việc quá tập trung vào nhu cầu tự chủ có thể làm suy yếu thêm mối quan hệ với Mỹ, tạo ra chính khoảng trống mà châu Âu đang cố gắng tránh.
Tuy nhiên, một nguồn tin tình báo châu Âu cho hay mặc dù hợp tác giữa các quốc gia EU hiện "ở mức tốt nhất trong lịch sử hiện đại", các cơ quan tình báo vẫn làm việc trước hết và trên hết là cho chính phủ quốc gia của họ.
Đây là một trở ngại then chốt. Theo Robert Gorelick, cựu trưởng phái bộ CIA Mỹ tại Italy, "lý do một cơ quan tình báo cấp EU không thể tồn tại là vì có quá nhiều khác biệt trong cách các cơ quan tình báo cấp quốc gia hoạt động".
"Tệ hơn, việc có quá nhiều quốc gia, 27 nước, khiến việc chia sẻ thông tin khó có thể được tin tưởng", ông nói thêm.
Một số nước nghiêng về việc thành lập các nhóm chuyên trách nhỏ hơn. Sau khi Mỹ dừng chia sẻ thông tin tình báo với Ukraine hồi tháng 3, một "liên minh tự nguyện" do Pháp và Anh dẫn đầu đã họp tại Paris và đồng ý mở rộng quyền tiếp cận của Kiev đối với thông tin tình báo, công nghệ giám sát và dữ liệu vệ tinh do châu Âu vận hành.
Hà Lan cũng đang tìm cách tăng cường hợp tác với những cơ quan tình báo châu Âu khác, như Anh, Ba Lan, Pháp, Đức và các nước Bắc Âu. "Nỗ lực này đang được mở rộng một cách phi thường", Erik Akerboom, lãnh đạo cơ quan tình báo dân sự Hà Lan, cho biết.
Dù vậy, vẫn còn một chặng đường dài để xây dựng đủ lòng tin giữa 27 thành viên EU bởi mỗi nước đều có những ưu tiên khác nhau.
Cựu tổng thống Phần Lan Niinisto lưu ý việc thành lập một cơ quan tình báo cấp EU vẫn là "câu hỏi của tương lai". "Điều quan trọng nhất là lòng tin, bởi nếu không tin tưởng, chúng ta không thể hợp tác với nhau", ông nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo Politico, AFP, Reuters)