Pháp, Tây Ban Nha, Đức, Italy và hơn 10 quốc gia khác đã ngừng tiêm vaccine AstraZeneca, gọi đây là một biện pháp phòng ngừa sau những lo ngại rằng chúng có thể liên quan đến hiện tượng đông máu sau tiêm. Quyết định đình chỉ vaccine AstraZeneca được các nước châu Âu lần lượt đưa ra trong thời gian rất ngắn, bất chấp khuyến cáo của các tổ chức y tế toàn cầu.
Chỉ một số ít nước ở châu lục này vẫn tiếp tục sử dụng vaccine AstraZeneca, bao gồm Anh, nơi hơn 11 triệu liều đã được tiêm và dữ liệu thực tế cho thấy vaccine đang giảm tỷ lệ lây nhiễm và nhập viện.
Một lọ vaccine AstraZeneca tại Paris, Pháp, hôm 11/3. Ảnh: AFP.
Hành động của các chính phủ châu Âu khiến không ít chuyên gia ngạc nhiên và gây không ít hoài nghi trong số những người đã tiêm hoặc đang xếp hàng chờ được tiêm vaccine. Các chuyên gia y tế quốc tế phần lớn nhất trí rằng các trường hợp đông máu được báo cáo là rất hiếm và không cao hơn tỷ lệ biến chứng chung, trong khi vaccine AstraZeneca đã được chứng minh có hiệu quả rõ rệt giúp làm giảm các ca nhiễm Covid-19.
"Tôi không nhìn thấy lý do khiến các nước ngừng tiêm vaccine AstraZeneca. Tôi thực sự không hiểu", Michael Head, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Y tế Toàn cầu thuộc Đại học Southampton, Anh, nói với CNN. "Những vaccine này giúp bảo vệ chúng ta khỏi một virus gây ra đại dịch. Việc triển khai tiêm chủng là cấp bách", ông cho biết thêm. "Vậy nên, ngừng chiến dịch tiêm vaccine ở thời điểm hiện tại mà không có lý do hợp lý là một bước đi tồi".
Châu Âu đã thể hiện lập trường không đồng nhất với vaccine AstraZeneca kể từ khi nó được phê duyệt sử dụng trong EU hồi cuối tháng một. Trong vài tuần sau đó, nhiều quốc gia châu Âu giận dữ chỉ trích công ty vì không cung cấp đủ số lượng vaccine như đã cam kết, bày tỏ hoài nghi về tác dụng của nó đối với người cao tuổi, ngăn xuất khẩu các lô vaccine khỏi lục địa và giờ đây dừng triển khai vaccine do lo ngại về hiện tượng đông máu.
"Vaccine AstraZeneca dường như có gì đó trông giống một quả bóng chính trị, vì lý do gì thì tôi không biết", Head nhận xét. "Về mặt khoa học, nó an toàn, hiệu quả và là loại vaccine rất tốt".
Tranh cãi mới nhất liên quan đến vaccine AstraZeneca bùng phát hồi tuần trước khi Đan Mạch tuyên bố hoãn tiêm vaccine trong hai tuần, viện dẫn các báo cáo cho thấy hiện tượng hình thành cục máu đông ở những người được tiêm, trong đó có một trường hợp tử vong. Na Uy nhanh chóng làm theo, dẫn chứng ba trường hợp tương tự, gồm một ca tử vong. Những trường hợp biến chứng trên chưa được xác nhận liên quan đến vaccine.
Đến nay, gần như toàn bộ Tây Âu đã ngừng tiêm vaccine AstraZeneca, nhưng các nước vẫn nhắc nhở người dân rằng những quyết định được đưa ra dựa trên cơ sở thận trọng trong lúc chờ Cơ quan Dược phẩm châu Âu (EMA) đánh giá.
EMA sẽ họp về vấn đề này vào ngày 18/3. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang phân tích các báo cáo. Tuy nhiên, cả hai cơ quan này đều nói rằng chưa có bằng chứng về mối liên hệ giữa vaccine và việc hình thành cục máu đông. EMA còn lưu ý lợi ích của vaccine vượt trội hơn so với những rủi ro nó có thể mang lại.
Tại Đan Mạch, một ca tử vong sau khi tiêm lập tức làm dấy lên làn sóng nghi ngại vaccine. Sau khi tiêm khoảng 1,7 triệu liều vaccine AstraZeneca, Đức mới chỉ phát hiện 7 trường hợp đông máu, Dirk Brockmann, nhà dịch tễ học tại Viện Robert Koch, hôm 15/3 cho hay.
Cơ quan Dược phẩm Na Uy cho biết ba bệnh nhân đã nhập viện vì số lượng tiểu cầu thấp, xuất hiện cục máu đông trong tĩnh mạch và chảy máu. Triệu chứng trên không xuất hiện ở những người khác đã tiêm vaccine.
Một phòng thí nghiệm ở Hà Lan đã nhận được 10 báo cáo về hiện tượng đông máu sau khi tiêm vaccine.
Dù vậy, số lượng những trường hợp biến chứng trên chưa đủ lớn để khiến giới chuyên gia y tế thấy lo ngại.
Tuần trước, Hiệp hội Quốc tế về Huyết khối và Rối loạn đông máu (ISTH) khuyến cáo tất cả người trưởng thành đủ điều kiện vẫn nên tiêm vaccine Covid-19.
"Một số lượng nhỏ các trường hợp đông máu được báo cáo trong số hàng triệu ca tiêm chủng Covid-19 không cho thấy mối liên quan trực tiếp", ISTH nhấn mạnh và thêm rằng họ tin "lợi ích của việc tiêm vaccine Covid-19 vượt trội hơn bất kỳ biến chứng tiềm ẩn nào ngay cả với những bệnh nhân có tiền sử đông máu hoặc những người đang dùng thuốc làm loãng máu".
Jon Gibbins, giám đốc Viện Nghiên cứu Tim mạch và Chuyển hóa thuộc Đại học Reading đồng tình rằng số các ca đông máu được ghi nhận còn rất nhỏ.
Chứng đông máu, hoặc huyết khối, xảy ra vì nhiều lý do và hiện tượng huyết khối tĩnh mạnh là tương đối phổ biến, cứ 1.000 người lại có một đến hai người bị, ông giải thích. Nguy cơ huyết khối còn tăng lên theo độ tuổi và mức độ rủi ro còn phụ thuộc vào một số bệnh lý tiềm ẩn khác. Vậy nên, việc vài trường hợp đông máu xảy ra ở người tiêm vaccine không phải điều quá gây ngạc nhiên.
"Khi bạn bắt đầu tiêm chủng cho hàng triệu người, những chuyện như vậy là không thể tránh khỏi", Gibbins nói. "Nhưng nó không chứng minh mối quan hệ nhân quả, nó không chứng minh rằng vaccine là nguyên nhân".
"Từ những gì chúng tôi đã thấy ở hàng triệu liều vaccine AstraZeneca, các tác dụng phụ nghiêm trọng thực sự chỉ là một phần một triệu", Head, chuyên gia từ Đại học Southampton, bình luận.
Nhưng Gibbins lưu ý những trường hợp đông máu não ở Đức là rất đáng chú ý. "Huyết khối tĩnh mạch xoang sọ (CVST) là loại huyết khối hiếm gặp, một triệu người chỉ có 5 người bị", ông cho hay, thêm rằng những thông tin cụ thể liên quan đến các trường hợp này hiện chưa rõ ràng.
Paul Hunter, giáo sư y khoa tại Đại học Đông Anglia, Anh, đồng ý rằng hiệp hội cần điều tra kỹ lưỡng, song nhấn mạnh nguy cơ tử vong vì Covid-19 về cơ bản cao hơn so với CVST.
Mặt khác, theo Head, đa phần nhóm dân số được tiêm vaccine AstraZeneca đến nay đều là những người có nguy cơ cao bị huyết khối.
"Những người đã được tiêm, đặc biệt ở châu Âu, nơi việc triển khai tiêm chủng vẫn còn ở giai đoạn đầu, chủ yếu là người cao tuổi và dễ bị tổn thương về mặt lâm sàng. Đây cũng là nhóm người có tỷ lệ mắc chứng huyết khối cao", ông nói.
Điều quan trọng là bản thân Covid-19 cũng gây ra hiện tượng huyết khối. "Một điều chúng tôi chắc chắn là những người nhiễm Covid-19, đặc biệt là bệnh nhân nhập viện, mang theo nguy cơ đông máu đáng kể", Gibbins cho hay. "Rủi ro lớn nhất đặt ra là khi ta ngừng tiêm vaccine, số người nhiễm Covid-19 sẽ gia tăng, qua đó tăng nguy cơ họ bị huyết khối", ông nói thêm.
Giới chuyên gia đều đồng tình rằng khả năng vaccine gây ra các cục máu đông là rất hiếm nhưng không phải không thể, song nó có thể do bất kỳ yếu tố nào khác."Chúng có thể không bắt nguồn từ vaccine. Khong có cơ chế sinh học rõ ràng nào cho thấy chúng là do vaccine gây ra", Head cho hay.
Một số vaccine trong quá khứ được chứng minh là có những tác dụng phụ hiếm gặp nhưng nghiêm trọng. Ví dụ, một loại vaccine cúm gia cầm H1N1 từng gây lo ngại hồi năm 2009 sau khi được phát hiện gây ra chứng ngủ rũ Narcolepsy. Đây là một rối loạn giấc ngủ, đặc trưng bởi việc buồn ngủ quá độ vào ban ngày và ngủ gật đột ngột không thể cưỡng lại.
Dù vậy, dữ liệu đến nay vẫn cho thấy tỷ lệ gây ra biến chứng "thấp đến mức tôi không thấy lý do gì cho việc hoãn triển khai vaccine", Head nhấn mạnh.
Một người được tiêm vaccine Covid-19 của AstraZeneca tại trung tâm tiêm chủng ở Berlin, Đức, hôm 8/3. Ảnh: AFP.
"Tôi cho rằng việc tiêm chủng chống lại Covid-19 có lợi hơn nhiều so với việc dừng tiêm vaccine vì mối liên quan rất khó xảy ra với chứng huyết khối", Stephen Griffin, người đứng đầu nhóm nghiên cứu về thuốc kháng virus và ung thư học do virus tại Đại học Leeds, cho biết. "Nguy cơ của Covid-19 đối với dân số cao hơn rất nhiều so với bất kỳ tác dụng phụ nào có thể xảy ra với bất kỳ loại vaccine nào".
Các nước hoãn tiêm vaccine nói động thái này mang tính chất phòng ngừa và sẽ chờ hướng dẫn từ EMA, nhưng nhiều quốc gia đã bày tỏ mong muốn tiếp tục triển khai sớm.
Thủ tướng Ireland Micheál Martin cho biết ông muốn những câu hỏi liên quan đến vaccine AstraZeneca được trả lời vào cuối tuần này và ông tin rằng Ireland có thể "đẩy nhanh trở lại tốc độ triển khai những đợt tiêm chủng đã bị hoãn".
Bộ trưởng Y tế Pháp Olivier Véran trong khi đó cố gắng trấn an những người đã tiêm vaccine rằng họ "không gặp bất kỳ nguy hiểm nào".
Giới chuyên gia nhìn chung đều hy vọng các nước châu Âu sớm nối lại tiêm vaccine AstraZeneca, song tác động lâu dài của việc trì hoãn này có thể rất đáng lo ngại.
Nhân viên y tế cầm trên tay một lọ vaccine Covid-19 của AstraZeneca. Ảnh: AFP.
"Tôi quan ngại về tâm lý do dự trước vaccine ở châu Âu", Head nói, đồng thời gọi những bình luận trước đây của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron về việc vaccine AstraZeneca không hiệu quả với người cao tuổi là "vô ích". Ông nhấn mạnh nỗi lo sợ về hiện tượng đông máu có nguy cơ làm phức tạp thêm tình hình.
"Nỗi sợ hãi kiểu như vậy sẽ làm tăng tâm lý nghi ngại đối với vaccine", Head nhận xét. Bên cạnh đó, tâm lý hoài nghi về vaccine AstraZeneca còn có nguy cơ làm chậm con đường thoát khỏi đại dịch Covid-19 của thế giới. "Điều chúng ta không mong muốn là mọi người sẽ nói rằng tôi muốn chờ một loại vaccine khác", ông cho biết thêm.
Vũ Hoàng (Theo CNN)