Một số quốc gia châu Âu những tháng gần đây đang phát đi những hướng dẫn gây chú ý, như kịch bản các gara và ga tàu điện ngầm có thể được biến thành hầm trú ẩn trong trường hợp xung đột nổ ra.
Thông điệp bao trùm là người dân cần chuẩn bị tâm lý sẵn sàng cho bất kỳ cuộc khủng hoảng nào, như Tổng thư ký NATO Mark Rutte đã nói với các chuyên gia an ninh ở Brussels, Bỉ, hồi tháng 12 năm ngoái: "Đã đến lúc chuyển sang tư duy thời chiến".
Sổ tay "Nếu khủng hoảng hoặc chiến tranh xảy ra" được phân phát cho các hộ gia đình ở Thụy Điển hồi tháng 11 năm ngoái. Ảnh: AFP
Những thay đổi này diễn ra trong bối cảnh nước Mỹ dưới thời chính quyền Donald Trump ngày càng xa rời châu Âu, khiến giới lãnh đạo khu vực phải đặt ra câu hỏi liệu Mỹ có can thiệp hay không nếu một quốc gia NATO bị tấn công.
Ủy ban châu Âu đã kêu gọi tất cả công dân tích trữ thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác đủ để dùng trong ít nhất 72 giờ nếu có xung đột. Trong hướng dẫn công bố hồi tháng 3, Ủy ban nhấn mạnh châu Âu phải tập trung vào thúc đẩy tư duy "sẵn sàng ứng phó" cũng như khả năng phục hồi sau khủng hoảng.
Từng quốc gia trong khu vực cũng đưa ra hướng dẫn riêng cho công chúng để phản ứng trước các trường hợp khẩn cấp.
Đức tháng 6 năm ngoái cập nhật Chỉ thị Khung về Phòng thủ Toàn diện, đưa ra chỉ dẫn về những việc cần làm nếu xung đột nổ ra ở châu Âu. Tài liệu này nêu chi tiết cuộc sống hàng ngày của người dân Đức sẽ thay đổi như thế nào nếu chiến tranh bùng phát.
Thụy Điển tháng 11/2024 ban hành tài liệu hướng dẫn sinh tồn được cập nhật lần đầu tiên sau 6 năm với tiêu đề "Nếu khủng hoảng hoặc chiến tranh nổ ra" và phân phát đến hàng triệu hộ gia đình. Tài liệu hướng dẫn người dân về việc cảnh báo sẽ được phát đi như thế nào, trong đó có hệ thống báo hiệu ngoài trời đang hoạt động ở hầu hết khu vực trên đất nước.
"Vào nhà, đóng tất cả cửa sổ và cửa ra vào. Nếu có thể, hãy tắt thông gió. Hãy nghe đài phát thanh quốc gia Thụy Điển Sveriges Radio, kênh P4 để biết thêm thông tin", hướng dẫn có đoạn.
Tài liệu cũng đưa ra lời khuyên về nơi trú ẩn người dân có thể tìm đến trong trường hợp bị không kích, như hầm, nhà để xe và các ga tàu điện ngầm. Nếu mắc kẹt bên ngoài mà không tìm được nơi trú ẩn, tài liệu khuyên họ nằm xuống, "tốt nhất là trong một cái hố hay mương nhỏ".
Tài liệu đặc biệt chú ý tới nguy cơ về một cuộc tấn công hạt nhân, khuyên người dân Thụy Điển nên "ẩn nấp như bị không kích". "Các hầm trú ẩn của lực lượng phòng vệ dân sự là nơi bảo vệ tốt nhất", hướng dẫn cho hay. "Mức độ phóng xạ sẽ giảm mạnh sau vài ngày".
Tài liệu này cũng chứa những hướng dẫn về sơ tán, cách cầm máu, cách vượt qua căng thẳng, lo âu hay cách nói chuyện với trẻ em về khủng hoảng và xung đột.
Phần Lan, quốc gia có chung đường biên giới dài 1.340 km với Nga, gia nhập NATO vào năm 2023 sau nhiều thập kỷ giữ lập trường trung lập, vì Nga phát động chiến dịch tại Ukraine hồi năm 2022.
Từ những năm 1950, việc xây dựng hầm trú bom bên dưới các khu chung cư và tòa nhà văn phòng đã là yêu cầu bắt buộc ở Phần Lan. Hai năm trước, do tác động từ chiến sự Nga - Ukraine, chính phủ Phần Lan đã tiến hành kiểm đếm những nơi trú ẩn khẩn cấp và xác định được rằng họ có tổng cộng 50.500 địa điểm như vậy, đủ sức chứa 4,8 triệu người. Phần Lan có dân số 5,6 triệu người.
Bộ Nội vụ Phần Lan tháng 11 năm ngoái ban hành hướng dẫn mới về ứng phó khủng hoảng, đưa ra lời khuyên cho người dân về cách chuẩn bị cho tình trạng mất điện, mất nước kéo dài, gián đoạn viễn thông, thiên tai và cả xung đột quân sự.
Cửa an ninh tại một nơi trú ẩn khẩn cấp ở thủ đô Helsinki, Phần Lan. Ảnh: AFP
Claudia Major, phó chủ tịch phụ trách an ninh xuyên Đại Tây Dương tại Quỹ Marshall, trụ sở tại Đức, nhấn mạnh hướng dẫn khủng hoảng của các chính phủ phải được nhìn nhận một cách nghiêm túc, song nó cần đảm bảo không tạo ra làn sóng hoảng loạn hay lo âu quá mức trong công chúng. "Chúng ta muốn người dân nâng cao nhận thức nhưng không muốn họ hoảng sợ", bà nói.
Chưa thể kết luận những bước chuẩn bị này sẽ có hiệu quả. Trong quá khứ, chúng thậm chí còn bị chế giễu.
Trong nhiều thập kỷ thời Chiến tranh Lạnh, chính phủ Anh luôn cập nhật thông tin cho công dân nhằm chuẩn bị cho họ khả năng phản ứng trước mối đe dọa hạt nhân từ Liên Xô. Nổi bật nhất là chiến dịch "Bảo vệ và Sống sót", được chính phủ triển khai từ năm 1974 đến 1980.
Chiến dịch bao gồm việc phát hành một tập sách nhỏ, quảng cáo trên báo, chương trình phát thanh và phim ngắn cung cấp thông tin về mối nguy hiểm của bụi phóng xạ hạt nhân, hướng dẫn về các bước cần tuân theo sau một cuộc tấn công hạt nhân cùng kế hoạch sinh tồn. Tập sách xuất bản vào tháng 5/1980 hướng dẫn về cách xây dựng căn phòng chống phóng xạ tạm thời trong nhà.
Nhưng chiến dịch này đã trở thành chủ đề chỉ trích vì đưa ra lời khuyên không thực tế và thể hiện tinh thần lạc quan sai lầm trước mức độ hủy diệt của vũ khí hạt nhân. Nó bị chế giễu trong văn hóa đại chúng Anh suốt quãng thời gian dài.
Theo nhà nghiên cứu Taras Young, tác giả cuốn sách Chiến tranh hạt nhân ở Anh, điều này bắt nguồn từ một số lời khuyên "nực cười" như quét vôi trắng cửa sổ để ngăn nhiệt lan truyền từ vụ nổ hạt nhân hay phủ bên trong cửa sổ một lớp sơn latex pha loãng màu sáng để chúng phản xạ phần lớn lượng nhiệt bức xạ.
Young cho rằng lời khuyên hiện nay của châu Âu thực tế hơn và chứa nhiều khía cạnh tâm lý quan trọng hơn, như cách đối phó với sang chấn.
Đối với chuyên gia Major, việc chuẩn bị cho người dân trước nguy cơ xung đột là điều tối quan trọng.
"Điều chúng ta phải luôn nghĩ đến là răn đe, phòng thủ và phục hồi, đồng thời chuẩn bị khả năng sẵn sàng ứng phó cho xã hội", bà nhấn mạnh. "Nếu xã hội không muốn và không sẵn sàng kháng cự như cách Ukraine đang làm, chúng ta sẽ không thể chiến thắng".
Vũ Hoàng (Theo CNN, AFP, Reuters)