Trong tháng 5, hàng loạt doanh nghiệp Nhà nước kinh doanh lĩnh vực cảng biển trực thuộc Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (Vinalines) hoàn tất chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO). Tổng cộng 54,5 triệu cổ phiếu của ba đơn vị gồm Cảng Hải Phòng, Nha Trang và Quảng Ninh được đưa ra đấu giá nhưng chỉ có gần 35% số này khớp lệnh thành công, tương đương hơn 250 tỷ đồng. Đa phần các công ty chưa có đối tác chiến lược trong ngày đấu giá.
Khó bán nhất trong đợt IPO tháng 5 phải kể đến Công ty TNHH Cảng Nha Trang khi tỷ lệ khớp lệnh chỉ đạt hơn 6%. Tổng cộng 350.800 cổ phiếu của đơn vị này được bán cho 47 nhà đầu tư cá nhân, giúp doanh nghiệp thu về 3,5 tỷ đồng. Với Cảng Quảng Ninh, con số bán được chỉ chưa đầy 855.000 đơn vị, trong só 11,3 triệu cổ phiếu được bán ra.
Quá trình chuẩn bị gấp gáp và việc có quá nhiều cổ phiếu cảng cùng được chào bán lúc này là nguyên nhân được nhiều doanh nghiệp đưa ra để lý giải tình trạng "ế". Theo ông Bùi Quang Đạo – Tổng giám đốc Cảng Quảng Ninh, trong khi lượng nhà đầu tư quan tâm đến lĩnh vực hàng hải có hạn, việc hàng loạt cảng biển IPO theo chủ trương chung khiến dòng vốn bị pha loãng.
Hầu hết các doanh nghiệp cảng biển đều chưa có đối tác chiến lược trong ngày IPO. Ảnh: NhaTrangPort
Bên cạnh đó, kết quả kinh doanh không ổn định trong giai đoạn tiền IPO cũng là yếu tố ảnh hưởng tới đợt chào bán. Năm 2011, Cảng Nha Trang lãi sau thuế 1,8 tỷ đồng và tăng 22% vào năm 2012. Nhưng tới 2013, lợi nhuận công ty bất ngờ giảm xuống còn 752 triệu đồng. Đơn vị này cho rằng kinh tế khó khăn, việc thắt chặt chi tiêu trong nước... là những nguyên nhân dẫn tới kết quả nêu trên.
Tại Cảng Quảng Ninh, doanh thu và lợi nhuận trong 3 năm trước cổ phần hóa sụt từ 6,1 tỷ đồng (năm 2011) xuống còn 1,5 tỷ đồng (2013). Doanh thu công ty trong năm này đạt 207 tỷ đồng, chỉ bằng 71% của năm 2012 và xấp xỉ 80% năm 2011.
Khả quan nhất là Cảng Hải Phòng với mức tăng trưởng liên tục không dưới 13% kể từ 2010. Kết quả này cũng phần nào được phản ánh vào mức giá 17.000 đồng một cổ phiếu khi khớp lệnh - cao nhất trong 3 đơn vị. Mặc dù cũng chỉ bán được 46,95% lượng cổ phiếu dự kiến đấu giá, tương đương 17,6 triệu cổ phần, song theo Chủ tịch Cảng Hải Phòng – Nguyễn Hùng Việt, đây vẫn được coi là một thành công bởi trị giá thu về khá cao - hơn 238 tỷ đồng.
Một lý do nữa khiến giới đầu tư chưa thực sự mặn mà với cổ phiếu cảng biển là tỷ lệ sở hữu Nhà nước còn cao (75%) trong doanh nghiệp sau đợt chào bán. Chủ tịch Cảng Quảng Ninh – ông Bùi Quang Đạo thừa nhận mô hình quản lý này là điểm hạn chế trong việc thu hút vốn và khiến nhà đầu tư ngần ngại. Dù vậy, vị lãnh đạo cũng cho rằng kinh doanh cảng biển là lĩnh vực đặc biệt, đóng vai trò quan trọng nên chuyện Nhà nước tiếp tục chi phối là điều dễ hiểu.
Trao đổi với VnExpress, ông Nguyễn Hồng Quang – chuyên gia phân tích lĩnh vực kinh doanh cảng biển tại Công ty Chứng khoán Bản Việt (VCSC) nhận định lý do chính khiến các đợt IPO gần đây không như ý là thiếu sự quan tâm của giới đầu tư nước ngoài hoặc đối tác chiến lược.
“Nhà đầu tư nước ngoài cần thanh khoản tương đối tốt, chưa kể nếu đầu tư dài hạn, họ cũng muốn được tham gia điều hành và có niềm tin vào đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp. Nhưng tỷ lệ sở hữu Nhà nước còn quá cao khiến nhóm nhà đầu tư này lo ngại”, ông Quang phân tích.
Hiện tại, chuyên gia VCSC cho rằng kinh doanh cảng biển cũng phải đối mặt với một số khó khăn. Chẳng hạn các cảng biển miền Bắc làm ăn có lãi, nhưng tiềm năng tăng trưởng chưa nhiều (vị trí địa lý kém thuận lợi, các cảng miền Bắc khó đón tàu lớn vào làm hàng). Còn những đơn vị ở phía Nam có nhiều ưu thế hơn lại khó thu lợi nhuận cao do thừa cung.
Một điểm nữa cũng đáng lo ngại là các doanh nghiệp cảng biển khó tăng giá cước bốc xếp khi các hãng tàu kinh doanh lỗ. Ngoài ra, thị trường phía Bắc khá cạnh tranh nên những doanh nghiệp trong lĩnh vực này hầu như không có nhiều cơ hội tăng giá để nâng doanh thu.
So với những đơn vị cùng ngành đã niêm yết, chuyên gia VCSC nhận định các doanh nghiệp cảng vừa IPO đang chưa có nhiều lợi thế. Vấn đề đầu tiên là khả năng cạnh tranh kém do chịu sự chi phối của Nhà nước nên khó có thể điều chỉnh giá linh hoạt. Thứ hai là khả năng sinh lời thấp.
“Trong khi các công ty như Cảng Đình Vũ, Viconship có tỷ suất lợi nhuận gộp lên đến 38-40%, một số cảng vừa IPO chỉ đạt mức 14-20% trong năm 2013. Nếu tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt khoảng 7%, lĩnh vực kinh doanh cảng có thể tăng trưởng lên tới 11%. Về dài hạn, nhìn chung kinh doanh cảng biển vẫn khá tích cực”, ông Quang phân tích.
Một nguồn tin từ Vinalines cho VnExpress biết theo đề xuất, tỷ lệ sở hữu Nhà nước tại các đơn vị kinh doanh cảng biển sẽ còn giảm xuống 51%. Tuy nhiên kế hoạch này phải thực hiện qua hai bước, trong đó lần một chỉ bán 25% vốn.
Xét về góc độ quản lý kinh doanh, việc hạ tỷ lệ sở hữu Nhà nước sẽ làm cho quản trị tại những đơn vị này phát triển. Nhà đầu tư khi đóng góp vào hoạt động doanh nghiệp, tiếng nói cũng phải có trọng lượng hơn, nguồn tin này chia sẻ.
“Thực chất nhà đầu tư trong và ngoài nước rất muốn tham gia và vẫn liên tiếp xin gặp. Vấn đề chỉ là họ muốn tỷ lệ lớn hơn nên phải đàm phán. Chúng tôi cũng phải báo cáo lại với Chính phủ”, ông nói thêm.
Trong tháng 6, đơn vị tiếp theo là Cảng Đà Nẵng sẽ IPO hơn 8,3 triệu cổ phần, tương ứng 12,5% vốn điều lệ. Ngoài ra Cảng Nha Trang lại bán tiếp hơn 5,2 triệu cổ phần với giá 10.000 đồng mỗi đơn vị. Còn Cảng Hải Phòng cũng thỏa thuận bán tiếp 30,8 triệu cổ phiếu với giá 13.500 đồng mỗi đơn vị.
Những năm trước, kinh doanh cảng biển từng là lĩnh vực thu hút khá nhiều nhà đầu tư. Chẳng hạn năm 2008, Tập đoàn Hoa Sen (Mã CK: HSG) góp vốn vào Công ty Gemadept đầu tư gần 1.000 tỷ đồng xây dựng dự án Cảng quốc tế Hoa Sen – Gemadept. Hay Đồng Tâm Group chung vốn tỷ lệ 50% với VinaCapital và đầu tư một tỷ USD cho dự án Cảng Long An. Tuy nhiên, những dự án này đều không diễn ra như kế hoạch do thời gian hoàn vốn lâu, chi phí lớn.
Tường Vi