Ngày 22/9, người dân thành phố Sevastopol trên bán đảo Crimea giật mình khi nghe tiếng nổ lớn phát ra từ trụ sở Hạm đội Biển Đen, tòa nhà màu trắng nhìn ra quân cảng nổi tiếng. Khói đen cuồn cuộn bốc lên bầu trời và quả tên lửa Storm Shadow thứ hai tiếp tục lao vào tòa nhà.
Quân đội và tình báo Ukraine tuyên bố đã tiến hành cuộc tập kích, khiến 34 sĩ quan Nga tại sở chỉ huy Hạm đội Biển Đen thiệt mạng. Nga xác nhận tòa nhà quan trọng nhất của hạm đội bị tấn công, song nói rằng chỉ có một quân nhân mất tích.
Đó là khoảnh khắc chấn động với người dân Crimea, cho thấy cuộc chiến ở Ukraine dường như không diễn ra theo kế hoạch, khi hơi thở chiến sự ngày càng gần với họ.
Trên đất liền, chiến dịch phản công của Ukraine diễn ra chậm chạp khi vấp phải phòng tuyến kiên cố của Nga. Song ở trên biển, Kiev có vẻ đang thành công. Ukraine đã giành lại ít nhất một phần quyền kiểm soát Biển Đen, bằng cách biến khu vực này thành vùng nguy hiểm với tàu chiến Nga.
Ảnh vệ tinh được Planet Labs chụp đầu tháng 10 cho thấy nhiều chiến hạm chủ lực của Hạm đội Biển Đen đã rời khỏi quân cảng Sevastopol ở bán đảo Crimea. Tàu khu trục Đô đốc Essen và Đô đốc Makarov, ba tàu ngầm, 5 tàu đổ bộ lớn và một số tàu tên lửa nhỏ của hạm đội hiện neo đậu tại cảng Novorossiysk, vùng Krasnodar, miền nam nước Nga.
Một nhóm tàu khác được chuyển từ thành phố Sevastopol, tây nam Crimea, đến cảng Feodosia, nằm ở phía đông bán đảo.
Ảnh vệ tinh đầu tháng này cho thấy các tàu chiến Nga tại cảng Novorossiysk, vùng Krasnodar, miền nam nước Nga. Ảnh: Planet Labs
Nga được cho là đã ký thỏa thuận xây dựng căn cứ hải quân mới cũng nằm trên bờ Biển Đen tại vùng ly khai Abkhazia thuộc Gruzia. Aslan Bzhania, lãnh đạo vùng Abkhazia, ngày 5/10 nói rằng căn cứ này sẽ được xây dựng trong "tương lai gần". "Mục đích là tăng khả năng phòng thủ của cả Nga và Abkhazia", ông nói.
Quốc vụ khanh Lực lượng Vũ trang Anh James Heappey tuần này cho biết Hạm đội Biển Đen Nga đã rơi vào tình cảnh "thất bại về mặt chức năng". "Họ buộc phải phân tán ra các cảng để không chịu thêm tổn thất từ Ukraine", ông nói.
Quan chức Anh cho rằng việc rút tàu chiến khỏi Crimea đồng nghĩa Nga đã "nhường lại quyền kiểm soát Biển Đen" cho Ukraine, nhận định điều này quan trọng không kém cuộc phản công năm ngoái ở tỉnh Kharkov, giúp Kiev giành lại vùng lãnh thổ rộng lớn ở khu vực tây bắc đất nước.
Theo cựu bộ trưởng quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov, các khí tài không người lái đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực giành lại kiểm soát Biển Đen.
"Những gì đang diễn ra ở miền đông và miền nam Ukraine sẽ là cuộc chiến trên đất liền thông thường cuối cùng. Các cuộc chiến trong tương lai sẽ dựa vào công nghệ cao. Biển Đen là nơi chúng tôi đang chứng kiến những thử nghiệm chiến đấu quan trọng", ông nói.
Reznikov thêm rằng Ukraine đang chế tạo loạt máy bay và xuồng không người lái. "Chúng tôi không có hạm đội hay năng lực hải quân mạnh mẽ, nhưng chúng tôi có thể tấn công họ bằng thiết bị không người lái", ông nói.
Andriy Zagorodnyuk, bộ trưởng quốc phòng tiền nhiệm của Reznikov, cho biết Ukraine đã tiên phong trong "hình thức chiến tranh mới". Một chiếc xuồng không người lái chứa đầy chất nổ có chi phí khoảng 10.000-100.000 USD, nhưng khi tấn công theo nhóm, chúng có thể phá hủy chiến hạm trị giá hàng trăm triệu USD.
"Đó là cách tác chiến gây thiệt hại bất đối xứng với tàu địch. Nó khiến họ mất cả thời gian và chi phí. Bạn không thể nhanh chóng chế tạo những chiến hạm khổng lồ để bù đắp thiệt hại", ông nói.
Sau khi sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014, Nga đã trở thành lực lượng thống trị Biển Đen, áp đặt nhiều hạn chế với tàu thuyền Ukraine đi lại ở Biển Azov cũng như xung quanh cảng Mariupol. Trong ngày đầu phát động cuộc chiến, Nga đã oanh tạc và kiểm soát Đảo Rắn, lãnh thổ chiến lược gần cửa sông Danube. Hải quân Nga dàn chiến hạm ven Biển Đen, liên tục tập kích, nã pháo vào các thành phố duyên hải Ukraine, yểm trợ các mũi tấn công của bộ binh trên đất liền.
Tuy nhiên, đến tháng 4 năm ngoái, Hạm đội Biển Đen hứng chịu tổn thất lớn đầu tiên khi soái hạm Moskva bị Ukraine đánh chìm bằng hai tên lửa hành trình Neptune. Tới tháng 6, Nga buộc phải rút quân khỏi Đảo Rắn, khi Ukraine triển khai tên lửa chống hạm Harpoon do phương Tây cung cấp ở bờ biển, theo Reznikov.
Những bước lùi liên tiếp trên Biển Đen đã khiến Nga chấp nhận sáng kiến về hành lang ngũ cốc do Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc làm trung gian, cho phép tàu chở nông sản tiếp cận cảng Odessa và hai cảng quan trọng khác ven Biển Đen.
Trong khi đó, lực lượng Ukraine tăng cường các cuộc tấn công tầm xa trên Biển Đen, nhắm vào bán đảo Crimea. "Chúng tôi bắt đầu tấn công họ theo những cách mới mẻ bằng tên lửa và phương tiện không người lái", Zagorodnyuk nói.
Cầu Kerch nối lãnh thổ Nga tới bán đảo Crimea trở thành mục tiêu giá trị nhất trong tầm ngắm của Ukraine. Tháng 10/2022, vụ nổ lớn trên cầu Kerch làm sập hai nhịp cầu và khiến 5 người thiệt mạng.
Tàu hải quân Nga từng bước bị thu hẹp phạm vi hoạt động trên Biển Đen. Mùa thu năm 2022, Reznikov cho biết ông đã trao đổi tin nhắn WhatsApp với bộ trưởng quốc phòng Anh khi đó Ben Wallace. Họ đã thảo luận về cung cấp tên lửa Storm Shadow, loại vũ khí được cho là sẽ giúp Ukraine thay đổi cục diện.
"Chúng tôi sử dụng mật mã đặc biệt là whisky cho các loại vũ khí. Một ngày nọ, Ben nói với tôi rằng 'loại rượu whisky mạnh đang tới'", Reznikov kể.
Khói lửa bốc lên sau vụ nổ cầu Kerch nối Crimea với Nga hồi tháng 10/2022. Ảnh: AFP
Ukraine gần đây tăng cường tập kích căn cứ Nga ở bán đảo Crimea. Họ tuyên bố phá hủy ít nhất hai hệ thống phòng không S-400 và một trạm radar. Hồi tháng 9, lực lượng đặc nhiệm Ukraine đã kiểm soát các giàn khoan khí đốt ở phía tây bán đảo Crimea.
Sau đó, Ukraine tiếp tục tập kích tên lửa vào xưởng đóng tàu ở Sevastopol, làm hư hại một tàu đổ bộ và một tàu ngầm Nga trên ụ nổi. Đây là lần đầu tiên kể từ năm 1945, Nga mất tàu ngầm trong xung đột. Vài ngày sau, Kiev tấn công trụ sở Hạm đội Biển Đen.
Các cuộc tấn công này được cho là đòn giáng quyết định thúc đẩy Hạm đội Biển Đen chuyển chiến hạm của mình tới cảng Novorossiysk.
Tuy nhiên, Dmytro Pletenchuk, người phát ngôn hải quân Ukraine, bày tỏ thận trọng, nói rằng Kiev đã giáng đòn mạnh vào Nga, nhưng còn quá sớm để thực sự đánh bại lực lượng này.
Ông cho hay Nga vẫn còn nhiều tàu chiến để bảo vệ cầu Kerch cũng như phóng tên lửa hành trình Kalibr vào các thành phố Ukraine.
Tình báo Anh ngày 4/10 cáo buộc Nga đang lên kế hoạch phá hoại hành lang ngũ cốc nhân đạo mới do Ukraine vạch ra ở phía tây Biển Đen. Kế hoạch của Nga là sử dụng tàu ngầm rải thủy lôi và đổ lỗi cho Ukraine nếu có tàu bị chìm. Ngoại trưởng Anh James Cleverly mô tả đây là chiến thuật "nguy hiểm".
Một tàu hàng Thổ Nhĩ Kỳ ngày 5/10 trúng thủy lôi ngoài khơi Romania, nơi tuyến hành lang ngũ cốc nhân đạo mới của Ukraine đi qua. Hiện chưa rõ nguồn gốc quả thủy lôi và tàu hàng không bị hư hại nặng trong sự cố.
Dù vậy, lực lượng Ukraine hiện có thể hoạt động tương đối tự do ở Biển Đen. Một nhóm biệt kích của cơ quan tình báo Ukraine gần đây đã đổ bộ thành công lên bán đảo Crimea và treo cờ Ukraine. Người phát ngôn tình báo Ukraine Andriy Yusov nói "các chiến dịch tái chiếm Crimea vẫn tiếp tục".
Vị trí thành phố Sevastopol trên bán đảo Crimea. Đồ họa: RYV
Chuyên gia an ninh nói giành lại bán đảo Crimea là điều cần thiết cho chiến thắng của Ukraine và cho nỗ lực phản công của Kiev trên đất liền. "Nếu Nga còn kiểm soát bán đảo Crimea, họ có thể nhắm mục tiêu toàn bộ lãnh thổ Ukraine", Alexander Khara, phó chủ tịch Viện Nghiên cứu Chiến lược Biển Đen, nói.
Ông Khara cho rằng Nga đang đối mặt tình thế khó khăn. Cảng Novorossiysk có thể dễ bị tấn công bằng phương tiện không người lái và Nga có quá ít hệ thống phòng không để bảo vệ tất cả tài sản hải quân của họ.
"Khả năng bất khả chiến bại của Nga ở Biển Đen đã bị phá vỡ", Yevgeniya Gaber, nhà nghiên cứu cấp cao tại tổ chức Hội đồng Đại Tây Dương, nói.
Thanh Tâm (Theo Guardian)