Điều 4 Luật Giá năm 2012 có giải thích cụm từ "hàng hoá, dịch vụ thiết yếu" là những hàng hoá, dịch vụ không thể thiếu cho sản xuất, đời sống, quốc phòng, an ninh, gồm: nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu, dịch vụ chính phục vụ sản xuất, lưu thông; sản phẩm đáp ứng nhu cầu cơ bản của con người và quốc phòng, an ninh.
Nhưng đó là định nghĩa Luật Giá đưa ra quy định về những đối tượng sẽ được cơ quan nhà nước điều tiết, bình ổn giá.
Trong khi đó, hiện chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định các loại hàng hoá, dịch vụ thiết yếu trong thời gian thực hiện giãn cách, thực hiện Chỉ thị 16. Đến nay, chỉ có công văn số 2601/2020 của Văn phòng Chính phủ về thực hiện Chỉ thị 16, nêu một số hàng hoá, dịch vụ thiết yếu. Dựa trên hướng dẫn này, từng địa phương dựa theo tình hình kinh tế xã hội, đặc thù sẽ ra danh mục hàng hóa, dịch vụ thiết yếu chi tiết được phép kinh doanh, sản xuất...
Tuy không có một quy định cứng nào, song khảo sát thực tế cho thấy, "mẫu số chung" của danh mục hàng hoá, dịch vụ thiết yếu trong thời gian giãn cách xã hội, gồm:
Hàng hoá thiết yếu: Thực phẩm tươi sống, gồm thịt (các sản phẩm từ thịt), thủy sản (các sản phẩm từ thủy sản), rau, củ, quả (các sản phẩm từ rau, củ, quả), trái cây, trứng (các sản phẩm từ trứng)...
Người dân TP HCM đi siêu thị mua thực phẩm trong thời gian thành phố này thực hiện giãn cách xã hội. Ảnh: Quỳnh Trần
Hàng công nghệ phẩm: bánh kẹo, muối, bột nêm, gia vị, nước mắm, đường, dầu thực vật. Sữa các loại, mì gói. Nước uống, nước ngọt đóng chai, lon, thùng...
Lương thực: gạo, vừng, đậu, ngô, khoai, sắn; bột, tinh bột (các sản phẩm từ bột, tinh bột)...
Các nhu yếu phẩm cần thiết khác, như thuốc chữa bệnh, thiết bị y tế, khẩu trang, nước kháng khuẩn, giấy vệ sinh, sản phẩm dùng rửa tay, tắm giặt, gội... Nguyên, nhiên vật liệu như xăng, dầu, gas, khí đốt...
Dịch vụ thiết yếu: Siêu thị, chợ dân sinh, cửa hàng tiện lợi, tiện ích, cửa hàng tạp hóa, cửa hàng kinh doanh trái cây, chuỗi cửa hàng kinh doanh nông sản, thực phẩm (chỉ kinh doanh các mặt hàng thiết yếu). Nhà máy, cơ sở sản xuất, công trình giao thông, xây dựng. Cơ sở kinh doanh dược phẩm, xăng dầu, điện, nước, nhiên liệu, khám chữa bệnh, cấp cứu...
Cơ sở giáo dục, ngân hàng, kho bạc, các cơ sở kinh doanh dịch vụ trực tiếp liên quan tới ngân hàng, hỗ trợ doanh nghiệp (công chứng, luật sư, đăng kiểm, đăng ký giao dịch bảo đảm...). Chứng khoán, bưu chính, viễn thông, dịch vụ hỗ trợ vận chuyển, xuất nhập khẩu hàng hoá, khám, chữa bệnh, tang lễ.
Ngoài ra, danh mục này có thể linh hoạt tuỳ vào tình hình diễn biến dịch bệnh, đặc điểm kinh tế xã hội của từng địa phương.
Chẳng hạn, năm ngoái khi thực hiện giãn cách xã hội (tháng 4/2020), các dịch vụ trong trung tâm thương mại (gồm siêu thị tổng hợp, văn phòng cho thuê, bệnh viện), dịch vụ ngân hàng, chứng khoán... lần đầu được các địa phương, trong đó có Hà Nội, đưa vào danh mục dịch vụ thiết yếu sau những kiến nghị từ quản lý ngành, và phát sinh nhu cầu thực tế người dân trong đời sống.
Hoặc trong thời gian thực hiện giãn cách theo Chỉ thị 16 từ ngày 19/7, ngoài các loại hàng hoá, dịch vụ thiết yếu như nhiều địa phương, danh mục áp dụng của Tây Ninh còn có thêm các mặt hàng kim khí, điện máy phục vụ các hoạt động của gia đình, nhà máy, cơ sở sản xuất kinh doanh (vật tư ngành điện dân dụng, công nghiệp, nông nghiệp, điện tử, vật tư ngành nước, vật tư nguyên liệu xây dựng ...).
Các nhu yếu phẩm cần thiết theo danh mục của tỉnh Tây Ninh còn có thêm sản phẩm diệt côn trùng, vệ sinh cá nhân...
Ngoài các loại hàng hoá, dịch vụ thiết yếu như nhiều địa phương, danh mục áp dụng của Cần Thơ còn nêu chi tiết bánh mỳ, bánh bao, bún, hủ tiếu... nằm trong nhóm hàng thực phẩm, là những hàng hoá thiết yếu.
Khác với Tây Ninh, tỉnh Khánh Hoà, lại bổ sung thêm thức ăn chăn nuôi, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y vào danh sách hàng hoá thiết yếu khi thực hiện Chỉ thị 16 từ ngày 19/7.
Còn danh mục vừa được Sóc Trăng công bố trong thời gian giãn cách xã hội, nêu chi tiết hơn các sản phẩm từ gạo, nếp cũng được coi là hàng hoá thiết yếu.
Hải Dương, trong thời gian thực hiện giãn cách xã hội hồi tháng 3 năm nay, tỉnh này vẫn cho duy trì dịch vụ khách sạn lưu trú (trừ vui chơi giải trí, massage, games, thể thao, ca nhạc...).
Theo quy định về bình ổn giá tại Luật Giá 2021 và danh mục hàng hoá, dịch vụ thiết yếu phải đăng ký hợp đồng mẫu, điều kiện giao dịch chung của Chính phủ (từ 1/10/2019), hàng hoá, dịch vụ thiết yếu, gồm:
- Xăng, dầu thành phẩm; điện, khí dầu mỏ hoá lỏng; phân đạm, phân NPK, thuốc bảo vệ thực vật theo quy định pháp luật;
- Vaccine phòng bệnh cho gia súc, gia cầm; muối ăn, sữa dành cho trẻ em dưới 6 tuổi; đường ăn (đường trắng, đường tinh luyện); Thóc, gạo tẻ thường; Thuốc phòng bệnh, chữa bệnh cho người thuộc danh mục thuốc chữa bệnh thiết yếu sử dụng tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh theo quy định pháp luật;
- Cung cấp điện, nước sinh hoạt; truyền hình trả tiền, điện thoại cố định mặt đất, dịch vụ thông tin di động; Internet; vận chuyển hành khách đường hàng không, đường sắt; Mua bán căn hộ chung cư, các dịch vụ sinh hoạt do đơn vị quản lý khu chung cư cung cấp.
Hoài Thu