Một nông dân Myamar trên cánh đồng trồng thuốc phiện tại Tam giác vàng. Ảnh: New York Times
"Tam giác vàng" nằm ở phía đông Myanmar, là khu vực biên giới nối các phần đất hẻo lánh của quốc gia này với Thái Lan và Lào. Đây từng là trung tâm sản xuất heroin lớn nhất thế giới, chủ yếu do các trùm thuốc phiện Myanmar cung cấp.
Theo kết quả điều tra của Liên Hợp Quốc, từ năm 2006 đến nay, tốc độ trồng cây thuốc phiện tại Myanmar tăng gấp đôi, đạt mức 60.000 hecta. Tuy nhiên, con số trên cũng chưa đủ để phản ánh sự trở lại mạnh mẽ của ngành sản xuất heroin tại quốc gia Đông Nam Á này.
Một số chuyên gia cho biết, người nông dân tại khu "Tam giác vàng" mỗi năm trồng hai vụ thuốc phiện, nhưng vụ thứ hai không được tính vào kết quả điều tra của Liên Hợp Quốc. Mặc dù, trồng thuốc phiện bị coi là phạm pháp, người dân nơi đây cho hay, họ cũng không có sự lựa chọn nào khác.
"Chúng tôi không muốn trồng anh túc cả đời", New York Times dẫn lời anh Sang Phae, một nông dân 36 tuổi, nói. "Chúng tôi biết làm thế là có hại cho xã hội, các nước khác cũng chẳng thích thú gì, nhưng chúng tôi đã đến bước đường cùng". Sang Phae từng sống ở Thái Lan gần 10 năm, nay về nước với kỹ thuật trồng hiện đại.
Sản lượng thuốc phiện của Myanmar đứng thứ hai trên thế giới, kém hơn nhiều so với Afghanistan. Nhưng chất lượng heroin tại "Tam giác vàng" lại là cao nhất, có giá bán hơn nhiều so với heroin thường. Thuốc phiện là nguyên liệu chính sản xuất ra heroin. Thị trường tiêu thụ chính của heroin tại đây được cho là Trung Quốc.
Trong thập niên 80 của thế kỷ 20, Myanmar từng là quốc gia sản xuất heroin lớn nhất thế giới. Nhưng đến đầu thế kỷ 21, theo yêu cầu của Trung Quốc, Myanmar nghiêm cấm người dân tộc thiểu số tại khu vực biên giới hai nước trồng thuốc phiện. Từ đó, sản lượng heroin tại "Tam giác vàng" giảm mạnh.
Tuy nhiên, hoạt động sản xuất thuốc phiện không hoàn toàn biến mất. Các nhóm dân tộc thiểu số này rút khỏi vùng biên giới với Trung Quốc, chuyển xuống vùng núi phía nam. Những nhóm này liên kết với một số quan chức tham nhũng, đặc biệt là lãnh đạo binh đoàn dân quân và quân đội dân tộc thiểu số, vốn có mâu thuẫn với chính phủ trung ương.
Ông John Whalen, cựu giám đốc Văn phòng Chống Ma túy của Mỹ tại Myanmar, cho biết chính quyền trung ương vẫn đang chiến đấu với nhiều phiến quân dân tộc thiểu số, vì vậy rất thận trọng trên vấn đề chống ma túy, do lo ngại ảnh hưởng đến quan hệ đồng minh với các binh đoàn dân quân.
Tại thôn Bang Laem, thuốc phiện được trồng sâu trong vùng núi, khu vực do lực lượng miền nam của quân phản loạn bang Shan khống chế. Tổ chức này cũng giống như rất nhiều nhóm dân tộc thiểu số khác, muốn giành quyền tự trị từ chính phủ trung ương.
Khu vực trên được mệnh danh là "vành đai đen", bởi không chịu sự quản lý của chính phủ và cơ bản là cấm người nước ngoài. Một quan chức Liên Hợp Quốc cho hay, đầu tháng 12/2014, một viên cảnh sát chống ma túy bị bắt chết trong cuộc đọ súng với phần tử phản loạn tại đây.
Nông dân nơi đây cho biết họ bị mắc vào vòng quay kinh tế thuốc phiện đầy nguy hiểm, nhưng không có cách gì thoát ra. Theo đó, mỗi khi đến vụ thu hoạch, các thương lái trung gian lại đến đây mua thuốc phiện chưa gia công, nhưng hành vi mua bán này nhiều lúc là mang tính cưỡng ép.
Ngành sản xuất thuốc phiện hiện do một số lực lượng quân sự phản loạn kiểm soát. Ảnh: New York Times
Cơ quan phòng chống ma túy của Liên Hợp Quốc (UNODC) đang triển khai dự án khuyến khích nông dân Myanmar chuyển đổi từ trồng thuốc phiện sang trồng cà phê. Dự án này từng thành công tại Peru trong việc chuyển đổi trồng coca, nguyên liệu chính để sản xuất cocaine.
Tuy nhiên, tại Myanmar, các dự án chuyển đối giống cây trồng tương tự đã từng nhiều lần thất bại, đặc biệt là kế hoạch trồng kiều mạch và mía, bởi hai loại cây trồng này đều rất khó vận chuyển ra ngoài vùng núi do điều kiện đường sá kém.
Ông Jochen Wiese, giám đốc dự án chuyển đổi của UNODC, cho biết ông rất tự tin về khả năng thành công của ngành cà phê Myanmar, và sẽ sử dụng quan hệ cá nhân để tìm kiếm thị trường cho cà phê nước này.
Trong khi đó, người nông dân vẫn chưa sẵn sàng từ bỏ hoàn toàn cây thuốc phiện, dù tỏ thái độ sẵn sàng trồng thử cà phê. "Chúng tôi cũng muốn nhanh chóng chấm dứt việc trồng thuốc phiện. Nhưng nếu chỉ trồng mỗi cà phê thì chúng tôi không đủ ăn", chị Nang Wan, một người dân địa phương 23 tuổi, cho biết.
Cuối năm 2014, ông Wiese từng dành ra ba ngày để trả lời hàng loạt câu hỏi của người dân địa phương về dự án chuyển đổi giồng cây trồng, bao gồm giá cả của cà phê, kinh phí của dự án cũng như khả năng hỗ trợ của các nhà tài trợ nước ngoài.
"Chúng tôi không thể giải quyết vấn đề ma túy tại đây, nhưng phải chứng minh với người dân rằng việc thay đổi hoạt động kinh tế phi pháp là hoàn toàn có thể", Jochen Wiese chia sẻ. "Hiện nay, chúng tôi đang đi những bước đầu tiên".
Đức Dương (theo New York Times)