Anh Alan Lê, phụ huynh Mỹ gốc Việt, dành nhiều năm tìm hiểu hệ thống giáo dục Mỹ, chia sẻ về việc phân loại các đại học Mỹ.
Phụ huynh các nước, kể cả Mỹ, khi tìm đại học ở Mỹ để định hướng cho con du học thường bị thu hút bởi những cụm từ như "đại học top 3, top 10 của Mỹ, theo US News & Report" để rồi khi con đỗ, họ tự hào khoe thành tích của con mình trong khi những người xung quanh có tìm hiểu còn không biết đó là trường nào.
Mỹ có hơn 2.500 đại học hệ bốn năm (đào tạo cử nhân và kỹ sư). Thay vì xếp hạng các trường từ cao xuống thấp, bảng xếp hạng US News & Report lại chia thành bốn loại trường. Họ có lý do để chia như vậy bởi quy mô, chương trình đào tạo của các nhóm trường không tương xứng nhau. Nhưng vì cách xếp hạng này, nhiều người xem không hiểu sẽ thấy có nhiều trường được xếp hạng nhất, nhì và đánh đồng tất cả trường hạng nhất các loại có chất lượng như nhau.
Vậy bốn loại đại học của Mỹ trong bảng xếp hạng này là gì?
Ảnh: Little Rock Family
Bảng xếp hạng đại học Mỹ được chia làm bốn loại, gồm: National University, National Liberal Art College, Regional University và Regional College. Trong đó, National University là danh giá nhất.
National University nên được gọi là viện đại học (Việt Nam có hai trường có thể xếp vào dạng này là Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TP HCM). Nhóm này bao gồm các trường cung cấp chương trình đào tạo đa ngành với đầy đủ bậc học từ cử nhân, kỹ sư đến thạc sĩ, tiến sĩ, sau tiến sĩ. Đây cũng là những trường có thế mạnh về nghiên cứu khoa học.
Có 312 đại học Mỹ được US News & Report xếp hạng trong nhóm này, Đại học Princeton và Harvard dẫn đầu. Ngoài ra, một số trường không tham gia, thường là những trường không đủ tốt để tự tin xếp hạng.
National Liberal Art College cũng là đại học cấp quốc gia nhưng chủ yếu đào tạo hệ cử nhân, kỹ sư. Một số trường đào tạo bậc thạc sĩ, còn bậc tiến sĩ thì rất hiếm hoi. Hơn nữa, các trường thuộc nhóm này có quy mô nhỏ hơn National University. 233 trường được xếp hạng trong nhóm này, đứng đầu là Đại học Williams và Amherst.
Nhiều người Việt Nam sang Mỹ trước năm 1975 gọi National Liberal Art College là "đại học khai phóng". Một số sang Mỹ sau năm 1975 gọi là "đại học đại cương" bởi các trường cung cấp chương trình đại cương trong hai năm đầu và sinh viên chỉ chọn ngành sau thời gian đó. Tuy nhiên, thực tế các đại học Mỹ đều như vậy. Các trường trong khối Ivy League danh giá cũng dạy đại cương suốt hai năm và sinh viên hoàn toàn có thể thay đổi ngành mà mình đã nhắm tới lúc đầu.
Việc dùng từ "đại cương" hay "khai phóng" là tương đối xa lạ với Việt Nam. Nếu phải dùng một từ để giải thích về National Liberal Art College, tôi dùng từ "đại học quốc gia", nói ngắn gọn và nhẹ nhàng hơn là "đại học".
Regional University chỉ viện đại học khu vực. Các trường này cung cấp chương trình đào tạo đa ngành, hệ cử nhân, kỹ sư như National University nhưng quy mô nhỏ hơn nhiều. Họ cũng đào tạo một số chương trình thạc sĩ nhưng ít tiến sĩ.
Trong bảng xếp hạng Regional University, US News & Report còn chia thành bốn khu vực gồm Bắc, Nam, Trung Tây và Tây. Mỗi khu vực này đều có trường xếp nhất, nhì, ba. Ví dụ, Đại học Fairfield xếp hạng 1 khu vực phía Bắc, Elon đứng đầu phía Nam, Đại học Butler hay Santa Clara là quán quân phía Tây Mỹ.
Regional College nên được gọi là đại học khu vực. Nhóm này cũng chia thành bốn khu vực Bắc, Nam, Trung Tây và Tây; tập trung đào tạo hệ đại học. Nó giống như National Liberal Art nhưng có quy mô nhỏ hơn. Trong nhóm này, Đại học High Point xếp thứ nhất khu Nam, Carroll nhất khu Tây.
Từ định nghĩa bốn loại đại học như trên, có thể thấy riêng đại học số 1 ở Mỹ, có 10 trường. Nếu tính rộng ra top 10, có tới 100 trường. Thế nhưng, trường hạng 1 nhóm Regional University khu vực phía Tây là Đại học Santa Clara không thể nào có chất lượng ngang bằng Đại học Stanford - chỉ đứng thứ 7 nhóm National University được.
Theo tôi, đại học xuất sắc của Mỹ chỉ có top 25 viện đại học (National University) và top 5 đại học (National Liberal Art College). Nếu muốn vào môi trường học thuật thực sự, có tính đột phá, phụ huynh và học sinh nên chọn các trường này. Học sinh giỏi của Việt Nam chỉ nên hướng vào nhóm này.
Nếu chỉ cần qua Mỹ để lấy bằng cho có chút tiếng tăm từng học đại học ở Mỹ, phụ huynh có thể chọn đại học khu vực, những trường gần như nộp hồ sơ là trúng tuyển với tỷ lệ chấp nhận trên 80%, ACT chỉ cần 22/36 hoặc thấp hơn, học phí, sinh hoạt phí thấp hơn nhiều lần so với viện đại học.
Anh Alan Lê về nước, thăm Văn Miếu - Quốc Tử Giám hồi tháng 6. Ảnh: NVCC
Nếu phụ huynh muốn quy chiếu, dù không đủ thông tin, tôi cho rằng cần nhân hệ số giữa các nhóm. Chẳng hạn, hệ số của nhóm Liberal Art College so với National University là 5, tức là đại học đứng thứ nhất sẽ tương đương viện đại học đứng thứ 5.
Hệ số của nhóm viện đại học khu vực so với nhóm viện đại học là 50, tức là viện đại học khu vực số 1 chỉ tương ứng với viện đại học thứ 50 mặc dù thực tế việc trúng tuyển vào viện đại học xếp hạng 50 còn khó khăn hơn. Với nhóm đại học khu vực, trường đứng số 1 cũng không thể so sánh về mặt học thuật với trường top 100 của viện đại học.
Nói tóm lại, phụ huynh khi chọn trường cho con cần hết sức cẩn thận và xem xét kỹ, tìm hiểu xem xếp hạng top 10, top 20 do ai, tổ chức nào thực hiện, đó là xếp hạng tổng quan hay theo ngành, theo từng loại đại học.
Nếu không đỗ một trường xuất sắc của Mỹ, phụ huynh có thể hướng con du học tại Canada - một môi trường học tập chất lượng; phù hợp với những sinh viên có ý muốn ở lại lập nghiệp bởi chi phí sinh hoạt thấp, chất lượng sống và phúc lợi xã hội cao cùng khả năng ở lại làm việc dễ dàng hơn.
Dương Tâm (ghi)