Bà Martha Kande qua đời ở tuổi 81. Con cháu sống cùng thi hài của bà Kande trong nhà ở Indonesia suốt bảy tháng, để chuẩn bị cho một đám tang với nhiều nghi lễ phức tạp vốn là truyền thống hàng trăm năm của người Toraja.
"Chúng tôi đặt linh cữu trong nhà nhưng phải mở áo quan trước khi hạ huyệt vì chúng tôi chỉ coi họ như người ốm, vẫn mang đồ ăn và nước uống cho họ hàng ngày", theo Meyske Latuihamallo, cháu gái của bà Kande.
Toraja là một dân tộc thiểu số với khoảng một triệu người sing sống trên đảo Sulawesi. Họ có truyền thống trò chuyện với xác ướp, mặc quần áo, chải tóc hoặc thậm chí chụp ảnh cùng người quá cố.
Quá trình ướp xác có sử dụng dấm chua và lá trà, nhưng ngày nay các gia đình thường tiêm formaldehyde vào xác chết.
"Một tuần sau, tử thi sẽ không còn bốc mùi hôi thối", hướng dẫn viên bản địa Lisa Saba Palloan trả lời AFP.
Tập tục này có thể khiến một số người cảm thấy rùng rợn: sống cạnh một xác ướp hàng tháng trời hoặc thậm chí hàng năm, trước khi tỏ lòng thành kính với người quá cố theo nghi lễ đầy bạo lực.
Tuy nhiên, người Toraja tin rằng một người chỉ hoàn toàn chết và siêu thoát sau đám tang có tên "Rambu Solo".
Video: National Geographic.
Gìn giữ truyền thống
Đám lợn hoang rống lên khi bị trói, máu túa ra từ họng một con trâu tế thần, đó là một trong những cảnh tượng diễn ra trong đám tang mà gia đình Kande chuẩn bị, để đưa bà sang thế giới bên kia.
Rambu Solo kéo dài 5 ngày, thi thể của bà Kande được đặt trong một hang an táng trên núi, nơi hài cốt còn phân chia theo cấp bậc xã hội. Một số ngôi mộ đặt cạnh những con búp bê gỗ mặc trang phục truyền thống - đại diện cho giới quý tộc, trong khi một số thi hài nằm trong áo quan treo vách đá - do thiếu diện tích.
Những con búp bê gỗ trong hang. Ảnh: Sulawesi Tour Guide.
"Đây là tập tục do tổ tiên truyền lại. Chúng tôi cố gắng gìn giữ truyền thống thiêng liêng khỏi bất kỳ tác động nào từ bên ngoài", theo Johanes Singkali, cháu trai 72 tuổi của bà Kande.
Dù phần lớn người Toraja theo đạo Cơ-đốc như hệ quả của một thời kỳ Indonesia là thuộc địa Hà Lan, họ vẫn duy trì truyền thống có nguồn gốc từ niềm tin duy linh.
Người Toraja quan niệm lễ càng công phu, linh hồn của con người càng tới gần với thánh thần hơn. Nhưng chuyện gì cũng có giá của nó.
Có tới 100 con trâu sẽ bị hiến tế trong đám tang của một người thuộc tầng lớp quý tộc, và khoảng 8 con với tang lễ của một người Toraja thuộc tầng lớp trung lưu. Những đám tang có thể ngốn tới hai tỷ rupiah (khoảng 133.000 USD) - con số khổng lồ với một đất nước có tới hơn nửa dân số sống ở mức 5,5 USD một ngày, theo Ngân hàng Thế giới.
"Chúng tôi từng là những người duy linh, vì vậy chúng tôi chôn cất người quá cố cùng lợn rừng và trâu để họ có phương tiện đưa tới cõi vĩnh hằng. Thật tốn kém và có rất nhiều thứ phải chuẩn bị, toàn bộ họ hàng không thuộc tộc Toraja cũng phải tới dự", ông Singkali nói.
Một số thi hài nằm trong áo quan treo vách đá - do thiếu diện tích. Ảnh: AFP.
Dịp ăn mừng
Hàng trăm người sẽ tụ tập ở làng La'Bo dự đám tang của bà Kande, trong số đó hàng chục du khách có mặt để chụp ảnh. Thi thể của bà được đặt vào quan tài màu đỏ, hình dáng như một ngôi nhà thuyền truyền thống.
Họ hàng kéo hàng tá lợn vào làng để giết mổ, trong khi các thành viên trong nhà nhảy múa. Tới trưa, một con trâu tế phủ bạt xanh được khiêng vào để cắt tiết - nghi thức công nhận cái chết của bà Kande, thịt trâu trở thành bữa tối cho cả làng. Cuối cùng, gia đình đưa linh cữu bà quanh vùng như để từ biệt láng giềng.
Nghi thức này không dành cho những người yếu tim, nhưng Ellie Eshleman, du khách 29 tuổi người Mỹ, lại có quan điểm triết học: "Tôi đam mê tìm hiểu về cái chết. Tôi muốn giúp khôi phục vị thế tâm linh của nó trong thế giới phương Tây. Vì thế tôi đến đây để xem những tập tục dành cho người quá cố, tìm hiểu cách một đám tang trở thành thời điểm ăn mừng".
Giá trị văn hoá
Chính phủ Indonesia đang nỗ lực quảng bá tập tục của bộ tộc Toraja nhằm thúc đẩy phát triển ngành du lịch trên đất nước vạn đảo này. Trong khi khu vực người Toraja sinh sống đón hàng chục nghìn lượt khách hàng năm, đảo Bali lại là thỏi nam châm hút hàng triệu khách tới nghỉ dưỡng.
Phát triển du lịch Toraja vấp phải nhiều rào cản, dù người dân bản địa dường như không phản đối. Hạ tầng nghèo nàn và thiếu vắng sân bay khiến việc di chuyển lên vùng núi này trở thành thách thức. Hơn nữa, du khách khó lòng lên kế hoạch để tận mắt chứng kiến Rambu Solo, bởi ngày giờ có thể thay đổi nếu gia quyến không có đủ tiền tổ chức.
Tuy nhiên, du khách vẫn sẵn sàng chớp lấy cơ hội và lái xe hàng giờ từ sân bay gần nhất để tham dự một trong những nghi thức tâm linh độc đáo nhất thế giới.
"Toraja là một mảnh thiên đường hạ giới. Vẻ đẹp tự nhiên kết hợp với những nghi thức tâm linh của người Toraja là điều phi thường", theo Harli Patriatno, giám đốc Sở văn hóa và du lịch của vùng Bắc Toraja.