Bộ ba tiểu thuyết về Hà Nội của Tô Hoài

Bộ ba tiểu thuyết được Tô Hoài viết trong gần 40 năm, là những tác phẩm tiêu biểu của ông - một nhà văn Hà Nội. Ở Quê người, đó là vùng Bưởi - ngoại ô nghèo trước Cách mạng tháng Tám. Ngòi bút hiện thực của Tô Hoài xây dựng khung cảnh tiêu điều, tàn lụi của làng Hạ. Những nông dân cần cù, cam chịu, sống nhẫn nhục trong nghèo khó, ước mơ khát khao an bình chỉ như ánh đèn leo lét trong gió. Văn phong của ông gợi nhớ bầu không khí ảm đạm như những tác phẩm hiện thực của Nam Cao, Nguyên Hồng, Nguyễn Công Hoan. Nhưng giữa cảnh nghèo chồng chất ấy, Tô Hoài vẫn thấy ở họ nét hóm hỉnh, duyên dáng, các câu chuyện nên thơ tình tứ.

Sang tới Mười năm, những nông dân đó được tập hợp dưới phong trào Ái hữu thời kỳ Mặt trận Dân chủ. Họ tìm thấy sự tự tin, con đường để thay đổi vận mệnh chính mình. Nhà nghiên cứu Hà Minh Đức nhận xét: "Viết Mười năm, Tô Hoài có ý thức khái quát cả một thời kỳ lịch sử của một vùng quê dệt cửi, qua những chặng đường đấu tranh thời phong trào Ái Hữu ở thời kỳ Mặt trận Dân chủ, phong trào Việt Minh sôi nổi thời kỳ Tiền khởi nghĩa đến khi Cách mạng tháng Tám hoàn toàn thành công. Tô Hoài khai thác câu chuyện ở làng Hạ với biết bao biến động, đổi thay. Tô Hoài viết về miền đất quen thuộc, gần gũi của quê hương mà ở đấy ông đã sống những ngày nhiều kỷ niệm".

Quê nhà - tiểu thuyết sau cùng - ngược dòng thời gian kể về hoạt động của các nghĩa quân chống quân Pháp trong hai lần đánh chiếm Hà Nội. Một số danh nhân lịch sử được nhắc đến, như Nguyễn Tri Phương, Hoàng Diệu, Lưu Vĩnh Phúc... Nhân vật chính của tiểu thuyết là các anh hùng vô danh - người dân thường, thợ dệt làng Hạ và các phường xóm trong thành, ngoài nội đã nổi lên chống quân xâm lược. Ngòi bút Tô Hoài nâng niu nét đẹp văn hóa của Hà Nội, từ lời ăn tiếng nói, phong tục tập quán đến nếp sống. Dù hoàn cảnh khắc nghiệt đến đâu, độc giả vẫn nhận thấy phong vị nên thơ trong nếp sống sinh hoạt nơi làng quê.

Ngoài ba tác phẩm của Tô Hoài, bộ đôi tiểu thuyết lịch sử Người Thăng Long, Khúc khải hoàn dang dở của nhà văn Hà Ân về thời Trần cũng được giới thiệu. Người Thăng Long viết năm 1980, là bản trường ca về các vị vương, tướng nhà Trần trong cuộc chiến chống Nguyên Mông lần hai. Sách tái hiện không khí của buổi Hội thề sôi động, hội nghị Bình Than trang nghiêm, hội nghị Diên Hồng hừng hực ý chí chiến đấu. Khúc khải hoàn dang dở ra đời sau 20 năm thai nghén, là một bản hùng ca về tình báo chiến lược Đỗ Vĩ cùng những tướng sĩ.

Tam Kỳ

• Hà Nội, Huế hơn 100 năm trước qua sách
• Bộ sách kỷ niệm 100 năm ngày sinh Tô Hoài