Bão hình thành trên biển khi nhiệt độ bề mặt đại dương đạt 27 độ C, bề mặt này ngày một nóng hơn bởi biến đổi khí hậu, dẫn đến lượng siêu bão tăng dần trong bốn thập kỷ.
Hơn một tháng qua, biển Đông đón dồn dập bão Matmo, Fengshen, Kalmaegi. Chỉ riêng bão Kalmaegi, các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Ngãi tại Việt Nam ghi nhận 5 người thiệt mạng, 2.600 nhà hư hỏng. Còn Philippines ban bố tình trạng khẩn cấp, sau khi 140 người chết, 127 người mất tích.
Nhà cửa bị tàn phá sau trận lũ lụt nghiêm trọng do bão Kalmaegi gây ra ở Talisay, Cebu, Philippines, ngày 5/11. Ảnh: Reuters
Trong khi đó, cơn bão số 14, siêu bão Phượng Hoàng, đang dần hình thành, dự kiến vào biển Đông đầu tuần tới.
Theo giới khoa học, biến đổi khí hậu không làm tăng số lượng bão, nhưng tác động tới cường độ bão. Cụ thể, bề mặt đại dương và khí quyển nóng lên là một trong những yếu tố thúc đẩy cường độ bão dữ dội hơn, với tốc độ gió lớn, lượng mưa nhiều cùng nguy cơ lũ lụt ven biển cao. Các siêu bão vượt thang đo có thể trở thành "hiện tượng bình thường mới" trong tương lai.
Bão hình thành thế nào?
Khi nhiệt độ bề mặt đại dương đạt ít nhất khoảng 27 độ C, không khí nóng và ẩm bốc lên từ mặt biển, tạo vùng áp thấp phía dưới. Không khí từ vùng lân cận với áp suất cao hơn sẽ di chuyển vào thay thế, tạo luồng gió. Luồng gió này sẽ di chuyển xoáy do ảnh hưởng của lực quay Trái Đất.
Cách áp thấp nhiệt đới và bão hình thành. Nguồn: BBC
Nguyên nhân chính xác của từng cơn bão khá phức tạp. Nhưng nếu nhiệt độ bề mặt đại dương vẫn ấm, độ cao của gió không thay đổi nhiều, bão sẽ hình thành và tiếp tục xoáy.
Bão thường được phân loại theo tốc độ gió cực đại. Theo phân loại của Việt Nam, bão có cường độ gió cấp 8 trở lên, tốc độ 62-74 km mỗi giờ. Cấp 16 và 17 gọi là siêu bão, tức cấp độ cao và nguy hiểm nhất của bão, vận tốc gió trên 184 km mỗi giờ, gây thiệt hại vô cùng thảm khốc.
Trên bình diện quốc tế, thang Saffir-Simpson phân loại bão thành năm cấp. Các cơn bão lớn, gồm siêu bão, được xếp từ cấp ba trở lên.
Nguồn: BBC, NOAA
Bão thay đổi ra sao trước biến đổi khí hậu?
Việc đánh giá chính xác ảnh hưởng của biến đổi khí hậu lên từng cơn bão gặp nhiều thách thức do tính phức tạp của hệ thống bão này. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng nhiệt độ tăng cao ảnh hưởng đến cường độ bão theo nhiều cách.
Ví dụ, nước biển ấm hơn đồng nghĩa với việc bão có thể hấp thụ nhiều năng lượng hơn, dẫn đến tốc độ gió cao hơn.
Giới nghiên cứu từ tổ chức khoa học phi lợi nhuận Climate Central phân tích cường độ siêu bão Melissa quét qua Jamaica, Cuba cuối tháng trước. Họ chỉ ra trong hai ngày 25-26/10, sức gió tăng thêm 111 km/h, đạt 225 km/h (tức bão cấp 4). Một ngày tiếp theo, Melissa tăng thêm một cấp, đạt cấp cao nhất trong thang Saffir-Simpson. Jamaica là quốc gia thiệt hại nặng nề bậc nhất trong siêu bão, tới 30% GDP.
Lý do Melissa "lớn như thổi" bởi cơn bão trôi chậm qua vùng biển ấm bất thường, với nhiệt độ cao hơn mức trung bình 1,4 độ C. Nhiệt độ nóng mặt biển cùng sức nóng chung của vùng khí hậu nhiệt đới làm tăng tốc độ gió cực đại. "Nguy cơ thiệt hại cũng tăng thêm 50%", TS Daniel Gilford, nhà khoa học khí hậu tại Climate Central nói.
Theo một nghiên cứu, tốc độ gió tối đa của các cơn bão từ năm 2019 đến năm 2023 đã tăng trung bình khoảng 19 dặm mỗi giờ (30 km/h) do sự nóng lên của đại dương.
Bên cạnh đó, bầu khí quyển ấm hơn có thể giữ nhiều độ ẩm hơn, dẫn đến lượng mưa lớn hơn. Ngoài ra, mực nước biển dâng cao cùng địa hình địa phương cũng góp phần làm trầm trọng hơn ảnh hưởng của bão.
Giới phân tích ước tính mực nước lũ từ cơn bão Katrina năm 2005, một trong những cơn bão gây hậu quả thảm khốc nhất ở Mỹ, cao hơn 15-60% so với kịch bản xảy ra trong điều kiện khí hậu năm 1900.
Cùng ý kiến, các nhà khoa học từ Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc (IPCC) thêm rằng nhiệt độ Trái Đất nóng lên do con người, góp phần làm tăng lượng mưa và tỷ lệ bão cường độ mạnh. Cụ thể, tỷ lệ bão đạt cấp ba trở lên trong bốn thập kỷ qua cao hơn, tức chúng đạt sức gió ở các cấp cao nhất.
Thêm vào đó, ở một số vùng, vị trí đạt sức gió cực đại của bão đã dịch chuyển. Tức là, các cộng đồng cư dân mới, không nhiều kinh nghiệm ứng phó, phải đối mặt với mối nguy hiểm này.
Xét trên bình diện chung, một số nhà khoa học cho rằng cần phải "làm lại hoàn toàn" thang đo bão Saffir-Simpson, vốn ra đời từ năm 2010. Bởi, nhiều cơn bão thực tế đã vượt qua cấp cao nhất trong thang này (cấp 5). Những cơn bão vượt cấp thang đo, ví dụ bão Melissa, có thể gây ra thiệt hại lớn hơn nhiều cho những công trình được thiết kế để chịu được gió cấp 5.
Tiến sĩ Michael Mann, khoa Khoa học Trái Đất và Môi trường tại Đại học Pennsylvania, lưu ý rằng những siêu bão cấp 6 sẽ là hiện tượng bình thường mới trước tác động ngày càng lo ngại của biến đổi khí hậu. Ông thêm rằng giới khoa học cần xem xét cách phân loại chúng trong tương lai.
Tại Việt Nam, theo kịch bản biến đổi khí hậu cập nhật năm 2025, đến cuối thế kỷ này, bão mạnh đến rất mạnh có xu thế gia tăng. Lượng mưa lớn ngắn ngày tăng ở mức 20-40% so với kỳ cơ sở 1986-2005. Biến đổi khí hậu là tác nhân làm giảm tăng trưởng của Việt Nam trong bốn thập kỷ tới. Nếu không có các giải pháp thích ứng hiệu quả, nền kinh tế có thể thiệt hại 4,5% GDP nếu nhiệt độ tăng thêm 1,5 độ C.
Bảo Bảo (theo BBC, Climate Central, Independent)