Luigi Mangione, 26 tuổi, ngày 9/12 bị bắt ở thị trấn Altoona, bang Pennsylvania, 5 ngày sau khi anh ta bắn chết Brian Thompson, giám đốc điều hành (CEO) của UnitedHealthcare, một trong những công ty bảo hiểm y tế hàng đầu nước Mỹ.
Sự việc gây rúng động dư luận, nhưng động cơ thực sự của nghi phạm Mangione hiện vẫn là một câu hỏi lớn. Cảnh sát đã tìm thấy tại hiện trường ba vỏ đạn khắc các từ "khước từ," "bảo vệ", và "phế truất", những cụm từ ám chỉ ngành bảo hiểm, khiến họ đặt giả thiết rằng Mangione có hiềm khích cá nhân với Thompson hoặc cả hệ thống bảo hiểm y tế Mỹ.
Luigi Mangione tại tòa án ở Pennsylvania, ngày 10/12. Ảnh: Reuters
Xem xét bệnh sử của nghi phạm, nhiều người cho rằng một biến cố bất ngờ cách đây hai năm có lẽ đã thay đổi hoàn toàn con người Mangione và khiến anh ta thực sự nảy sinh tâm lý thù ghét, đặc biệt với hệ thống chăm sóc y tế và bảo hiểm của Mỹ.
Xuất thân từ gia đình danh giá ở Baltimore, Mangione tận hưởng một cuộc sống như mơ. Ông nội Nick Mangione, người qua đời năm 2008, từng là một nhà phát triển bất động sản thành công. Gia đình Mangione đã mua lại Câu lạc bộ Đồng quê Hayfields ở Baltimore vào năm 1986 và quyên góp từ thiện cho nhiều tổ chức.
Một họ hàng của Luigi Mangione là thành viên nghị viện bang Maryland. Thanh niên này cũng được học tại các trường hàng đầu và là người đại diện học sinh đọc diễn văn chia tay trong lễ tốt nghiệp trường trung học Gilman danh tiếng.
Mangione nhận bằng xuất sắc ngành khoa học máy tính từ Đại học Pennsylvania, một trong các trường Ivy League, vào năm 2020. Mangione có cơ thể cường tráng, theo đuổi ngành lập trình ở trường đại học và hy vọng sẽ trở thành một nhà sáng tạo trò chơi điện tử.
Mọi thứ đều hứa hẹn một tương lai rộng mở cho Mangione khi anh ta chuyển đến Surfbreak, một khu vực riêng biệt theo mô hình nhà ở cộng đồng (co-living) tại Honolulu, Hawaii, vào đầu năm 2022.
Co-living là một hình thức sống chung hiện đại, trong đó cư dân có các phòng ngủ riêng trong một ngôi nhà, với các khu vực chung được chia sẻ. Mô hình này chủ yếu dành cho những người trẻ và lao động làm việc từ xa.
R.J. Martin, người sáng lập Surfbreak, cho hay đã kiểm tra lý lịch của Mangione trước khi nhận anh ta vào cộng đồng và không phát hiện bất cứ vấn đề bất thường nào.
"Luigi được coi là một anh chàng tuyệt vời, không có bất cứ khiếu nại nào nhắm vào cậu ấy", Josiah Ryan, người phát ngôn của Surfbreak, nói. "Không có dấu hiệu nào cho thấy cậu ấy sẽ trở thành một kẻ giết người".
Martin sau đó biết rằng Mangione bị chứng đau lưng nghiêm trọng từ nhỏ, khiến anh ta thường xuyên đối mặt những cơn đau dữ dội, gây cản trở nhiều hoạt động trong cuộc sống, trong đó có hoạt động lướt sóng. "Luigi từng đi lướt sóng với R.J. một lần, nhưng mọi thứ không suôn sẻ lắm vì cái lưng của cậu ấy", Ryan nói.
Bài học lướt sóng đầu tiên đã trở thành cơn ác mộng khi nó làm trầm trọng thêm căn bệnh trượt đốt sống mà Mangione mắc từ khi còn nhỏ, khiến anh ta phải nằm trên giường suốt một tuần với lưng và hông "bị bó cứng".
Khoảnh khắc CEO Brian Thompson bị bắn chết trên đường phố New York ngày 4/12. Video có cảnh bạo lực, độc giả cân nhắc trước khi xem. Video: CNN
Theo các bài đăng từ một tài khoản trên mạng Reddit có liên quan đến Mangione, cảm giác tê bì ngày càng trở nên nghiêm trọng sau lần lướt sóng khiến anh ta rơi vào trạng thái "sợ hãi".
Martin cho hay Mangione từng nói với ông rằng đốt sống lưng của anh ta bị lệch hơn một cm và dường như đã chèn ép vào dây thần kinh.
"Bạn biết đấy, điều đó thực sự gây tuyệt vọng và khó khăn khi bạn mới ngoài đôi mươi mà không thể thực hiện ngay cả những hoạt động cơ bản nhất", Martin nói trong một cuộc phỏng vấn với CNN.
Ông cho biết chấn thương lưng của Mangione gây đau đến mức anh ta thậm chí không thể quan hệ tình dục.
"Cậu ấy biết việc hẹn hò và gần gũi thể xác với tình trạng lưng như vậy là bất khả thi. Tôi nhớ cậu ấy đã nói với tôi như vậy và tôi cảm thấy rất đau lòng", Martin kể.
Sau 6 tháng sống ở Surfbreak, Mangione rời đi. Martin đoán Mangione đã bay về Bờ Đông nhưng sau đó quay lại Honolulu và thuê một căn hộ ở cùng khu phố trước khi về lại đất liền vào mùa hè năm 2023 để phẫu thuật lưng.
Tháng 7/2023, một người dùng Reddit ẩn danh có hồ sơ trùng với đặc điểm của Mangione cho biết anh ta đã được phẫu thuật cột sống và nhờ thế các triệu chứng có phần thuyên giảm.
Mangione cũng gửi cho Martin một bức ảnh chụp X-quang cột sống của anh ta. Mangione cũng đăng một bức ảnh chụp X-quang các chốt kim loại gắn vào cột sống lên mạng xã hội X.
Theo lời Martin, hình dạng cột sống của Mangione trong bức ảnh khiến ông lo lắng và đã nhắn tin để hỏi thăm tình hình.
"Đó là một câu chuyện dài", Mangione trả lời Martin trong tin nhắn. "Tôi sẽ kể cho ông nghe trực tiếp. Sẽ quay lại Hawaii sớm nhất có thể, tôi phải tìm hiểu một số thứ về cột sống ở đây trước đã".
Mangione còn thể hiện cái nhìn hoài nghi về hệ thống y tế Mỹ trong câu trả lời vào tháng 4/2024, khi một người khác hỏi rằng làm thế nào những bệnh nhân dưới 35 tuổi có thể được "phẫu thuật cố định cột sống".
Theo lời khuyên của Mangione, bệnh nhân trẻ nên tìm đến nhiều bác sĩ phẫu thuật, những người hiểu rằng nên mổ cho họ dựa trên triệu chứng thay vì tuổi tác.
Mangione cũng nêu phương án rằng người bệnh có thể nói với các bác sĩ rằng họ "không thể làm việc". "Tôi thấy ngành y phản ứng với những từ khóa này cấp bách hơn nhiều so với việc bạn mô tả cơn đau không thể chịu đựng được và cách nó ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bạn", Mangione giải thích.
"Kế hoạch Z: Giả vờ ngã hoặc tè ra quần. Đây là hạ sách, nhưng thật nực cười khi người ta không phẫu thuật cột sống cho bạn với biểu hiện như vậy", Mangione nêu tiếp.
Ảnh chụp X-quang một ca phẫu thuật cột sống lên mạng xã hội X. Ảnh: X/Luis Mangione
Bạn bè của Mangione nói rằng ca phẫu thuật cột sống chính là chất xúc tác cho sự thay đổi trong tính tình của anh ta.
"Tôi đã nói chuyện với một nguồn tin có rất nhiều bạn học cùng trường trung học với Luigi Mangione", Jack Mac, phóng viên từ blog tin tức Barstool Sports, đăng trên X. "Điều liên tục được nhắc đến là một cuộc phẫu thuật lưng đã 'thay đổi mọi thứ' đối với anh ta và khiến Mangione 'hoàn toàn phát điên'".
"Chấn thương lưng xảy ra khi anh ta lướt sóng ở Hawaii. Ca phẫu thuật không diễn ra tốt đẹp. Anh ta chuyển đến Nhật Bản, ngừng liên lạc với gia đình khoảng một năm trước. Gần đây, gia đình đã liên lạc với bạn bè của anh ta từ thời trung học để hỏi han thông tin", Mac cho hay.
Một số bản tin nói rằng Mangione đã chuyển sang dùng chất gây ảo giác, mặc dù không có bằng chứng trực tiếp nào về điều đó ngoài hình ảnh cây nấm hoạt hình trên hồ sơ X và danh sách tài liệu đọc trực tuyến của anh ta có cuốn sách từ tác giả Paul Stamets với tựa đề Nấm Psilocybin trên thế giới.
Mangione cũng đăng lại một bức biếm họa trên X về "các thử nghiệm kiểm soát giả dược về chất gây ảo giác". Anh ta còn chia sẻ lại một video gây tranh cãi thảo luận về lợi ích của chất gây ảo giác có tựa đề "Nghiên cứu nói gì về rủi ro cá nhân và xã hội của một số chất gây ảo giác so với rượu".
Thời điểm bị bắt, Mangione mang theo giấy tờ tùy thân giả, một khẩu súng, ống giảm thanh cùng một lá thư viết tay dài ba trang nêu động cơ và lý do gây án của mình. Trong thư, Mangione bày tỏ nỗi tức giận với các công ty bảo hiểm y tế, cũng như nỗi bất bình với lòng tham của các doanh nghiệp như vậy.
Mangione được cho là đã cáo buộc các công ty bảo hiểm lợi dụng nước Mỹ "vì lợi nhuận" và nhân viên bảo hiểm như Thompson là "kẻ ăn bám". Anh ta cho rằng Mỹ có hệ thống chăm sóc y tế đắt đỏ nhất thế giới và lợi nhuận của các doanh nghiệp lớn tiếp tục tăng trong khi tuổi thọ của người dân không tăng.
Mangione dường như coi vụ ám sát CEO UnitedHealthcare là "hành động mang tính biểu tượng" để thách thức trực tiếp "nạn tham nhũng và 'trò chơi quyền lực'" của ngành chăm sóc sức khỏe Mỹ. Mangione nhấn mạnh anh ta "là người đầu tiên đối mặt với vấn đề đó bằng sự thẳng thắn đến tàn bạo".
Theo một báo cáo nội bộ của cảnh sát, Mangione "có thể tự coi mình là một dạng anh hùng, tự quyết định rằng bản thân phải hành động chống lại những bất công như vậy".
Tiến sĩ Afton Hassett, giám đốc nghiên cứu về cơn đau và thuốc gây nghiện tại Đại học Michigan, nhấn mạnh việc sống chung với cơn đau mạn tính không thể là lý do biện minh cho hành vi giết người để trả thù.
Tuy nhiên, bà lưu ý những người bị đau mạn tính thường có thể cảm thấy thất vọng khi nhận được nhiều thông tin trái chiều về phương pháp điều trị.
Bức ảnh được Mangione đăng trên tài khoản mạng xã hội. Ảnh: X/Luigi Mangione
"Nếu bệnh nhân nghĩ rằng thủ thuật đó là điều cần thiết để khỏi cơn đau nhưng bị từ chối thực hiện, họ có thể cảm thấy vô cùng thất vọng, song điều này không bao giờ là lý do để biện minh cho bạo lực", bà nói.
Robert Kerns, nhà khoa học nghiên cứu cấp cao tại Trường Y Yale, cho biết những người bị đau mạn tính có "tỷ lệ mắc các bệnh lý sức khỏe tâm thần cao hơn, đặc biệt là trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn căng thẳng sau sang chấn, đôi khi là rối loạn sử dụng chất gây nghiện".
Ông cho hay chứng trầm cảm "có thể xuất hiện do chứng đau mạn tính nhưng mối quan hệ này phức tạp hơn thế nhiều" và các yếu tố khác như tiền sử gia đình hay hoàn cảnh xã hội cũng cần được tính đến.
Hiện chưa rõ điều gì đã xảy ra với Mangione sau ca phẫu thuật cột sống cũng như chi phí bảo hiểm y tế liên quan, nhưng những người quen biết đều nói rằng đó là biến cố đã làm thay đổi hoàn toàn suy nghĩ và hành vi của một thanh niên tưởng như đang chờ đón tương lai vô cùng tươi sáng.
Vũ Hoàng (Theo Telegraph, Daily Beast, AFP, Reuters)