Chứng khoán Việt Nam hoạt động hơn chục năm qua và được coi là non trẻ so với những thị trường phát triển trên thế giới. Đa phần nhà đầu tư chơi cổ phiếu đều chưa trang bị đủ kiến thức và kinh nghiệm để có thể vượt qua các biến động trên thị trường và đánh bại chỉ số Vn-Index.
Từ khi thị trường chứng khoán biết đến những con sóng đầu cơ và trải qua cú giảm điểm mạnh, bài học lớn nhà đầu tư thường gặp phải là không biết lựa chọn cổ phiếu hoặc thời điểm mua bán và chiến lược cụ thể. Chơi chứng khoán là một nghệ thuật nơi mọi người kiểm soát tốt tâm lý trong giao dịch cổ phiếu, đồng thời tự rèn luyện mình một phong cách đầu tư chuyên nghiệp, trang bị phương pháp chọn lựa cổ phiếu tốt để có thể thành công trong một môi trường kinh doanh khắc nghiệt.
Chỉ những mã đứng đầu ngành về quy mô và tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu mới có nhiều cơ hội tăng giá mạnh. Ảnh: H.H
Đầu những năm 1930 của thế kỷ trước, một chuyên gia phân tích chứng khoán trẻ tuổi có tên Benjamin Graham sau nhiều năm nghiên cứu đã phát hiện một quy luật. Đó là nhiều cổ phiếu tốt sau một thời gian bị ảnh hưởng tâm lý thất thường từ thị trường sẽ bị bán tháo đến khi thị giá rất rẻ. Khi đó, nhà đầu tư chỉ việc mua vào và nắm giữ một thời gian để giá quay lại mốc cao hơn và thu lời lớn.
Tuy nhiên, vị tỷ phú nổi tiếng Warren Buffet lại không hoàn toàn đồng ý với quan điểm này và đã chứng minh không phải cổ phiếu nào bị định giá thấp cũng quay lại mức giá ban đầu. Chỉ những cổ phiếu tốt, có lợi thế cạnh tranh đặc biệt và lợi nhuận tăng trưởng bền vững mới tăng trở lại và thị giá vượt lên các tầm cao mới. Ngược lại, việc chọn nhầm cổ phiếu sẽ vô cùng tệ hại, không kể đến những cổ phiếu tiếp tục giảm giá sâu. Khi nhà đầu tư ghi nhận những khoản lỗ lớn, nhiều mã bị chọn nhầm hầu như không biến động nhiều về giá, xu thế đi ngang trong thời gian dài gây mất nhiều chi phí cơ hội và chôn vốn.
Vậy những cổ phiếu sẵn sàng tăng điểm trở lại khi thị trường hồi phục là những mã nào? Qua thống kê các con sóng chứng khoán từ năm 2009 đến nay, nhiều cổ phiếu đã tăng giá rất tốt ngay từ khi bắt đầu niêm yết. Những mã này đều có đặc điểm chung để trở thành cổ phiếu chất lượng cao mà rất nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ đã bỏ lỡ.
Thứ nhất, cổ phiếu tốt phải là những mã đứng đầu ngành đặc thù hoặc cơ bản, hoạt động đơn ngành, cung cấp sản phẩm dịch vụ ưu việt hơn các đối thủ khác và có quy mô hoạt động như doanh thu, lợi nhuận bền vững trong các năm. Thứ hai, đây là nhóm thường có biến động về giá lớn trong một khoảng thời gian dài và là những cổ phiếu midcap tăng trưởng.
Các mã midcap tăng trưởng có thể là cổ phiếu chu kỳ với quy mô vốn hóa trung bình, sản phẩm và dịch vụ đặc biệt mà các đối thủ khác không có. Hoạt động kiểu “một mình một chợ” thường có ưu thế lớn vì không có đối thủ trong phân khúc sản phẩm của mình. Ngoài việc định nghĩa thế nào là cổ phiếu tốt, chúng ta cần có bộ lọc cổ phiếu để sớm tìm ra các mã chất lượng cao trước khi ghi nhận những bước tiến lớn lớn về giá. Câu hỏi tiếp theo đặt ra là những cổ phiếu siêu hạng thường xuất hiện ở hoàn cảnh nào và với đặc điểm gì ?
Ý tưởng về bộ lọc cổ phiếu đầu tiên được phát triển bởi một trong những chuyên gia đầu cơ cổ phiếu nổi tiếng nhất trên thị trường chứng khoán Mỹ những năm 80–90, William O’Neil. Hệ thống lọc cổ phiếu CANSLIM của ông dường như thu hút rất nhiều sự quan tâm của giới đầu tư tài chính không chỉ trên toàn thế giới mà cả ở Việt Nam. Việc áp dụng các tiêu chí trong bộ lọc này vào môi trường kinh doanh cổ phiếu tại Việt Nam về cơ bản là ổn định nhưng vẫn chưa đầy đủ. Tuy nhiên, các tiêu chí cụ thể dưới đây sẽ giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn khi nào và loại cổ phiếu gì mua là thích hợp.
Hệ thống lọc cổ phiếu của William O’Neil có cụm từ gồm 8 chữ cái và một chữ số viết tắt của 9 tiêu chí lọc cổ phiếu quan trọng, ghép lại thành MS1 CHOICE. Trong đó:
M – MARKET có nghĩa xu hướng thị trường. Nhà đầu tư nên chọn mua cổ phiếu khi thị trường đang có những diễn biến tích cực, xu hướng tăng đang có dấu hiệu xảy ra. Đôi khi nhà đầu tư cũng có thể mua cổ phiếu khi thị trường đang diễn biến ảm đạm hoặc tạo đáy trũng để tích lũy.
S – SUPPLY đề cập đến cung cầu cổ phiếu. Những mã có bất ngờ giao dịch sôi động hoặc khối lượng khớp lệnh tăng đột biến kèm trị giá lớn là những cổ phiếu có nhiều cơ hội tăng giá. Cổ phiếu có xu hướng tăng điểm mạnh hầu như không thể thiếu những phiên giao dịch bùng nổ.
1 – Số 1 là đứng vị trí đầu tiên một trong mỗi lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh hoặc sản phẩm duy nhất mà không có đối thủ. Đây là tiêu chí lựa chọn khá quan trọng khi chúng ta tìm kiếm những siêu cổ phiếu. Chỉ những mã đứng đầu ngành về quy mô và tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu mới có nhiều cơ hội tăng giá mạnh. Những cổ phiếu có sản phẩm đặc biệt được người tiêu dùng săn đón cũng có thể hứa hẹn tương lai sáng và cơ hội tăng điểm nhiều lần theo thời gian.
C – CURRENT PROFIT. Trong đó, cổ phiếu của doanh nghiệp nào có lợi nhuận hiện tại và lãi dự báo trong tương lai tốt thì nhà đầu tư cần nắm giữ.
H – HISTORY. Thông thường những cổ phiếu có lịch sử giao dịch với giá tăng mạnh thường thu hút sự tham gia của nhiều nhà đầu tư. Dòng tiền đầu cơ có nhiều cơ hội tăng điểm cũng như giao dịch sôi động trong tương lai. Đôi khi lịch sử đôi cũng thường lặp lại trên thị trường cổ phiếu.
O – ORGANIZATION liên quan đến nội bộ doanh nghiệp. Trong đó, cổ phiếu của những doanh nghiệp có ban lãnh đạo tâm huyết, tài năng sẽ đem lại cho công ty những khoản lãi lớn. Doanh nghiệp cũng hoạt động và phát triển hiệu quả hơn các đơn vị khác, đồng thời tạo cảm giác yên tâm cho nhà đầu tư khi nắm giữ cổ phiếu đó.
I – INSTITUTIONAL đề cập đến cổ đông chiến lược đang sở hữu cổ phần trong công ty. Theo đó, doanh nghiệp tốt thường có những cổ đông là các tổ chức tài chính lớn, quỹ đầu tư nước ngoài chuyên nghiệp. Nhà đầu tư cá nhân đôi khi không cần quá tìm hiểu về doanh nghiệp trong khi có các tổ chức chuyên nghiệp sở hữu nhiều cổ phiếu của doanh nghiệp đó.
C – CANDLESTICK là biểu đồ hình nến, được xem như một trong những công cụ đánh giá giao dịch ngắn hạn dựa trên yếu tố kỹ thuật cũng như các mẫu hình tăng, giảm giá. Một cổ phiếu trước khi tăng điểm mạnh sẽ phải trải qua một mẫu hình tăng giá đặc biệt. Nếu không, giá của cổ phiếu đó sẽ tiếp tục đi ngang, thậm chí trong xu hướng giảm.
E – EVALUATION là yếu tố lưu ý nhà đầu tư hiểu giá trị cổ phiếu. Xác định giá trị thông qua giá trị sổ sách doanh nghiệp là tiêu chí rất quan trọng trong hoạt động đầu tư. Những cổ phiếu tốt đôi lúc bị thị trường định giá thấp lại có biên độ an toàn lớn. Biên độ an toàn được tính bằng khoảng cách giữa giá trị sổ sách và giá trị thị trường. Theo đó, biên độ này càng cao, việc đầu tư càng an toàn.
Đối với những nhà đầu tư nghiệp dư hoặc mới gia nhập thị trường, việc chọn nhầm cổ phiếu là điều hay xẩy ra và đôi khi khiến họ phải trả giá đắt cho những bài học kinh nghiệm đó. Đầu tư thông minh ngay từ đầu vào những cổ phiếu tốt là điều mọi nhà đầu tư nên làm. Chính bản thân mỗi nhà đầu tư phải tự trang bị cho mình mọi kiến thức chứng khoán và nhất là hệ thống lọc cổ phiếu tốt để có thể tránh rủi ro và tìm ra những siêu cổ phiếu trong tương lai.
TS Lê Đức Khánh
Giám đốc Chiến lược đầu tư, Công ty cổ phần Chứng khoán Maritime Bank