'Như là thế giới của gia đình Ghosn'
Sau khi Carlos Ghosn bị bắt, không ai có thể liên lạc với người lái xe lâu năm của ông. Nhiều nhân chứng kể lại, ông ta có gặp những đứa con của Ghosn một ngày sau vụ việc. Người lái xe này cho biết, chính quyền đã tìm ra chiếc xe ở Tokyo. Những gì còn lại là ghế xe bị xé rách và đống thức ăn dành cho mèo.
Trợ lý chính của Ghosn, cô Frederique Le Greves, cũng đến Tokyo vào ngày hôm đó. Tuy nhiên, khi biết sếp bị bắt, cô đã quay trở về Pháp và không bình luận thêm điều gì. Thông tin này được một người thân của gia đình Ghosn chia sẻ. Sự im lặng là một trong những điều chưa có lời giải ở công ty này. Một người thân với gia đình Ghosn gọi đó "Như là thế giới của gia đình Ghosn".
Theo luật pháp Nhật Bản, chỉ có luật sư người Nhật của Ghosn, đại diện đại sứ quán Pháp, Brazil, Lebanon mới có quyền được đến thăm và nói chuyện với ông trong thời gian tạm giam. Các đồng minh của Ghosn nói rằng, việc ông không được bảo lãnh về tại ngoại như một đòn trả đũa của Nissan (rộng hơn là nước Nhật) dành cho một đối thủ người nước ngoài.
Ông ấy phải ở trong một căn phòng rộng 3x5 mét, chỉ có một chiếc chiếu, một nhà vệ sinh và bóng đèn thì luôn sáng. Đây từng là nơi giam giữ các tử tù thực hiện cuộc tấn công chết người vào hệ thống tàu điện ngầm Tokyo bằng Sarin vào năm 1995.
Sự thất vọng đã khiến cho nhiều người bạn thân của Ghosn ở Pháp tỏ ra cực đoan và so sánh với những vụ việc từng xảy ra trong quá khứ có phần hơi thái quá. Hai người trong số này so sánh vụ bắt giữ bất ngờ thực ra được lên kế hoạch tỉ mỉ như sự kiện Trân Châu Cảng diễn ra năm 1941 khiến 2.400 người Mỹ thiệt mạng.
Trong khi đó, những người con của Ghosn nhận được nhiều thông tin không tốt về cha mình. Họ nói rằng ông ấy bị giảm cân, ít nhất là khoảng 9 kg. Các công tố viên thẩm vấn ông ấy mỗi ngày. Một người yêu cầu cung cấp cho ông ấy tấm nệm nhưng không được đáp ứng. Tuy nhiên, một nhà ngoại gia Lebanon đã thành công trong việc xin cho ông ấy một cái giường nhỏ và một ít vitamin C.
Trong trại giam, Ghosn đã đọc một vài cuốn sách như Khi mọi thứ sụp đổ của Pema Chodron, Giáo lý Đức Phật của Jack Kornfield và Cuộc đời bé nhỏ của Hanya Yanagihara. Những cuốn sách này cũng phần nào khắc họa được suy nghĩ của chính ông trong lúc này. Ngoài ra, ông bị từ chối được xem ảnh gia đình, giấy bút, chỉ nha khoa hay một chiếc iPod có tải sẵn những bài hát ông yêu thích của Phil Collins.
Những người bảo vệ Ghosn chủ yếu thuộc cộng đồng các doanh nghiệp. Họ cho rằng ông ấy bị đối xử quá khắc nghiệt chỉ vì ông ấy là người nước ngoài. Họ cho rằng, khoản tiền mới nhất mà Ghosn bị cáo buộc gian lận thực chất bắt nguồn từ những thỏa thuận hồi năm 2008, vượt quá hạn hiệu lực đối với công dân Nhật Bản. Theo luật pháp ở đây, đạo luật không ràng buộc với quyền công dân mà là ông ấy đã dành thời gian bao lâu không ở Nhật Bản.
Những người này cũng cho biết, các vị đồng cấp với Ghosn tại hãng túi khí Takata hay hãng điện tử Toshiba cũng từng vướng vào các vụ bê bối tài chính nghiêm trọng. Tuy nhiên, họ đều không bị đối xử khắc nghiệt như thế và cũng không phải ngồi tù. Trong khi đó, ba giám đốc điều hành của Olympus từng bị giam giữ gần sáu tuần vào năm 2012 và bị kết án vì gian lận tài chính nhưng không phải ngồi tù.
Ralph Jazzar là một nhân viên ngân hàng tại Paris, cũng là người thân thiết của Ghosn. Ông nhận định: "Đó là chiến lược của công ty. Đây dường như là một cuộc chiến về chính trị nhiều hơn". Tác giả cho biết, anh ấy đọc một câu bằng tiếng Pháp rồi dịch lại "Khi muốn loại bỏ một con chó tuyệt vời, họ cố tình giả vờ như con chó đấy bị bệnh". Jazzar và Ghosn lớn lên cùng nhau trong một khu phố trung lưu ở Beirut (Lebanon). Ghosn sinh ra ở Rio de Janeiro (Brazil) nhưng có cha là người Lebanon. Cha của ông chuyển cả gia đình đến định cư tại Beirut lúc ông 6 tuổi.
Em gái của Carlos Ghosn, Claudine Bichara de Oliveira, cho biết ông bị mê hoặc bởi những chiếc ôtô từ khi còn nhỏ. Bà kể rằng, Ghosn thường nằm ở ghế sau chiếc xe mỗi khi đi cùng gia đình. Ông nằm nhắm mắt và đoán tên của xe chỉ bằng cách nghe tiếng còi. Từ Lebanon, Ghosn đến Paris theo học tại các trường danh tiếng nhất như Lycee Saint-Louis và Ecole Polytechnique. Sau đó, ông bắt đầu quá trình làm việc của mình tại Michelin.
Dù ở Lebanon hay ở Pháp, Ghosn vẫn luôn là một người đầy khát vọng. Năm 1989, ông hoàn thành khóa học tiếng Anh, thêm nước Mỹ vào lý lịch làm việc của mình. Ông trở thành giám đốc điều hành của Michelin tại Bắc Mỹ rồi chuyển cả gia đình mình đến Greenville, South Carolina. Ông từng thực hiện một chuyến đi nghiên cứu thị trường lốp xe lớn nhất thế giới tại Grand Canyon, Las Vegas và Los Angeles.
Nếu có một cộng đồng nào đó phù hợp với Carlos Ghosn, đó chỉ có thể là cộng đồng những người tinh hoa toàn cầu. Một tập thể quy tụ các CEO của các tập đoàn lớn, những tỷ phú từ thiện, những người giàu có sở hữu du thuyền tại miền Nam nước Pháp thường xuyên được mời tham dự Diễn đàn kinh tế thế giới ở Davos, Thụy Sĩ.
Thậm chí có người ví von "nếu Davos là một người, đó có thể là Carlos Ghosn" và từng là tiêu đề của một bản tiểu sử trên Bloomberg. Người vợ thứ hai của Ghosn, bà Carole Nahas từng thuyết phục ông tham gia một khóa học trượt tuyết ở tuổi 60.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thăm nhà máy Renault cùng Carlos Ghosn hồi tháng 11/2018. Ảnh: Etienne Laurent.
Chủ nghĩa toàn cầu của Ghosn đối lập với thời đại bất bình đẳng và chủ nghĩa cô lập hiện nay. Vào năm 2015, Emmanuel Macron, khi đó là bộ trưởng tài chính Pháp, từng chỉ trích mức lương 8 triệu USD của Ghosn tại Renault là "quá mức". Đầu năm nay, một kiểm toán viên của Nissan bắt đầu điều tra về những ngôi nhà mà một công ty con của Nissan thuê để Ghosn sử dụng vì mục đích cá nhân.
Trong một cuộc điều tra nội bộ, Nissan cho biết một công ty con, thành lập tại Hà Lan cho mục đích tài trợ cho các khoản đầu tư mạo hiểm, thuê hoặc mua lại tài sản của Nissan khi Ghosn đi du lịch. Nissan từng đầu tư 73 triệu EUR (tương đương 83 triệu USD) và một liên doanh có tên là Zi-A, giao trách nhiệm cho Kelly quản lý.
Ngoài một căn hộ rộng hơn 500 mét vuông tại quận 16 ở Paris, Zi-A còn mua một căn hộ tại Rio de Janeiro trị giá 6 triệu USD vào năm 2011. Đây cũng là nơi mà gia đình Ghosn dự định sẽ đón Giáng sinh năm nay cùng với người mẹ già yếu của ông. Ở Beirut, Zi-A đã mua một căn biệt thự giá 8,75 triệu USD, sau đó chi thêm 6 triệu USD nữa để cải tạo và làm nội thất. Nguồn tin từ cuộc điều tra của Nissan cho biết.
Người thân trong gia đình Ghosn nói rằng Nissan đã biết về những ngôi nhà này. "Trong hơn 19 năm, công ty đã đưa những ngôi nhà này vào như là một phúc lợi. Họ dùng để khuyến khích cũng như tối đa hóa năng suất làm việc của cha tôi", Caroline Ghosn, 31 tuổi, cô con cả của Ghosn từng cho biết.
Ông ấy không bị buộc tội vì bất kỳ hoạt động bất hợp pháp nào liên quan đến nơi cư trú. Caroline Ghosn cho biết, những gì mà giới truyền thông thông tin ra ngoài về những ngôi nhà nằm trong kế hoạch xấu xí của các công tố viên Nissan và Nhật Bản. Đây là một phần trong chiến dịch PR chống lại cha cô.
Nissan từ chối bình luận về điều này, nhưng một người thân tín cho biết công ty tại Hà Lan thực tế đang mua nhà thay vì cấp vốn cho các công ty khởi nghiệp về xe hơi. Đây chính là vấn đề mà nhiều công tố viên Nhật Bản nhấn mạnh. Người này cũng nói rằng, Nissan không có hoạt động đáng kể nào tại Beirut, nơi có một trong những ngôi nhà đang tranh chấp.
'Gần đây, ông đã làm được gì?'
"Ông đừng nghĩ rằng đây là một cuộc đảo chính", ông Saikawa, CEO hiện tại của Nissan, đã nói như vậy với các phóng viên vài giờ sau khi Carlos Ghosn bị bắt. Saikawa cho biết ông cảm thấy giận dữ và tuyệt vọng với những phát hiện của Nissan. Tuy nhiên, các nhà phân tích và nhà đầu tư lại tin rằng mối quan hệ giữa các cá nhân đang diễn ra phức tạp thông qua sự kiện này.
Các nhà phê bình trong và ngoài Nissan bắt đầu đặt câu hỏi, liệu dấu ấn và những thành tựu mà Ghosn làm được có bị phai mờ. Thực tế cho thấy, trong những năm gần đây, doanh số bị sụt giảm nhẹ. Những bước ngoặt đột phá mà Ghosn làm được đang có dấu hiệu chững lại. Một cựu giám đốc điều hành của Nissan tóm tắt điều này bằng một câu ngắn gọn "Gần đây, ông đã làm được gì?"
Carlos Ghosn tham quan nhà máy Nissan năm 2011. Ảnh: Reuters.
Năm 2011, Carlos Ghosn công bố về kế hoạch Power 88 một cách đầy phô trương. Nhiều người nói rằng, rõ ràng Nissan không thể đạt được những kỳ vọng mà ông đặt ra. Ghosn muốn rằng Nissan sẽ đạt mức tăng trưởng 8% và chiếm 8% thị phần tại các quốc gia mà công ty này hoạt động. Trong khi đó, các đại lý nói rằng họ đang bị giảm doanh thu. Trái lại, Ghosn lại tung ra thêm những ưu đãi dành cho người mua, điều này đã ảnh hưởng vào lợi nhuận của các đại lý. Họ cũng phàn nàn rằng Nissan bán quá nhiều xe cho các công ty cho thuê. Thị trường tràn ngập xe Nissan và khách hàng có thêm một lựa chọn mà không phải mua xe.
"Họ bán xe bằng mọi cách mà không quan tâm đến những giá trị lâu dài", Steve Kalafer, giám đốc một chuỗi đại lý bán xe hơi tại New Jersey cho biết. Sau 36 năm sở hữu đại lý Nissan, Kalafer đã bán đi vào hai năm trước vì phản đối chính sách của Ghosn.
Con gái Ghosn cho biết, ông đã bắt đầu cho kế hoạch kế nhiệm nhằm củng cố di sản do mình để lại và chuẩn bị cho việc nghỉ hưu. Ghosn khám phá ra những gì mà ông gọi là "tái hiện liên minh" nhằm ràng buộc vĩnh viễn Renault và Nissan với nhau. Cuối cùng ông chọn Saikawa, là một người bạn gần gũi, kế nhiệm vị trí CEO. "Ông ấy giống Carlos Ghosn ở nhiều điểm", Patrick le Quement, cựu giám đốc thiết kế của Renault, nói về Saikawa.
Nhưng khi Ghosn tìm cách kết hợp các hoạt động của Nissan và Renault với nhau chặt chẽ hơn, mối quan hệ này đã làm bất ngờ nhiều người. Một số cựu quản lý, nhân viên điều hành, kỹ sư và nhân viên tiếp thị của Nissan bắt đầu phẫn nộ. Họ cho rằng, Renault không thể bằng Nissan về sức mạnh công nghệ, quá trình nghiên cứu và cả thương hiệu.
Trong khi đó, người Pháp có cách nhìn khác về vấn đề này. Họ cáo buộc Ghosn đang ủng hộ Nissan và Nhật Bản. Họ cũng nói rằng ông đang ngăn chặn sự lớn mạnh của Renault tại thị trường xe hơi lớn nhất thế giới là Trung Quốc để dọn đường cho Nissan phát triển. "Chúng tôi cảm thấy ông ấy đang muốn thoát khỏi nước Pháp", theo Quement. "Rất nhiều quyết định được đưa ra có hại đối với Renault".
Khi được hỏi về kế hoạch sáp nhập, người phát ngôn của Nissan, Nicholas Maxfield cho biết: "Đúng là kế hoạch sáu năm 'Liên minh 2022' đã được công bố nhằm kêu gọi sự đồng lòng của các công ty con ở các lĩnh vực khác nhau".
Carlos Ghosn trong một kỳ nghỉ.
Khi căng thẳng leo thang, Carlos Ghosn suy nghĩ nhiều về việc nghỉ hưu. Mỗi đêm không thể ngủ được, ông thường đi bộ một mình trên các con phố ở Tokyo. Ông bắt gặp một người già đang chơi shakuhachi, một cây sáo trúc cổ của Nhật có niên đại từ thế kỷ thứ bảy. Ông từng nói với các con rằng sẽ tập chơi shakuhachi khi về hưu. Là một người yêu thích Đế chế Byzantine, Ghosn cho biết ông cũng có thể viết sách lịch sử hoặc giảng bài cho sinh viên MBA.
Cuối năm 2017, truyền thông suy đoán, mối quan hệ giữa Ghosn và Saikawa đang trở nên căng thẳng. Điều này đến từ việc Nissan bị cáo buộc sử dụng những kỹ thuật viên chưa được chứng nhận để kiểm duyệt chất lượng xe, dẫn đến việc hãng xe Nhật phải triệu hồi số lượng lớn và tạm dừng sản xuất.
Ghosn đã để Saikawa một mình hứng chịu trách nhiệm. Trước giới truyền thông, Saikawa cúi đầu xin lỗi sâu sắc như một thông lệ của người Nhật. Ông nói rằng "đây là một hành động không thể chấp nhận được".
Caroline và Maya Ghosn thường nói đùa rằng Nissan là đứa trẻ thứ năm và khó chiều nhất trong gia đình mình. Đối với họ, việc ông Saikawa tuyên bố trong đêm cha mình bị bắt mà không có một lời xin lỗi là bằng chứng cho thấy sự sụp đổ của ông giống như một cuộc đảo chính.
Điều ý nghĩa với gia đình và người thân của Carlos Ghosn là cách mà một người phi thường như ông có thể hiểu được mọi ngóc ngách của vấn đề, dù bị áp dụng nhiều "mưu đồ" của giới quan chức Nhật Bản. Họ cũng tự hào rằng ông ấy có thể thuyết phục các bộ trưởng Pháp, thiết kế một chiếc SUV mà nhiều người chưa thấy được ở tương lai. Miêu tả về cha mình, họ nói "Ông dành tới 100 ngày mỗi năm trên máy bay. Một ông già với cây sáo cổ là điều mà cha họ nghĩ đến".
Người thân của ông, Jazzar, nói rằng Ghosn đã thất bại. Thông điệp mà Jazzar mang đến là "PYA – Protect Your Ass". Cuối cùng, Jazzar khắc họa về Ghosn bằng câu nói: "Chỉ Chúa mới biết những gì đang diễn ra trong đầu của Ghosn".
Anh Vũ lược dịch
Theo The New York Times