|
Việc thu thập các tác phẩm nghệ thuật bắt đầu từ năm 1503, khi Julius II, trước khi trở thành giáo hoàng, đã mang theo bức tượng thần Apollo từ chính lâu đài của mình. Sau khi thấy bức tượng của một thanh niên tuổi ngoài 20 ở Florentine (bức Pieta của Michelangelo Buonarroti), Julius bắt ông làm việc cho công trình trong Tòa thánh, bao gồm cả việc trang trí trần nhà nhà thờ Sistine. Bảo tàng Ngoại đạo Gregory, do Giáo hoàng Gregory XVI thành lập năm 1844, có các tác phẩm phi tôn giáo, từ thời đế chế Rome, các vở kịch cổ điển Hy Lạp và các bức phù điêu ngoại giáo. |
Khu bảo tàng Vatican là một nhóm các lâu đài với khoảng 10.000 phòng, nhà triển lãm, thư viện. Các bảo tàng nghệ thuật nổi bật là:
Bảo tàng Chiaramonti trưng bày khoảng 1.000 tác phẩm điêu khắc, chạm khắc Hy Lạp - La Mã, cùng nhiều bức tượng Ai Cập do Augustus đưa về Rome.
Bảo tàng Pio Clementino: Có tượng Laocoon nổi tiếng, xuất xứ từ Tòa nhà Vàng của Nero, từng được tôn vinh là "tác phẩm hơn hẳn bất cứ bức tranh hay pho tượng đồng nào". Tượng thần Apollo trong thần thoại Hy Lạp với vẻ đẹp cổ điển lý tưởng (thường gọi là tượng Apollo Belvedere - Belvedere là tên tòa nhà đặt tượng). Rồi bức tượng Thân người Belvedere (có lẽ để miêu tả Hercules) có nhiều ảnh hưởng tới đến phong cách của Michelangelo sau này...
 |
 |
 |
| Laocoon. | Apollo Belvedere. | Thân người Belvedere. |
Căn phòng Rafael: Năm 1508, Giáo hoàng Julius II Della Rovere giao cho Rafael Sanzio (khi ấy mới có 25 tuổi, được Bramante giới thiệu) vẽ những bức tranh trên tường trong 4 gian phòng của mình ở tầng trên cùng. Kích thước 3 căn phòng của Giáo hoàng khá khiêm tốn, căn thứ tư thì lớn hơn nhiều. Người ta hay gọi chung tất cả là "Căn phòng Rafael". Dưới đây là một số hình ảnh trong đó:
 |
 |
 |
| Chúa tách ánh sáng khỏi bóng tối | Adam và Eve làm việc. | Jacob gặp Rachel. |
Phòng triển lãm tranh Vatican: Giáo hoàng Pius XI ra lệnh xây dựng nhà triển lãm này vào năm 1932 để trưng bày bộ sưu tập của Vatican có từ năm 1800, dưới thời Giáo hoàng Pius VI. Tại đây, ta có thể tìm thấy những tác phẩm xuất sắc nhất của Giotto, Cimabue, Beato Angelico, Melozzo da Forli, Perugino, Titian, Domenichino, Caravaggio, Rafael và Leonardo da Vinci. Ngoài ra, còn có gian giành riêng cho Nghệ thuật Hiện đại.
 |
 |
| "Thánh Jerome" - Leonardo da Vinci. | "Lễ biến hình" - Rafael. |
Và sẽ là thiếu sót nếu không nhắc tới các bức tranh trên trần nhà thờ Sistine.
Michelangelo và công trình trần Nhà thờ Sistine
Ví thử Michelangelo (sinh ngày 6/3/1475) chỉ đạt được một trong 3 kỳ tích: tạc bức tượng David, xây dựng nhà thờ St Peter, hay vẽ trên trần Nhà thờ Sistine, ông cũng đã có được một chỗ đứng vững chắc trong lịch sử. Nhưng ông lại làm được cả 3 điều này.
Vốn chỉ coi mình là một nhà điêu khắc nên khi nhận lệnh của Giáo hoàng vẽ trần Nhà thờ Sistine, Michelangelo tỏ ra rất ngần ngại. Ông than: "Vẽ đâu phải nghề của tôi". Tuy nhiên, Giáo hoàng cứng đầu hơn ông. Và giống như tất cả các công trình khác mà ban đầu ông đều chối từ, khi buộc phải bắt tay vào làm, Michelangelo đổ vào đó tất cả công sức và tinh thần của mình.
Điểm qua vài nét về Nhà thờ Sixtine: Năm 1475, Giáo hoàng Sixtus IV quyết định xây nhà thờ này, một nơi biệt lập và được xây rất vững chắc. Nhà thờ Sixtine có hình khối chữ nhật, cao 20,7 m, dài 40,93 m, rộng 13,41 m. Năm 1483, những họa sĩ kiệt xuất nhất của thời kỳ Phụng hưng đã bắt đầu làm việc ở đây: Perugino, Botticelli cùng một số người khác đã vẽ các bức tranh tường minh họa Kinh Tân ước và Kinh Cựu ước.
 |
|
Adam được tạo ra. |
Năm 1508, Giáo hoàng Julius II lệnh cho Michelangelo vẽ lại trần nhà thờ. Ông hoàn tất công việc vào năm 1512. Đó là những bức minh họa các hồi trong câu chuyện Chúa sáng tạo ra thế giới (quyển đầu của Kinh Cựu ước). 23 năm sau, ông vẽ bức Phán quyết cuối cùng trên bức tường đằng sau án thờ. Michelangelo luôn phải làm việc trong tình trạng nằm ngửa người trên giàn giáo.
Trần nhà thờ Sistine bộc lộ tài năng của Michelangelo ở độ sung mãn nhất. Kể lại câu chuyện về sự sáng tạo ra thế giới trên trần nhà là một công việc cực kỳ khó khăn. Phần vì Michelangelo là một người kỹ tính, phần vì ông phải thể hiện sự sâu sắc của thần học một cách đơn giản để người bình thường cũng có thể hiểu được, phần nữa vì ông phải phối hợp những chủ đề tôn nghiêm trong kinh thánh với nghệ thuật ignudi - hình ảnh con người khỏa thân với vẻ đẹp siêu phàm.
 |
|
Bà thầy bói xứ Cummes. |
Một trong những hình ảnh nổi tiếng nhất là "Bà thầy bói xứ Cummes". Bà đã chỉ dẫn cho Aeneas, giúp chàng hành trình xuống âm phủ. (Đây là tình tiết trong tác phẩm Aeneid bằng tiếng Latinh của nhà thơ Vergil, kể về cuộc phiêu lưu sau khi thành Troy thất thủ của chàng Aeneas - con trai nữ thần sắc đẹp Aphrodite và Anchisis, một người thành Troy). Bà thầy bói ngả đầu ra phía trước, không để ý đến cái gì khác ngoài quyển sách của mình.
Michelangelo không bỏ công gắng sức vẽ trang phục các nhân vật tiên tri giống như trong lời kể thần thoại. Ông chỉ quan tâm đến giá trị tượng trưng của họ - một giá trị nhân văn - những con người được soi sáng về tinh thần, tỉnh táo và không bao giờ nhầm lẫn. Một số nhà tiên tri được miêu tả trong dáng hình những người già, lưng còng, nét mặt hoảng hốt trước những viễn cảnh mà họ nhìn thấy.
Còn tác phẩm "Phán quyết cuối cùng" thực chất là sự lên án cuối cùng của Michelangelo đối với thế gian. Hình tượng Chúa Jesus giống như vị thần Apollo vĩ đại và nghiêm khắc. Sức mạnh trong bức tranh trào ra từ sự tuyệt vọng của chính người họa sĩ. Michelangelo ví mình như tấm da người bị lột (chi tiết Thánh Bartholomew và tấm da lột), một con người bị vắt kiệt sức lực.
 |
 |
 |
| Chúa Jesus - Vị quan tòa | Thánh Bartholomew và bộ da bị lột | Cuộc chiến giữa các thiên thần và những kẻ bị đày xuống địa ngục. |
Bảo quản các tác phẩm
Một đội ngũ người phục chế nghệ thuật giỏi nhất thế giới đang bảo quản những tác phẩm nghệ thuật độc nhất vô nhị của Vatican. Bên dưới các viện bảo tàng và phòng triển lãm, trong khu vực mà khách du lịch không được đặt chân tới, các nghệ nhân đang làm việc miệt mài tại 3 phòng thí nghiệm phục chế: đồ bằng đá hoa cương, thảm thêu và tranh vẽ.
Người phụ trách công tác bảo dưỡng và phục chế bộ sựu tập tranh đồ sộ ở Vatican là Maestro Maurizio de Luca: “Để có một bộ sưu tập tranh lớn như vậy, phải kể đến công sức của Nhà thờ và các giáo hoàng trong nhiều thế kỷ". Maestro de Luca ví phòng thí nghiệm phục chế với một loại bệnh viện: “Bác sĩ trong bệnh viện này thuộc nhiều chuyên khoa, luôn sẵn sàng cho bất cứ tình huống khẩn cấp nào. Tuy nhiên, chúng tôi lại là những người may mắn vì có cơ hội bảo quản chừng ấy tác phẩm nghệ thuật”.
 |
|
Bức thảm thêu của xứ Flanders làm bằng chất liệu len, lụa và chỉ mạ bạc. |
Tại một trong những khu cổ xưa nhất ở bệnh viện này, một loạt các tác phẩm thêu đang được phục chế. Nhiều bức tranh thảm thêu được làm dựa theo các tác phẩm của Rafael sau khi ông mất. Ngoài ra, còn có có các tác phẩm của xứ Flanders. Chất liệu được sử dụng: lụa, len và cả vàng.
Thời gian và công tác bảo dưỡng không chu đáo đã tàn phá nhiều tác phẩm. Trong hàng thập kỷ nay, trách nhiệm bảo quản các tranh thêu được giao cho một nhóm các xơ dòng Francis và những thợ thủ công. Xơ Angela Messina đã dành cả đời mình để phục chế lại những tác phẩm như thế này. Bà làm ở đây được 35 năm. Nhiệm vụ của bà là dùng kéo và... cắt vào những bức thảm thêu vô giá: “Chúng tôi cố gắng không đụng đến một số phần như ở đây là phần thêu bằng lụa. Tôi phải làm rất chậm từng mũi từng mũi một - bỏ đi phần phục chế cũ và giữ nguyên những phần nguyên bản”.
Quan trọng nhất trong công tác phục chế các tác phẩm thêu là chỉ. Phòng thí nghiệm ở đây có một thư viện với hơn 6.000 sắc màu chỉ khác nhau.
Những người ở đây đã mất 3 năm để phục chế 1 bức tranh thêu và sẽ phải cần đến 1 năm nữa để hoàn tất. Thế rồi xơ Angela và các đồng nghiệp sẽ bắt tay vào bức thảm thêu tiếp theo, vì đây chỉ là một trong loạt 10 tác phẩm đang chờ đợi bàn tay khéo léo của bà.
Minh Châu (theo Christurex, NG, Webmuseums, Michelangelo - Artist and Aristocrat)
Phần I: Ngược dòng lịch sử
Phần II: Chuyện về Giáo hoàng
Phần III: Quảng trường và Nhà thờ St Peter
Phần V: Kho tư liệu bí mật