Bánh đá hay bánh lơ khoải, là món bánh truyền thống của người Dao và người Nùng ở Hà Giang, thường được ăn vào dịp lễ, Tết. Bánh được làm từ gạo tẻ, trải qua nhiều công đoạn chế biến, trước khi có thành phẩm là những chiếc bánh hình ống thuôn dài, đường kính khoảng 10-15 cm. Khi gõ, bánh phát ra âm thanh như đá đập vào nhau.
Quy trình nặn bánh đá tại cơ sở sản xuất. Ảnh: Văn Lộc
Theo chị Là Thị Lanh, chủ một cơ sở làm bánh đá tại huyện Đồng Văn, bánh đá thường cứng, cái tên gắn liền với vùng cao nguyên đá Hà Giang. Bánh đá trước đây thường được ăn vào dịp Tết vùng cao, như người dưới xuôi ăn bánh chưng hay bánh dày.
"Trước đây không có tủ lạnh để bảo quản, muốn để được lâu, người dân phải ngâm nước, thay nước hàng ngày, rồi ăn dần", chị Lanh nói.
Để làm bánh đá, người thợ dùng gạo tẻ loại ngon, vo sạch, ngâm 4-5 tiếng, đợi gạo ẩm thì nghiền thành bột, rồi hấp chín. Phải nặn bánh khi bột còn nóng bởi nếu để nguội sẽ khó tạo thành khuôn như ý muốn. Sau khoảng 10-12 tiếng, bánh cứng lại, người chế biến thái và đóng gói bánh từ những tảng lớn.
Bánh đá thường có nhiều màu sắc, được nhuộm từ công đoạn pha bột. Quá trình làm bánh khá dài, từ khâu ngâm gạo đến thành phẩm mất khoảng hai ngày. Bánh đá có vị thanh, thơm, dẻo và ngậy mùi gạo.
Bánh đá khi được cắt thành từng miếng nhỏ. Ảnh: Văn Lộc
Anh Giáp Văn Hải, hướng dẫn viên địa phương, cho hay bánh đá là món truyền thống, trước kia là một dạng lương thực dự trữ, giống thịt treo gác bếp, có nguồn gốc ở thị trấn Phó Bảng. Khi ăn, bánh được ngâm vào nước, rồi chế biến theo nhiều hình thức như chiên, nướng chấm cùng tương ớt hoặc thả lẩu.
Khoảng giữa năm 2024, món bánh "nổi như cồn" trên TikTok của khách du lịch, gây tò mò với nhiều du khách từ tên gọi đến hình dáng. Dịp Tết này, món ăn cũng đang được săn lùng, theo anh Hải.
"Bánh đá 'hot' như hoa tam giác mạch bởi tên lạ và dáng vẻ không đâu có. Ngày trước, nhiều người dân ngâm bánh ở suối, còn bị nhầm với đá", anh Hải nói.
Bánh đá thường được các cơ sở sản xuất nhiều vào dịp cuối năm, gần Tết với hàng tấn mỗi đợt. Nay món ăn phổ biến hơn, có sẵn và không khó mua như xưa. Bánh được bán theo cân, không chỉ ở Hà Giang mà nhiều tỉnh thành lân cận khác. Giá dao động từ 50.000 đến 100.000 đồng một kg.
Tâm Anh