Khi Australia đề xuất điều tra quốc tế về nguồn gốc nCoV, một số chính trị gia, doanh nhân nước này phản đối vì lo ngại sẽ khiến mối quan hệ với Trung Quốc xấu đi. Trong cuộc phỏng vấn hôm 30/4, Kerry Stokes, một trong những tài phiệt giàu nhất Australia, cảnh báo không nên chọc giận "nguồn thu lớn nhất của chúng ta", trong khi ông trùm khai thác mỏ Andrew Forrest kêu gọi trì hoãn bất kỳ cuộc điều tra nào.
Cựu ngoại trưởng Bob Carr và Gareth Evans cũng chỉ trích Canberra tạo ra căng thẳng không cần thiết, cho rằng Australia nên đi theo hướng tiếp cận ngoại giao lặng lẽ, thay vì làm to chuyện. Trong khi đó, Tim Pallas, quan chức tài chính bang Victoria, chỉ trích chính phủ liên bang "gièm pha" đối tác thương mại lớn nhất của đất nước, khiến các nhà xuất khẩu địa phương hứng chịu hậu quả.
Nhưng khi Bắc Kinh ngày càng gia tăng áp lực với các lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế Australia, những tiếng nói thúc giục "làm hòa" với Trung Quốc dần biến mất.
Ba tuần trước, Trung Quốc áp thuế với lúa mạch Australia và dừng nhập thịt bò từ 4 lò mổ lớn nhất nước này. Cuối tuần trước, Bộ Văn hóa và Du lịch Trung Quốc khuyến cáo người dân không đến Australia vì "tình trạng phân biệt chủng tộc gia tăng đáng kể đối với người Trung Quốc và người châu Á". Tuần này, Bộ Giáo dục Trung Quốc đưa ra cảnh báo tương tự với du học sinh chuẩn bị trở lại các trường đại học Australia khi học kỳ mới bắt đầu vào tháng 7.
Thủ tướng Australia ScottMorrison tại Canberra ngày 5/6. Ảnh: Reuters.
James Laurenceson là giám đốc Viện Quan hệ Australia - Trung Quốc, được thành lập với sự đóng góp của tỷ phú bất động sản Trung Quốc Hoàng Hướng Mặc và nhận hỗ trợ từ Ngân hàng Xây dựng Trung Quốc. Ông cho biết "giờ gần như không có tiếng nói nào đồng cảm với những động thái gay gắt gần đây của Bắc Kinh, trái ngược với trước đây".
"Trung Quốc đã hành xử quá đà, đây là thất bại ngoại giao của họ", ông nói.
Jeffrey Wilson, giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Perth USAsia, gọi căng thẳng hiện giờ là "chiến tranh thương mại Australia - Trung Quốc". "Trung Quốc càng thúc đẩy trừng phạt thương mại đơn phương thì sẽ càng có ít tiếng nói ôn hòa ở Australia kêu gọi làm lành với họ", ông nói. "Khi các lệnh trừng phạt ngày càng gia tăng, thật khó để bênh vực rằng Trung Quốc không cố tình dùng thương mại làm vũ khí gây sức ép".
Mặc dù Bắc Kinh khẳng định đòn thuế với lúa mạch và lệnh cấm nhập thịt từ 4 lò mổ là do vi phạm kiểm dịch và hoạt động thương mại không công bằng, những động thái này được thực hiện sau khi Đại sứ Trung Quốc tại Australia hồi tháng 4 cảnh báo người tiêu dùng Trung Quốc có thể tẩy chay các sản phẩm Australia vì Canberra thúc đẩy điều tra nguồn gốc nCoV.
"Dư luận Australia giờ ác cảm với Trung Quốc đến mức những người kêu gọi hai bên làm lành như trùm khai thác mỏ Andrew Forrest bị gọi là 'kẻ phản bội'", Salvatore Babones, học giả tại Trung tâm Nghiên cứu Độc lập ở Sydney, nói. "Trung Quốc càng cứng rắn thì Australia càng không chùn bước".
Ngày 11/6, Thủ tướng Scott Morrison nói rằng Australia sẽ "không bao giờ chùn bước vì các lời đe dọa" hay từ bỏ các giá trị của mình vì các "biện pháp chèn ép" của Trung Quốc hoặc bất cứ nước nào khác.
Nếu lượng du khách và sinh viên Trung Quốc đến Australia giảm trong thời gian dài, đó có thể là đòn giáng mạnh vào ngành du lịch và giáo dục quốc tế Australia, vốn đã lâm vào khó khăn vì Covid-19. Trước đại dịch, khoảng 1,4 triệu người Trung Quốc đến Australia mỗi năm, tiêu khoảng 8,3 tỷ USD. Du học sinh Trung Quốc giữ vị trí quan trọng trong ngành giáo dục quốc tế trị giá 26 tỷ USD của Australia, chiếm khoảng 11% tổng số học sinh.
Quan hệ Australia - Trung Quốc gặp thử thách trong những năm gần đây khi các mối quan ngại về an ninh quốc gia đã vượt lên trên cân nhắc về lợi ích kinh tế. Canberra, đồng minh quan trọng của Washington, thông qua luật chống nước ngoài can thiệp, cấm Huawei cung cấp thiết bị cho mạng 5G. Tuy nhiên, các tiếng nói ôn hòa kêu gọi hợp tác trước đây vẫn lấn át quan điểm "diều hâu".
Tình hình hiện giờ đã đảo ngược. Delia Lin, giảng viên cấp cao về nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Melbourne, cho biết các động thái gần đây của Trung Quốc đã khiến người Australia sốc và thất vọng, vì chúng "nhắm vào những bên đã tích cực hợp tác và ủng hộ Trung Quốc".
"Một số doanh nghiệp nói với tôi họ bị sốc và thất vọng với những hành động mà các bộ của Trung Quốc thực hiện để bôi nhọ Australia", Lin nói.
"Các cảnh báo của Trung Quốc khiến nhiều người ngạc nhiên. Mặc dù đây không phải là lần đầu tiên Bộ Giáo dục Trung Quốc ra cảnh báo tiêu cực về Australia, ngôn từ lần này khác hoàn toàn trước đây và nó nhằm mục đích tạo ra tác động tiêu cực lâu dài đối với ngành giáo dục quốc tế của Australia", Lin nói thêm.
Dominic Meagher, chuyên gia từ Đại học Quốc gia Australia với 15 năm kinh nghiệm thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc, cho biết quan điểm của người Australia với Trung Quốc đã thay đổi.
"Giờ người Australia bớt quan tâm đến việc Bắc Kinh có giận họ hay không", ông nói. "Lối suy nghĩ bây giờ là nếu Trung Quốc cứ tức giận với tất cả mọi người vì những vấn đề nhỏ nhặt thì thay vì phải cố gắng tránh làm mất lòng Trung Quốc, tốt hơn là quen với cơn tức giận của họ".
Mặc dù Bắc Kinh không thừa nhận bất kỳ mối liên quan nào giữa những cảnh báo đi lại và hạn chế thương mại với căng thẳng về cuộc điều tra nguồn gốc nCoV, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh đầu tuần này bày tỏ hy vọng Australia có thể làm việc với Trung Quốc trên "cơ sở tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng, cùng có lợi, làm những việc có lợi cho quan hệ đối tác chiến lược toàn diện".
Mobo Gao, giáo sư tại Đại học Adelaide, cho biết người Australia, kể cả những người gốc Hoa, ngày càng đánh giá khả năng cải thiện quan hệ song phương là vô vọng. Trong khi đó, công chúng Trung Quốc tin rằng Bắc Kinh đã "chịu đựng sự kiêu ngạo của Australia quá lâu".
"Trước đây, Trung Quốc thường thân thiện hơn với các quốc gia khác khi mối quan hệ với Mỹ xấu đi", Yun Jiang, chuyên gia Trung tâm Chính sách Trung Quốc tại Đại học Quốc gia Australia, nói. "Tuy nhiên, Trung Quốc dường như đã nhận định Australia kiên quyết đứng về phía Mỹ, vì vậy, họ không sử dụng chiến lược thân thiện đối với Australia".
"Các hành động gần đây của Trung Quốc cũng khiến người Australia thêm ác cảm. Trong bối cảnh nhiều người đã nghi ngờ Trung Quốc vì Covid-19, sẽ không có nhiều tiếng nói ở Australia kêu gọi cải thiện quan hệ song phương", Jiang nói.
Phương Vũ (Theo SCMP)