Trung Quốc đang lên kế hoạch xây dựng một con đập lớn ở Tây Tạng, có thể tạo ra sản lượng điện gấp ba lần đập thủy điện lớn nhất thế giới Tam Hiệp. Công trình này sẽ bắc qua sông Yarlung Zangbo, trước khi con sông này ra khỏi dãy Himalaya và chảy vào Ấn Độ, dọc theo hẻm núi dài nhất và sâu nhất thế giới ở độ cao hơn 1.500 mét.
Dự án này dự kiến phá vỡ năng lực sản xuất điện của đập Tam Hiệp trên sông Trường Giang ở miền trung Trung Quốc, nơi có thể sản xuất 300 tỷ kilowatt điện mỗi năm.
Dự án "siêu đập" được đề cập trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của Trung Quốc và được công bố tại kỳ họp quốc hội thường niên tháng trước. Tuy nhiên, hiện chưa rõ chi tiết, khung thời gian hoặc ngân sách của dự án.
Sông Yarlung Zangbo đoạn chảy qua thành phố Nyingchi, khu tự trị Tây Tạng, phía tây Trung Quốc trong bức ảnh chụp ngày 28/3. Ảnh: AFP.
Tháng 10 năm ngoái, chính quyền địa phương Tây Tạng ký "thỏa thuận hợp tác chiến lược" với Tập đoàn Xây dựng Điện lực Trung Quốc (PowerChina). Một tháng sau, chủ tịch PowerChina Yan Zhiyong tiết lộ một phần dự án với Đoàn Thanh niên Cộng sản.
Trung Quốc tuyên bố dự án này thân thiện với môi trường, giúp Trung Quốc đạt đỉnh phát thải carbon trước năm 2030 và trung hòa carbon vào năm 2060. Tuy nhiên, cũng như đập Tam Hiệp được xây từ 1994 đến 2012, dự án có nguy cơ bị các nhà bảo vệ môi trường phản đối mạnh mẽ. Tam Hiệp đã tạo ra một hồ chứa nước và khiến 1,4 triệu dân phải di dời.
"Xây dựng một con đập có kích thước bằng siêu đập là ý tưởng thực sự tồi vì nhiều lý do", Brian Eyler, giám đốc Chương trình Năng lượng, Nước và Bền vững tại Trung tâm Stimson, một tổ chức nghiên cứu của Mỹ, nhận định.
Ngoài các hoạt động địa chấn, khu vực này còn đa dạng sinh thái độc đáo. Eyler cho biết con đập sẽ ngăn cá di cư, cũng như dòng chảy phù sa làm giàu đất trong các trận lũ lụt theo mùa ở hạ lưu.
Tempa Gyaltsen Zamlha, chuyên gia chính sách môi trường tại Viện Chính sách Tây Tạng có trụ sở tại Dharamshala, Ấn Độ, cho biết dự án này chứa đựng cả rủi ro sinh thái và chính trị.
"Chúng tôi có một di sản văn hóa Tây Tạng rất phong phú ở những khu vực đó, và bất kỳ công trình xây dựng đập nào cũng sẽ phá hủy sinh thái, nhấn chìm các phần của khu vực đó. Nhiều cư dân địa phương sẽ buộc phải rời bỏ mảnh đất của tổ tiên", ông nói, thêm rằng dự án sẽ khuyến khích lao động gốc Hán di cư, những người sẽ dần dần định cư lâu dài tại đây.
Ấn Độ cũng lo lắng về dự án này, khi các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc đang ở vị thế kiểm soát phần lớn nguồn cung cấp nước ở Nam Á.
"Chiến tranh nước là một phần quan trọng của chiến tranh vì chúng cho phép Trung Quốc tận dụng sức mạnh ở thượng nguồn đối với tài nguyên thiên nhiên thiết yếu nhất", nhà khoa học chính trị Brahma Chellaney viết trên tờ Times of India tháng trước.
Ông cảnh báo rủi ro của hoạt động địa chấn cũng sẽ khiến dự án trở thành "quả bom nước" đối với cư dân ở hạ lưu.
Để phản ứng với ý tưởng xây dựng đập, chính phủ Ấn Độ nêu triển vọng xây dựng một con đập khác trên sông Brahmaputra, tên của sông Yarlung Zangbo khi chảy qua bang Assam của nước này, để bảo đảm nguồn dự trữ nước.
"Vẫn còn nhiều thời gian để đàm phán với Trung Quốc về tương lai của siêu đập cũng như những tác động của nó", Eyler nói. "Nếu không thể đàm phán, Ấn Độ sẽ xây một con đập ở hạ lưu".
Dòng chảy của sông Yarlung Zangbo (màu xanh dương) qua Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh và vị trí đập (màu đỏ) dự kiến được xây ở huyện Medog, Tây Tạng. Đồ họa: TBS News.
Huyền Lê (Theo AFP)