Tại tọa đàm "Huy động nguồn lực xã hội đầu tư cảng hàng không" chiều 4/11, Viện Chiến lược và Phát triển giao thông vận tải (Bộ Giao thông Vận tải) - đơn vị lập quy hoạch, công bố 6 tiêu chí quy hoạch sân bay.
Các tiêu chí gồm: Dự báo nhu cầu vận tải bằng đường hàng không; điều kiện tự nhiên nơi bố trí cảng; tiềm năng và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; bảo đảm quốc phòng - an ninh cho khu vực; khả năng phục vụ khẩn nguy cứu trợ. Cuối cùng là khoảng cách từ sân bay đến trung tâm đô thị và đến sân bay lân cận.
Ông Lê Đỗ Mười, Viện trưởng Viện Chiến lược và Phát triển giao thông vận tải, giải thích sân bay đưa vào quy hoạch phải dựa trên tổng thể nhu cầu phát triển của kinh tế - xã hội, nhu cầu vận tải có thật của địa phương, khu vực, chứ không chỉ là mong muốn của nhà đầu tư.
"Thu hồi vốn sân bay rất lâu, khi quy hoạch rồi mà nhà đầu tư không làm nữa thì lại thành lãng phí. Sai lầm nối tiếp sai lầm", ông Mười nói và cho biết Viện đang rà soát một số sân bay địa phương đề xuất theo các tiêu chí trên để bổ sung vào dự thảo quy hoạch.
Ông Phạm Văn Hảo, Phó cục trưởng Hàng không Việt Nam, cũng cho rằng đầu tư sân bay không đơn thuần như dự án bình thường, không chỉ có đất mà còn liên quan phương thức bay, cất, hạ cánh, nghiên cứu hướng gió, khí hậu, thời tiết trong 5-10 năm, có thể vài chục năm để có đường bay ổn định.
"Đơn vị lập quy hoạch đã xây dựng bộ 6 tiêu chí lớn và gần 30 tiêu chí nhỏ. Với hàng không, tiêu chí an toàn là trên hết, không phải là lợi nhuận. Sân bay chỉ là điểm kích hoạt động kinh tế - xã hội vùng miền phát triển", ông Hảo nói.
Mạng lưới sân bay Việt Nam đến năm 2050 (click để xem chi tiết). Đồ họa: Đoàn Loan - Hải Đạt - Phúc Đạt
Là một trong gần 10 tỉnh, thành muốn xây sân bay, ông Nguyễn Thanh Ngọc, Chủ tịch tỉnh Tây Ninh, nói: "Tây Ninh không phải thấy các tỉnh có sân bay thì đề xuất. Chúng tôi tư duy quốc gia chứ không phải cục bộ địa phương". Dư địa của Tây Ninh về phát triển du lịch rất lớn, sân bay giúp tỉnh chia sẻ kết nối vùng, đón khách từ Campuchia. Riêng núi Bà Đen năm nay đón khoảng 5 triệu khách, nếu thành khu du lịch quốc tế thì năm 2030 có thể lên tới 7-9 triệu khách.
Ông Ngọc cho rằng cần đánh giá xem khu vực nào có sân bay mang tầm quốc gia, quốc tế để tập trung nguồn lực đầu tư công. Với khu vực khác, nếu có tiềm năng, đáp ứng tiêu chí thì phân cấp cho địa phương. Nếu địa phương dùng đầu tư công thì phải bảo đảm hiệu quả, tự cân đối xem làm đường bộ trước hay xây sân bay. Còn nếu huy động vốn xã hội hóa thì chỉ nên coi đó là một dự án đầu tư và nhà đầu tư phải chịu trách nhiệm.
Một số đại biểu nêu giải pháp thu hút vốn đầu tư xã hội hóa cảng hàng không. Ông Phạm Ngọc Sáu, Giám đốc Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn, cho biết nhà đầu tư quan tâm nhất là hành lang pháp lý, nhà nước cần có chính sách rõ ràng để họ yên tâm. Như Luật hàng không trước đây nói đất đai do cảng vụ hàng không quản lý, kiểm soát khiến nhà đầu tư băn khoăn.
Triển khai sân bay mới thì cần liên kết chặt chẽ giữa bộ ngành và địa phương, cần công bố thông tin, dự án để nhà đầu tư tiếp cận. Sau khi khai thác, sân bay cần có nhiều đường bay và hỗ trợ của địa phương, như tỉnh Quảng Ninh miễn phí cho du khách thăm vịnh Hạ Long, Yên Tử, miễn phí xe buýt đến Hạ Long.
Cũng theo ông Sáu, thu hồi vốn sân bay rất lâu, như Vân Đồn thời gian hòa vốn có thể 46 năm. Ở Việt Nam rất ít sân bay có lãi, trừ Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng. Tuy nhiên, sân bay sẽ đóng góp phát triển kinh tế địa phương, như cảng Vân Đồn đã thay đổi diện mạo của huyện Vân Đồn. Cụ thể, ngân sách huyện năm 2015 là 130 tỷ đồng. Từ năm 2020, ngân sách vượt 1.000 tỷ đồng mỗi năm.
Máy bay tại sân bay Nội Bài. Ảnh: Giang Huy
Ông Trịnh Xuân Trường, Chủ tịch tỉnh Lào Cai, nói các tỉnh đề xuất sân bay mới đều rất có tiềm năng, dư địa để phát triển, song đầu tư sân bay chưa thể có lãi, nếu nhà đầu tư nghiên cứu kỹ không chắc sẽ tiếp tục. Để thu hút nhà đầu tư, ngoài cơ chế về chia sẻ doanh thu, địa phương cần được cởi trói về thể chế.
Chủ tịch tỉnh Lào Cai dẫn chứng, sân bay Lào Cai dự kiến đến năm thứ 46 mới thu hồi vốn, song tỉnh có các thể chế giúp nhà đầu tư, ví dụ thu thuế từ các hoạt động kinh doanh, hưởng lợi từ sân bay.
Ông Nguyễn Anh Dũng, Phó vụ trưởng Vụ Kế hoạch đầu tư (Bộ Giao thông Vận tải), cho hay nhu cầu vốn đầu tư kết cấu hạ tầng cảng hàng không giai đoạn 2021-2030 theo quy hoạch là khoảng 403.100 tỷ đồng. Theo kế hoạch, Tổng công ty Cảng hàng không (ACV) cân đối được khoảng 265.150 tỷ đồng; Bộ Giao thông Vận tải được 9.840 tỷ đồng. Do đó, ngành cần huy động thêm khoảng 128.115 tỷ đồng từ xã hội hóa. Ngoài ra, một số địa phương đề xuất nghiên cứu quy hoạch cảng hàng không thì sẽ cần thêm vốn lớn.
Theo lãnh đạo Cục Hàng không Việt Nam, đến nay cơ quan này nhận được khoảng 10 đề xuất của UBND các tỉnh thành về xã hội hóa cảng hàng không. Cục đang làm việc trực tiếp với các địa phương để đánh giá, chuẩn bị báo cáo lên Thủ tướng về các đề xuất này.
Cuối năm 2021, Bộ Giao thông Vận tải trình Chính phủ dự thảo quy hoạch mạng cảng hàng không toàn quốc, giai đoạn 2021-2030 có 28 cảng bao gồm: 14 cảng quốc tế (Vân Đồn, Cát Bi, Nội Bài, Thọ Xuân, Vinh, Phú Bài, Đà Nẵng, Chu Lai, Cam Ranh, Liên Khương, Long Thành, Tân Sơn Nhất, Cần Thơ và Phú Quốc); 14 cảng quốc nội (Lai Châu, Điện Biên, Sa Pa, Nà Sản, Đồng Hới, Quảng Trị, Phù Cát, Tuy Hòa, Pleiku, Buôn Ma Thuột, Phan Thiết, Rạch Giá, Cà Mau và Côn Đảo).
Sau đó gần 10 địa phương đề xuất quy hoạch sân bay như Hà Giang, Tuyên Quang, Kon Tum, Ninh Thuận, Biên Hòa, Tây Ninh...