Trong y học dân gian có nhiều bài thuốc quý tác dụng giải cảm, giảm ho. Dưới đây là 5 vị thuốc đã chứng minh tính hiệu quả, an toàn trong trị cảm ho cho trẻ qua các nghiên cứu khoa học.
Gừng
Gừng là loại cây gia vị cổ điển được trồng ở nhiều nước trong vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nếu như can khương (gừng khô) có vị cay, tính nóng thì sinh khương - gừng tươi vị ôn có tính ấm, tác dụng phát tán phong hàn, dùng chữa cảm mạo, phong hàn, ho do cảm hàn.
Theo sách "Những cây thuốc và Vị thuốc Việt Nam" của Giáo sư Đỗ Tất Lợi, thì gừng tươi (còn gọi là sinh khương) có vị cay, tính hơi ôn, vào ba kinh phế, tỳ và vị, có tác dụng phát biểu tán hàn, ôn trung, làm hết nôn, tiêu đờm, giải độc. Gừng sử dụng chữa ngoại cảm, bụng đầy chướng, nôn mửa, đờm ẩm sinh ho, có thể dùng trong bài thuốc chữa cảm cúm, nhức đầu, ho, thân thể đau mỏi...
Sách Dược điển Việt Nam cũng hướng dẫn cách sử dụng gừng, ngày dùng 4 gram đến 8 gram dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán để trị đàm ẩm, ho suyễn... Một nghiên cứu của Trường Y Trung Quốc cũng chứng minh gừng có chứa chất kháng histamin giúp thông mũi, có khả năng làm giảm triệu chứng cảm lạnh, cúm.
Sử dụng các bài thuốc dân gian chữa ho cho trẻ giúp tiết kiệm chi phí, hạn chế tác dụng phụ. Ảnh: Shutterstock.
Quất
Theo sách "Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam", quả quất (Tắc) chứa nhiều vitamin C, protein, tinh dầu (α-pinen, limonen, β-pinen...) và các nguyên tố vi lượng như Fe (sắt), Cu (đồng). Quả quất có vị chua, hơi ngọt, mùi thơm, tính ôn, có tác dụng giải khát, giảm ho. Quất sử dụng trong các bài thuốc chữa ho, đặc biệt là ho lâu ngày không khỏi. Bài thuốc đơn giản dân gian thường dùng là ngâm quất với đường phèn, muối hoặc chưng quất với mật ong.
Theo Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thượng Dong, nguyên Viện trưởng Viện Dược liệu Việt Nam, quất muốn sử dụng để làm thuốc trị ho, nhất là cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ phải đạt các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về hàm lượng hoạt chất, độ an toàn. Quả không chứa tác nhân gây bệnh như chất độc sinh học (vi khuẩn, nấm, virus, ký sinh trùng) và hóa chất (dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng, nitrat...). Ngoài ra, quất được hái đúng thời điểm, đạt độ chín vừa phải, quả khi hái không quá xanh vì hàm lượng hoạt chất, tinh dầu chưa cao, cũng không được quá chín vì khi đó giảm lượng vitamin C, tinh dầu.
Húng chanh
Theo thông tin từ Viện Dược liệu, húng chanh là cây cỏ, sống lâu năm, trồng làm gia vị và làm thuốc. Toàn cây chứa tinh dầu carvacrol, có tác dụng chữa cảm, cúm, sốt cao, sốt không ra mồ hôi được, ho, hen, ho ra máu, viêm họng, khản tiếng, nôn ra máu, chảy máu cam. Người bệnh dùng mỗi ngày từ 10-16g dạng thuốc sắc, thuốc xông hoặc giã nát, thêm nước gạn uống.
Trong cuốn sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" của Giáo sư Đỗ Tất Lợi cũng hướng dẫn cách dùng húng chanh chữa cảm, sốt, đau đầu không ra mồ hôi. Nguyên liệu: húng chanh 20g, tía tô 15g, gừng tươi 5g (thái lát mỏng), cam thảo đất 15g, sắc uống còn ấm để cho ra mồ hôi.
Để trẻ dễ uống, bố mẹ có thể lấy vài lá húng chanh rửa sạch, giã nhỏ với một ít đường phèn hấp lên cho con dùng. Theo Đông y, đường phèn vị ngọt tính bình, vào tỳ và phế, khi kết hợp với húng chanh sẽ tăng tác dụng nhuận phế, trừ đàm, dùng cho các trường hợp viêm khí phế quản, ho khan ít đờm, đau rát họng.
Vùng trồng cây Cát cánh đạt chuẩn GACP-WHO dùng làm nguyên liệu sản xuất Siro ho cảm Ích Nhi tại Bắc Hà, Lào Cai. Ảnh: Trần Sướng.
Cát cánh
Cát cánh có tên khoa học là Platycodon grandiforum, thuộc họ hoa chuông, có rễ củ là bộ phận dùng làm thuốc. Theo Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia (trực thuộc Thư viện Y học Quốc gia Mỹ), các chất chiết xuất và saponin nguyên chất từ rễ cát cánh có nhiều ích lợi cho sức khỏe, tác dụng góp phần chống lại tế bào ung thư, bảo vệ thần kinh, hỗ trợ chống virus, giảm cholesterol, chống viêm, tăng cường miễn dịch.
Trong cuốn "Cây thuốc và động vật làm thuốc" cũng ghi, trên lâm sàng, chất saponin của cát cánh có tác dụng tiêu đờm rõ rệt. Khi uống saponin gây kích thích niêm mạc họng và dạ dày đưa đến phản ứng tăng tiết dịch ở đường hô hấp làm cho đờm loãng và dễ bị tống ra ngoài. Rễ cát cánh có tác dụng giảm đau, giúp trấn tĩnh, hạ nhiệt, giảm ho, khử đờm, đồng thời làm giãn các mạch máu nhỏ, chống loét, chống viêm.
Hiện nay, một số vùng tại Bắc Hà - Lào Cai trồng cát cánh đạt chuẩn GACP-WHO (thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu sạch theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới).
Mật ong
Có tính kháng khuẩn và kháng viêm cao, mật ong có khả năng phòng chống nhiễm khuẩn đường hô hấp, trị ho, rát họng... Một số nghiên cứu chứng minh, hiệu quả của mật ong còn cao hơn nhiều loại thuốc ho thông thường.
Mật ong có mặt trong nhiều bài thuốc dân gian hiệu quả giúp giảm ho, giải cảm cho trẻ như:
- Quất chưng mật ong.
- Húng chanh chưng hấp mật ong.
- Chanh đào ngâm mật ong.
- Lá hẹ chưng mật ong.
- Trà gừng mật ong
Một số chuyên gia khuyên không dùng mật ong cho trẻ sơ sinh vì có khoảng 5% số mật ong trên thị trường có chứa bào tử vi khuẩn clostridium botulinum - thủ phạm có thể gây vấn đề tiêu hóa cho trẻ dưới 12 tháng tuổi do hệ tiêu hóa của bé chưa có khả năng tiêu diệt bào tử này. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Anh xuân, Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam - CuBa, mật ong chuẩn hóa từ nguyên liệu đầu vào, kiểm soát chặt chẽ các giai đoạn chế biến, sàng lọc tạp chất, xử lý tiêu diệt bào tử vi khuẩn Clostridium đảm bảo độ an toàn thì có thể sử dụng cho trẻ sơ sinh.
Lê Nguyễn