280 xe tải được cho là chở hàng viện trợ của Nga đang trên đường tới biên giới với Ukraine. Ảnh: AP
Trong khi đoàn xe cứu trợ nhân đạo của Nga di chuyển về phía Ukraine và có thể sẽ đi qua vùng Kharkov, dưới sự bảo trợ của Ủy ban Chữ Thập đỏ Quốc tế, Tổng thống Nga Vladimir Putin gặp các quan chức an ninh cấp cao, chuẩn bị cho chuyến đi tới Crimea. Tạp chí Stratfor, chuyên phân tích các vấn đề địa chính trị thế giới, nhận định về tính toán của tổng thống Putin trong vấn đề Ukraine như sau.
Tại Kiev và các thủ đô phương Tây khác, đoàn xe nhân đạo làm dấy lên lo ngại rằng tranh chấp xung quanh các kiện hàng và vấn đề chuyên chở có thể trở thành cái cớ cho sự can thiệp quân sự trực tiếp của Nga vào đông Ukraine.
Quyết định gửi đoàn xe nhân đạo sang Ukraine của Kremlin bản thân nó không báo trước sự can thiệp quân sự của Nga dưới vỏ bọc sứ mệnh nhân đạo. Đoàn xe là một phần chiến lược của Nga nhằm gia tăng các lựa chọn của Kremlin, khi Moscow đang đánh giá diễn biến tình hình ở Ukraine.
Trong những tuần tới, các điều kiện về chính trị, quân sự và môi trường trong khu vực sẽ thay đổi. Kremlin phải nhận định những thách thức sắp tới, đánh giá thời điểm, và quan trọng hơn, là liệu can thiệp quân sự trực tiếp vào Ukraine có phải là lựa chọn tốt nhất hay không.
Sự can thiệp, nếu có, không chỉ là hỗ trợ lực lượng nổi dậy tại Ukraine bằng cách gửi người và vũ khí. Sự việc sẽ đồng nghĩa với việc đưa quân Nga vào Ukraine.
Điều kiện thời tiết và tình thế ngày càng khó khăn của phong trào nổi dậy có thể khiến ông Putin can thiệp trực tiếp vào Ukraine càng sớm càng tốt. Vào cuối tháng 9 và đầu tháng 10, mưa kết hợp với thời tiết trở mát cùng mây nhiều sẽ dẫn đến mùa "therasputitsa", cách người Nga gọi thời điểm nước bốc hơi ít hơn trong năm, dẫn đến tình trạng bùn lầy.
Trong Thế chiến II, rasputitsa đã khiến quân đội di chuyển chậm lại. Nay hệ thống đường trong khu vực đã phát triển hơn, và những thách thức do lớp bùn dày gây ra với xe quân sự không còn lớn như trước.
Tuy nhiên, khi Nga cân nhắc can thiệp trực tiếp vào Ukraine và có thể giao chiến trực tiếp với quân đội Ukraine, rasputitsa là một nhân tố trong tính toán của Kremlin. Bởi lẽ kiểu can thiệp như vậy có thể sẽ đòi hỏi quân đội phải ra khỏi những con đường lớn. Hơn nữa, việc duy trì hàng chục nghìn lính Nga dọc biên giới với Ukraine là môt chiến dịch lớn và tình hình sẽ khó khăn hơn khi mùa đông đang tới gần.
Hành trình của đoàn xe tải chở hàng viện trợ của Nga. Đồ họa: BBC
Một yếu tố khác Kremlin cần tính đến khi ra quyết định là tình trạng của phong trào ly khai có vũ trang ở đông Ukraine. Những bước tiến của quân đội Ukraine trong vài tuần vừa qua đã cho phép họ bao vây thành phố Donetsk, thành trì của phe nổi dậy, và cách ly nó với Luhansk. Quân đội Ukraine hiện có thể chặn nhiều nguồn tiếp tế từ Nga tới phiến quân ở Donetsk.
Trong thời gian chờ đợi để Nga can thiệp trực tiếp, phiến quân có thể chọn cách rời thành phố Donetsk như cách họ làm ở Sloviansk hồi đầu tháng 7, hoặc sẽ trở nên yếu đi do thiếu lương thực, thiết bị, cũng như sức lực. Sự can thiệp quân sự trực tiếp của Nga sẽ hiệu quả hơn nếu được triển khai nhằm hỗ trợ một lực lượng nổi dậy vững chắc, sẵn có, thay vì một nhóm phân tán, thua cuộc.
Đấy là những yếu tố cần tính đến chỉ khi Nga có ý định can thiệp. Câu hỏi từ phương Tây hiện nay vẫn là Moscow có định làm thế hay không. Các nhà lãnh đạo Nga khẳng định đoàn xe vận tải chỉ chở lương thực, nhu yếu phẩm, túi ngủ cần thiết cho những người miền đông Ukraine sống trong cảnh thiếu thốn nhiều tuần nay, và những nghi ngờ của phương Tây là lố bịch.
Dù tỷ lệ ủng hộ đối với ông Putin tăng trong những tuần vừa qua, phần đông người Nga không thích thú gì ý tưởng can thiệp quân sự trực tiếp vào Ukraine, mà chấp nhận mức độ hỗ trợ hiện tại đối với phe ly khai.
Yếu tố tiếp theo là nhu cầu của Ukraine trong việc tiến tới một thỏa thuận khí thiên nhiên với tập đoàn Gazprom của Nga, ít nhất là ngắn hạn, trước khi trời trở lạnh vào tháng 10. Việc Nga ngừng cung cấp khí đốt đang khiến Ukraine không thể đổ đầy các kho dự trữ trong những tháng hè. Dù Slovakia sẽ bắt đầu đưa ngược trở lại nguồn khí đốt thiên nhiên tới Ukraine vào tháng 9, nguồn này sẽ không thay thế đủ lượng khí Ukraine thường nhập từ Nga.
Hơn nữa, Ukraine dự kiến tổ chức bầu cử quốc hồi vào tháng 10 tới. Đây là cuộc bầu cử đầu tiên kể từ khi chính phủ của ông Viktor Yanukovych bị sụp đổ. Liên minh không chính thức đang điều hành Ukraine do đó sẽ bắt đầu tan vỡ sau cuộc bầu cử. Điều này sẽ khiến Kiev khó hành động một cách hiệu quả và chặt chẽ hơn. Do vậy, vào tháng 10 tới, Nga sẽ có cơ hội dùng năng lượng để khiến Ukraine nhượng bộ về chính trị. Moscow cũng sẽ có thể tận dụng sự chia rẽ nội bộ trong chính phủ Ukraine do áp lực tài chính gia tăng, mà không cần can thiệp quân sự trực tiếp.
Nếu Nga chọn can thiệp quân sự trực tiếp vào Ukraine, nước này sẽ phải trả giá, dù Kremlin có bắt đầu chiến dịch vào thời điểm nào. Phản ứng quân sự của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), thiệt hại về kinh tế do lệnh trừng phạt gia tăng, chi phí quản lý những vùng đất chiếm được ở Ukraine, sự bất ổn do phản ứng trong nước và thương vong trong quân đội Nga là tất cả những yếu tố Kremlin sẽ phải tính toán cẩn thận.
Việc Nga quyết định gửi đoàn xe nhân đạo là một cách để thử phản ứng của chính phủ Ukraine và phương Tây. Nó cho phép Kremlin có nhiều lựa chọn hơn khi cần cẩn trọng để theo dõi và đánh giá các diễn biến tiếp theo.
Trọng Giáp (theo Stratfor)