Hoàng Lan -
 |
|
Nhà văn Yoshimoto Banana. |
Yoshimoto Banana tên thật là Mahoko Yoshimoto. Cô sinh ngày 24/7/1964 tại Tokyo trong một gia đình trí thức danh tiếng. Ngài Takaaki Yoiko, cha cô, là một nhà phê bình, một triết gia có ảnh hưởng lớn tới xã hội Nhật Bản những năm sáu mươi, còn người chị gái của Banana là họa sĩ vẽ tranh biếm họa tài năng Haruno Yoiko. Gia đình chính là nguồn mạch đầu tiên truyền cho cô tư tưởng tự do và cảm hứng sáng tạo. Sau khi tốt nghiệp Đại học Nihon chuyên ngành văn học, Yoshimoto Banana làm bồi bàn cho một nhà hàng. Trong những tháng ngày uể oải và nhàm chán ấy (theo lời kể của Banana), cô hoàn thành cuốn tiểu thuyết đầu tay Nhà bếp. Tác phẩm ngay sau đó trở thành một hiện tượng văn học với hơn sáu mươi nghìn bản được ấn hành, hai lần được chuyển thể thành phim (lần đầu do đài truyền hình Nhật Bản, lần thứ hai do đạo diễn người Hong Kong Yim Ho), và rất nhiều giải thưởng văn học uy tín: giải thưởng Kaien lần thứ sáu cho tác giả trẻ trong lĩnh vực tiểu thuyết, giải Umitsubame cho tiểu thuyết đầu tay, giải Izumi Kyoka lần thứ mười sáu, giải thưởng tôn vinh nghệ sĩ mới xuất sắc do Bộ Giáo dục Nhật trao. Kể từ thành công bước đầu ấy, Yoshimoto Banana tiếp tục sáng tác và khẳng định được tài năng cũng như vị trí của mình trong nền văn học Nhật Bản đương đại. Hiện nay, cô đã có tới 12 tiểu thuyết, 7 tập tiểu luận với 6 triệu bản in được dịch ra nhiều thứ tiếng trên toàn thế giới. Không dừng lại với những giải thưởng trong nước đã đạt được (bên cạnh các giải thưởng cho Nhà bếp, Yoshimoto Banana còn nhận được giải thưởng văn học Yamamoto Shugoro cho Tsugumi và giải Murasakishikibu cho tiểu thuyết dài đầu tay Amrita), mục tiêu của Yoshimoto Banana là giải Nobel Văn học trong một tương lai không xa.
Tại Nhật Bản, các tác phẩm của Yoshimoto Banana luôn nhận được những ý kiến đánh giá trái ngược nhau. Các nhà nghiên cứu phê bình cho rằng tiểu thuyết của cô không có chiều sâu, mang nặng tính thương mại và là một lối văn phụ nữ thuần túy. Trong khi đó, độc giả trẻ tuổi lại say mê và ngợi ca những tác phẩm của cô, họ tìm thấy ở đó vẻ đẹp mơ mộng, chiều sâu ý tưởng, cảm xúc, giọng điệu đầy ám ảnh, cay đắng, đôi khi giễu nhại, sự dung hòa giữa giá trị tư tưởng truyền thống Nhật Bản và hơi thở của cuộc sống hiện đại. Những vấn đề nhạy cảm thuộc khía cạnh đạo đức như: loạn luân, quan hệ đồng giới, chuyển đổi giới tính... thường được đề cập tới trong sáng tác của Yoshimoto Banana cũng là điều khiến nhiều người đọc khó chấp nhận, thậm chí bị sốc.
Tuy nhiên, sống và viết giữa những luồng dư luận trái ngược ấy, Yoshimoto Banana vẫn thể hiện mình là một cây bút độc đáo, thách thức cả lối phân loại truyền thống. Văn phong giản dị, sáng rõ của cô thường được so sánh với Ishiguro Kazuo, còn cách lựa chọn chủ đề được so sánh với Haruki Murakami. Yoshimoto Banana có khả năng nắm bắt và diễn tả đặc biệt tinh tế những cung bậc, sắc màu cảm xúc khác nhau, những vẻ đẹp mong manh thoáng qua trong cuộc sống. Chính vì vậy, ngay cả khi viết về những chủ đề như loạn luân, tình dục đồng giới..., tác phẩm của cô không hề gợi lên cảm giác ghê tởm, cũng không tỏ thái độ khuyến khích hay thứ tha. Yoshimoto nhìn nhận những điều không thường ấy bằng con mắt điềm tĩnh của người quan sát và thái độ xót thương dành cho thân phận con người. Với Yoshimoto, những điều vốn được khép vào phạm trù đạo đức ấy cũng giống như cái chết của một người thân yêu, sự tan vỡ của một mối tình... Tất cả, chỉ giản đơn, là những thương tổn tinh thần chi phối sâu sắc tới cuộc đời của mỗi con người.
Bi kịch, cái chết, nỗi đau là những chủ đề thường thấy trong sáng tác của Yoshimoto Banana. Các nhân vật của cô, đặc biệt là những người phụ nữ trẻ tuổi, thường hiện lên cô độc giữa một cuộc sống đầy bi kịch, và luôn phải hứng chịu những vết thương tinh thần. Một cô gái trẻ đột ngột mất đi người thân duy nhất trên đời, không gia đình, không bè bạn (Nhà bếp), một thiếu nữ vô tình trở thành người tình của cha mình, rồi anh trai mình (N.P). Tuy nhiên, tiểu thuyết của cô không chỉ có nỗi buồn, có những điều u ám mà còn đầy ắp niềm lạc quan, niềm tin vào tình bạn, tình yêu, tình cảm gia đình hay giản đơn chỉ là sự cảm thông, chia sẻ giữa con người với con người, chính điều đó đã giúp nhân vật của cô vượt qua bi kịch. Nhân vật Sakura Mikage trong Nhà bếp sau cái chết của người cô đã tìm thấy một gia đình mới, một tình yêu mới trong tổ ấm của Yuichi. Còn Sui (N.P) cuối cùng đã không tìm đến cái chết như người đọc vẫn lo sợ. Niềm tin vào sự tồn tại, khao khát được sống thanh thản, tình bạn của Kano đã níu giữ Sui ở lại với cuộc sống. Thông qua mô-típ nhân vật và những chủ đề được trở đi trở lại trong các sáng tác, Yoshimoto muốn gửi tới bạn đọc suy nghĩ về đời sống tinh thần đang dần kiệt quệ của cả một thế hệ trẻ Nhật Bản, về những nỗi đau tinh thần đã biến đổi cuộc đời con người như thế nào, và về sức mạnh của tình cảm giữa con người với con người, tình bạn, tình cảm gia đình hay tình yêu trong sáng và thuần khiết... Bên cạnh đó, mỗi sáng tác của Yoshimoto còn mang lại cho người đọc những nhận thức mới mẻ về những điều tưởng đã cũ nhàm. Đó là quan niệm về gia đình trong Nhà bếp, một cô gái xa lạ, một chàng trai trầm tĩnh, một người đàn ông chuyển đổi giới tính thành phụ nữ... thế nhưng họ thực sự là một tổ ấm, bởi họ cảm thấy yên ổn và đủ đầy khi ở bên nhau. Đó là cái nhìn đầy bao dung với con người vượt qua cả những giới hạn đạo đức vốn có, Sui (N.P) hiện lên như một thân phận đáng thương hơn là một cô gái khiến người đọc bị sốc vì mối quan hệ loạn luân với cha và anh trai. Chính những quan niệm mới mẻ bắt nguồn từ sự nhạy cảm và tình yêu thương con người của Yoshimoto Banana là một trong nhiều lý do khiến tác phẩm của cô thành công đến vậy.
Tại Việt Nam, tác phẩm Nhà bếp của Yoshimoto Banana đã từng được dịch ra tiếng Việt nhưng chỉ tồn tại dưới dạng tài liệu tham khảo lưu hành nội bộ, và đáng tiếc, là một bản dịch có nhiều sai sót. Theo thông tin từ giới xuất bản, tác phẩm này sẽ được dịch lại và xuất bản cùng một số tác phẩm khác của Banana: N.P, Tạm biệt Tsugumi... vào đầu tháng mười này.