Bạn Tuấn à.
Khoa học cơ bản mang lại tri thức. Khoa học ứng dụng vận dụng các tri thức từ khoa học cơ bản theo một cách thức nào đó để phục vụ lại cho các loại hình hoạt động cụ thể của con người. Bạn đã bao giờ nhớ lại cái sự vất vả khi tập đánh vần từng chữ, rồi học thuộc từng bảng cửu chương khi còn bé chưa? Thế bạn đã có khi nào nghĩ rằng cái bảng chữ cái hay cái bảng cửu chương kia nó mang lại lợi ích gì cho bạn hiện nay không? Bạn sẽ ra sao khi bạn không biết đọc, không biết tính? Những cái này nó có vai trò như khoa học cơ bản trong cuộc sống đời thật của bạn vậy. Khi người ta đã có nó (có tri thức, hiểu biết) thì dường như nó là vốn có của mình, như quên mất nó, nhưng nó luôn hiện diện trong con người ta, điều khiển tư duy và hành động của ta trong cái thế giới hiện thực. Giả sử như không có nghiên cứu khám phá ra điện tử của nhà vật lý Thomson thì không biết loài người bây giờ sẽ sống ra sao nhỉ? Rồi những nghiên cứu khám phá ra tính lượng tử, tính tương đối, v.v... đều là những thành tựu của nghiên cứu cơ bản cả đấy. Mà hiện nay thì chúng ta đang sống tràn ngập trong những thành tựu của những nghiên cứu cơ bản đó đấy bạn Tuấn ạ.
Tôi khuyên bạn nên đọc bài “Nghiên cứu cơ bản hay ứng dụng” của giáo sư Pierre Darriulat và nên tìm đọc cuốn sách của tác giả Nguyễn Xuân Chánh nói về những trang thiết bị hiện đại nhưng rất đời thường ở đó ứng dụng các hiệu ứng lượng tử tưởng như cao siêu do các nghiên cứu cơ bản mang lại; hay nhiều sách khác nữa. Bạn có biết cái máy tính hay cái xe máy, ô tô mà bạn đang sử dụng hàng ngày nó ứng dụng biết bao nhiêu các tri thức đến từ khoa học cơ bản không? Tôi chỉ lấy một cái ví dụ nho nhỏ để bạn thấy. Đó là cái đầu đọc ổ đĩa cứng có dung lượng rất cao trong cái máy tính của bạn đang dùng hiện nay.
Trước đây, những năm 1980 của thế kỷ trước, bạn không thể xem phim bằng máy tính. Khoảng cuối những năm 1990 trở lại đây bạn mới thực hiện được điều đó. Bạn có biết năm 2007 giải Nobel về vật lý đã được trao cho các nhà khoa học Đức và Pháp vì đã tìm ra cái hiệu ứng được gọi là từ điện trở khổng lồ (giant magnetoresistance, GMR) từ năm 1986 và 1988 không? Đó là những nghiên cứu cơ bản mà các nhà khoa học này phát hiện thấy có sự thay đổi rất lớn của điện trở đối với một loại vật liệu từ được cấu trúc thành nhiều lớp. Nhưng sau đó các nhà công nghệ và thương mại đã nhìn thấy ngay có thể ứng dụng để làm đầu đọc cho các bit thông tin được mã hóa bằng từ tính có kích thước rất nhỏ. Và từ đó đã góp phần thúc đẩy nền công nghệ thông tin phát triển hết sức mạnh mẽ và rạng rỡ như bạn đã và đang chứng kiến và thụ hưởng trong suốt khoảng 20 chục năm vừa qua, và sẽ còn tiếp tục được hưởng những thành tựu hết sức độc đáo, chưa từng có của nó nữa (bạn hãy chịu khó tìm hiểu sẽ thấy ngay).
Cái chúng ta hiện đang thiếu, đang yếu đó là vận dụng các tri thức của khoa học cơ bản đấy. Các nước phát triển tại sao lại phát triển? Có rất nhiều nguyên nhân, nhưng trong đó trước hết là bởi bản thân họ đều là những nước có nền khoa học cơ bản rất lâu đời, rất phát triển và vững chắc (bạn cứ điểm lại mà xem, tất cả các nước phát triển đều là những nước có nền khoa học lâu đời cả, kể cả Mỹ là nước có tuổi khá trẻ, hơn 300 năm, nhưng cũng có nền tảng khoa học lâu đời do Anh và Pháp mang sang). Tiếp theo họ lại là những nhà vận dụng hết sức tài ba các tri thức cơ bản của họ và của những người khác để phục vụ cho sự phát triển giàu có, hùng mạnh của họ. Trước đây chúng ta không hề có một nền khoa học, nghĩa là tri thức của ta rất yếu kém (chúng ta vẫn nói dân trí thấp).
Vậy nó đến từ đâu? Giả sử sau khi cách mạng thành công, chúng ta từ chỗ chẳng có gì về nền tảng học vấn, về khoa học cơ bản, mà lại cứ nghiên cứu xem làm thế nào làm ra được nhiều lúa gạo, làm ra được nhiều công cụ, máy cái... ngay tức khắc thì liệu chúng ta có làm được không khi thiếu hiểu biết? Rõ ràng phải mở các trường đại học để học các kiến thức khoa học cơ bản để lấy hiểu biết đã (vừa đói vừa học), để từ đó mới có được ngày hôm nay. Còn bây giờ, khi đã có vẻ có đôi chút hiểu biết về khoa học (nhưng còn thua xa lắm, còn thiếu lắm so với khu vực và thế giới) mà lại cứ đòi phải hạn chế bớt nó đi để tập trung vào kiếm ăn, vượt đói. Giải pháp đi tìm miếng ăn tức thời để chống đói là cần thiết trong những trường hợp cụ thể, tình huống cấp bách. Nhưng khôn ngoan là phải biết tìm cách thoát đói vĩnh viễn và ngày càng trở nên giàu có. Không có con đường nào khác là đi từ tri thức. Mà nền tảng của tri thức là khoa học cơ bản. Ngay cả cái việc hạn chế các thiên tai mà bạn Tuấn đề cập cũng cần đến sự hiểu biết về khoa học cơ bản, như thủy động học, khí động học, thậm chí lý thuyết fractal...
Cái quan trọng là trong những tình huống, hoàn cảnh cụ thể, phải biết điều chỉnh, định hướng với tỷ lệ sao cho phù hợp giữa các hoạt động nghiên cứu cơ bản và ứng dụng để nhằm khuyến khích yếu tố nào trong đời sống của xã hội mình cần vào những thời kỳ thích hợp. Xin nhắc lại là cần phải luôn coi cái gì là nền tảng, cái gì được dựa vào để từ đó có sự phân bố tỷ lệ thích hợp trong những thời điểm cụ thể chứ không phải đi đánh giá cái nào cần hơn cái nào. Thực ra những nghiên cứu sáng tạo có tính cơ bản đến từ sự đam mêm hiểu biết, và thường từ sự ngẫu hứng, ngẫu nhiên, sự thăng hoa tinh thần có được từ sự tự do tư duy của các nhà khoa học. Vì vậy các hoạt động khoa học cơ bản cần có bậc tự do cao để không chỉ làm nền tảng cho phát triển nhận thức thế giới, mà còn làm ra những cái “vốn” cho khoa học ứng dụng. Trên thực tế khoa học cơ bản vẫn luôn là cái được theo đuổi và hướng tới của con người vì đó là bản chất tò mò muốn hiểu biết của con người. Vì vậy nó là nhu cầu tất yếu không bao giờ ngừng nghỉ của loài người cả. Cho nên đừng tìm cách loại bỏ nó đi, đừng tìm cách hạn chế nó. Hãy tìm cách thúc đẩy nó để bắt nó đẻ ra những ứng dụng thiết thực cho mình.
Tôi rất tâm đắc với câu nói của ai đó đại loại rằng, con người khác với con vật ở chỗ nó không chỉ biết nhìn vào cái máng ăn của nó mà còn biết ngẩng mặt nhìn trời để xem cái gì ở trên đó (hơn thế nữa, theo tôi nó còn phải biết đến cả âm nhạc, hội họa,... nói chung là nghệ thuật nữa).
Còn rất nhiều điều muốn nói ở đây, nhưng thời gian không cho phép, xin có một số ý kiến nêu. Tôi chỉ xin khẳng định một điều: Chắc chắn Khoa học cơ bản có giúp nâng cao được mức sống! Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã khẳng định được điều đó. Chỉ có điều không phải nó cho thấy kết quả rõ rệt trong một vài chục năm tới. Hãy bắt đầu đi, và cháu chắt chúng ta sẽ thấy.
Xin cảm ơn.
Lý Kỳ Khôi