Sang Pháp du học năm 17 tuổi, ông Khương Quang Đồng tốt nghiệp trường Kỹ sư Mỏ Paris và bảo vệ luận án Tiến sĩ vật lý tại đại học Grenoble. Sau 7 năm làm việc ở công ty lốp xe Michelin, ông đầu quân cho hãng Renault đến lúc về hưu.
Ông Quang Đồng hiện định cư ở Pháp. VnExpress có cuộc phỏng vấn với ông về tiềm năng, thách thức của thị trường xe điện Việt Nam, trong một lần ông về nước hồi giữa tháng 6.
- Theo ông, vị thế của xe điện hiện nay như thế nào trong ngành công nghiệp ôtô?
- Xe điện đang dần trở thành một lựa chọn thứ hai đáng cân nhắc bên cạnh xe xăng, dầu truyền thống, thậm chí có thể là phương tiện thay thế. Doanh số xe điện tăng nhanh những năm gần đây, chủ yếu ở các nước phát triển, nhưng phần lớn nhờ chính sách trợ giá của chính phủ. Nếu không còn những khoản ưu đãi này, tốc độ tăng trưởng sẽ giảm xuống. Thực tế nhiều nước như Mỹ, Đan Mạch, Trung Quốc đã diễn ra tình trạng này.
- Tức là bản thân xe điện chưa đủ hấp dẫn để thay thế xe xăng?
- Một cách khách quan, xe điện vẫn còn nhiều nhược điểm. Phần lớn xe điện hiện nay chỉ chạy khoảng hơn 200 km trên đường trường, cao tốc (tốc độ tối đa 130 km/h) trong điều kiện sử dụng bình thường như đi nhiều người, chở đồ nặng, mở máy lạnh. Khi hết pin, tìm trạm sạc cho xe là một vấn đề lớn và thời gian sạc đầy cũng mất đến vài giờ.
Tiến sĩ Khương Quang Đồng trò chuyện với VnExpress tại TP HCM. Ảnh: Bảo Lâm
Có những trạm sạc siêu nhanh giúp giảm thời gian sạc xuống còn nửa giờ hoặc ít hơn, nhưng để tìm trạm sạc công suất lớn không dễ. Không những vậy, sạc siêu nhanh làm giảm tuổi thọ pin khá nhiều. Xe điện dùng trong thành phố sẽ tối ưu vì quãng đường di chuyển ngắn. Nhưng nếu mua xe điện để chỉ dùng trong thành phố cũng không phải là lý tưởng, bởi hệ thống giao thông công cộng, metro, buýt điện mới là tương lai, là hình thái cần hướng đến.
Ý thức bảo vệ môi trường là một chuyện nhưng nếu xe điện không đáp ứng được nhu cầu, giá vẫn đắt, thì dù có ý thức cao đi chăng nữa cũng chưa chắc họ đã mua.
- Các nước phát triển đã thể hiện rõ xu hướng xe điện. Thị trường Việt Nam liệu sẽ chuyển dịch theo hướng nào?
- Đã là xu hướng chung toàn cầu thì không loại trừ quốc gia nào, có chăng là thời gian để phổ cập thôi. Việt Nam hay các nước Đông Nam Á tất nhiên cũng không thể đứng ngoài làn sóng xe điện. Bằng chứng là xe điện đã được bán ở Việt Nam dù số lượng còn rất ít.
Chế tạo xe điện đơn giản hơn nhiều so với xe xăng, dầu. Ôtô động cơ đốt trong đòi hỏi trình độ luyện kim, cơ khí chính xác và kỹ nghệ chế tạo động cơ được tích luỹ qua hàng thập kỷ. Xe điện với khối pin chiếm phần quan trọng nhất nhưng có thể mua từ đối tác. Môtơ điện cũng không phải kết cấu phức tạp, cái quan trọng nhất là hệ thống quản lý, điều hành pin, làm sao tối ưu được hiệu suất sử dụng nhưng ít tốn pin nhất.
Nếu ngành ôtô xăng, dầu trong hàng trăm năm qua chỉ tập trung ở những cường quốc như Mỹ, Đức, Pháp, Nhật, Hàn... thì với xe điện, cơ hội cho các nước khác trỗi dậy lớn hơn rất nhiều. Ngành ôtô toàn cầu vì thế sẽ định hình lại trong những năm tới. Rất nhiều start-up xe điện nổi lên trong vài năm trở lại đây. Chính Việt Nam cũng có một thương hiệu nội địa là VinFast sau hàng chục năm người Việt mong muốn có một hãng xe "made in Viet Nam".
- Ngoài VinFast, Porsche với số lượng rất nhỏ, vì sao rất ít hãng bán xe điện ở Việt Nam lúc này?
- Có nhiều điều chưa thuận lợi để xe điện nở rộ ở Việt Nam. Cái trước tiên cần nhắc tới là xe điện chưa đáp ứng được nhu cầu của họ. Ở châu Âu, Mỹ, xe điện phát triển nhanh vì chủ yếu được dùng trong thành phố và thường là xe thứ hai, thứ ba trong gia đình. Nhưng ở Việt Nam, gia đình có hơn một xe rất ít. Xe điện với người Việt giống như xe xăng, dầu, phải là xe đa dụng đúng nghĩa, tức có thể sử dụng trong thành phố, đi Đà Lạt, Nha Trang... đều thuận tiện chứ không phải dừng chờ sạc khá lâu, mất thời gian.
Tôi nghĩ hiện tại, để phát triển nhanh thị trường xe điện tại Việt Nam là tương đối khó vì chúng vẫn chưa phải là một phương tiện đa dụng như mong muốn của phần đông người Việt.
Tiếp đến là hệ thống trạm sạc vẫn còn hạn chế ở Việt Nam. Chúng ta có kêu gọi người dân sử dụng xe xanh, trợ cấp cho họ khi mua xe mà không có trạm sạc thì cũng bằng không. Có rất ít hãng bán xe điện ở Việt Nam, tôi nghĩ là vì họ nhận thấy thị trường chưa hội đủ những điều kiện cần để họ tìm cách bán xe ở đây.
Một trạm sạc xe điện của VinFast tại Hà Nội. Ảnh: VinFast
Hiện mới chỉ có VinFast đầu tư trạm sạc công cộng nhưng tôi cho để có một mạng lưới phủ khắp Việt Nam tầm quốc gia, một hãng là không đủ. Khi đã có nhiều công ty tham gia rồi, nhà nước phải giữ vai trò dẫn dắt, hoạch định chiến lược để tìm tiếng nói chung và xây dựng một hệ thống hạ tầng tối ưu. Sau trạm sạc, cũng cần tính đến nguồn điện, liệu có đủ cung cấp hay không.
- Nếu không phải xe điện, đâu là loại phương tiện phù hợp nhất với điều kiện Việt Nam hiện tại?
- Để chọn ra loại xe phù hợp nhất với thị trường Việt Nam hiện tại, phải nói rằng vẫn là xe xăng, dầu. Xe điện như tôi đã nói ở trên, chưa đáp ứng được nhu cầu của người Việt. Còn xe pin nhiên liệu hydro thì quá xa vời.
Với riêng xe hybrid, tôi cho là đắt, phức tạp bởi sử dụng hai loại động cơ, hai nguồn năng lượng khác nhau. Hybrid có thể là một thành tựu về công nghệ động cơ ôtô nhưng không thể xem là thành công về mặt thương mại (lượng xe bán ra so với xe xăng, dầu). Ở Việt Nam, xe hybrid đều là xe đắt nhất trong dải sản phẩm và cũng không nhiều người mua, xét ở quy mô toàn thị trường.
- Như ông nói xe điện chưa phù hợp ở hiện tại nhưng sẽ là tương lai. Vậy ở Việt Nam, tương lai ấy có thể là bao nhiêu năm nữa?
- Nếu phải cho một con số, tôi nghĩ phải hơn 10 năm nữa xe điện mới thật sự phát triển ở Việt Nam. Khi đó, hạ tầng giao thông, trạm sạc, thu nhập của người dân, tiến bộ công nghệ xe điện (quãng đường di chuyển, thời lượng sạc pin) sẽ phù hợp hơn cho việc tiêu thụ xe điện của người dân.
Tuy nhiên, bao nhiêu năm chỉ là ước đoán tương đối, cái chính vẫn là tiến bộ công nghệ xe điện phát triển đến đâu. Nếu vài năm tới có một công nghệ đột phá nào đó chế tạo pin với tuổi thọ cao, quãng đường đi được lớn, sạc vài phút, mọi chuyện có thể đổi khác. Nhưng nói như vậy không phải là chúng ta chờ mà cần có kế hoạch ngay từ bây giờ. Chính Việt Nam cũng đã cam kết tại hội nghị COP26 về biến đổi khí hậu, đưa mức phát thải ròng về 0 vào 2050. Chính phủ vì thế sẽ cần xây dựng một lộ trình phát triển năng lượng xanh, trong đó có xe điện tại Việt Nam, vì đây là chiến lược mang tầm quốc gia chứ không riêng hãng xe nào.
Thành Nhạn