Nguyễn Phương, 24 tuổi, từng là khách quen của dịch vụ xe đạp công cộng ở trung tâm TP HCM. Cô thường thuê xe để đi làm, tập thể dục hoặc ngắm cảnh. Nhưng gần đây, Phương ít sử dụng vì "mất thời gian và bất tiện".

Sống tại quận 5 (cũ), cô thường đón xe buýt đến công viên 23/9 rồi thuê xe đạp đi làm ở đường Nguyễn Đình Chiểu, quận 3, quãng đường khoảng 2 km. Tuy nhiên, do gần cơ quan không có trạm xe đạp, Phương phải trả xe sớm trên đường Nguyễn Thị Minh Khai, đi bộ thêm gần một km. Tổng thời gian cả đạp lẫn đi bộ mất khoảng nửa giờ.

"Tôi thích xe đạp vì vừa di chuyển vừa tập thể dục, ngắm cảnh, nhưng để đi làm hằng ngày thì khó duy trì, nên chuyển sang xe máy cho tiện hơn", Phương nói, cho biết hiện chỉ dùng xe đạp công cộng vào cuối tuần, hoặc lúc có nhiều thời gian mới thuê xe đạp công cộng chạy vòng quanh một số tuyến đường trung tâm thành phố. Bên cạnh đó, do xe không có yên sau nên cũng là một bất tiện với khách.

Trong khi đó, anh Bùi Văn, 35 tuổi, vẫn gắn bó với xe đạp công cộng nhờ thuận tiện kết nối với metro. Nhà anh cách ga Bình Thái (TP Thủ Đức cũ) khoảng 300 m. Mỗi sáng, anh đi bộ lên tàu điện đến ga Ba Son rồi thuê xe đạp đến cơ quan trên đường Lý Tự Trọng.

"Các ga trung tâm có nhiều trạm xe đạp, nên đi lại khá thuận lợi", anh nói, nhưng cho rằng xe đạp chỉ phù hợp quãng ngắn, nếu đi xa thì rất tốn thời gian và sức.

Tuy nhiên, theo anh Văn, các trạm bố trí chưa phủ rộng, chủ yếu tập trung ở khu trung tâm và gần trạm xe buýt, metro, công viên, trường học. Người dùng dễ thuê nhưng khó trả nếu điểm đến cách xa trạm. Ngoài ra, khí hậu nắng nóng, hạ tầng thiếu làn riêng khiến việc đạp xe kém an toàn và khó cạnh tranh với xe máy hay xe công nghệ.

Theo ghi nhận, tại nhiều trạm ở trung tâm như Lê Lợi, Lê Thánh Tôn, Nguyễn Thị Minh Khai, Đinh Tiên Hoàng, số người thuê xe giảm rõ rệt. Nhiều trạm vắng khách, hàng chục xe xếp ngay ngắn nhưng ít người sử dụng.

Dịch vụ xe đạp công cộng do Công ty CP Tập đoàn Trí Nam đầu tư, triển khai tại TP HCM vào cuối năm 2021 với 43 trạm, gần 400 xe, sau đó mở rộng lên 52 trạm, hơn 500 xe. Xe được gắn khóa thông minh, định vị GPS, mở qua ứng dụng di động; giá thuê 5.000 đồng cho 30 phút, 10.000 đồng cho một giờ.

Thống kê từ đơn vị khai thác cho thấy lượng khách giảm liên tục. Năm 2022 có gần 320.000 lượt thuê, năm 2023 còn hơn 164.000, và 2024 chỉ còn khoảng 80.400 chuyến - giảm gần bốn lần so với năm đầu. Sáu tháng đầu năm 2025, chỉ ghi nhận hơn 37.000 chuyến đi.

Ông Đỗ Bá Dân, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Trí Nam, cho biết số khách giảm là điều nằm trong dự tính, bởi sau giai đoạn ban đầu thu hút người dùng trải nghiệm, dịch vụ bước sang giai đoạn ổn định, hướng đến nhóm khách có nhu cầu thực.

"Nhóm thường xuyên hiện nay chủ yếu đi các chặng ngắn hoặc kết hợp với xe buýt, metro. Đây là nhóm khách bền vững, có thói quen sử dụng định kỳ", ông Dân nói. Ngoài ra, khách du lịch và giới trẻ vẫn là nhóm khách ổn định vào dịp cuối tuần khi họ muốn vừa di chuyển vừa tập thể dục, ngắm cảnh.

Theo ông Dân, sự chuyển dịch từ người dùng "thử cho biết" sang nhóm có nhu cầu thật phản ánh đúng vai trò của xe đạp công cộng - phục vụ di chuyển ngắn, kết nối phương tiện công cộng và góp phần hình thành thói quen đi lại thân thiện môi trường.

Để tăng tiện ích, nhà đầu tư dự kiến đưa 500 xe đạp điện vào vận hành thử tại TP HCM và Hà Nội trong 1-2 tháng tới, hoạt động song song với xe đạp thường. Mô hình này hướng đến người cần di chuyển nhanh, quãng đường xa hơn. Sau giai đoạn đầu, công ty sẽ đánh giá hiệu quả để mở rộng quy mô.

"Với vai trò phục vụ các chặng ngắn và kết nối giao thông công cộng, xe đạp vẫn là một trong những giải pháp lâu dài giúp đa dạng phương thức đi lại ở đô thị", ông Dân nói.

TP HCM đang chuẩn bị triển khai làn đường ưu tiên cho xe đạp trên đại lộ Mai Chí Thọ (TP Thủ Đức cũ), dài gần 6 km, rộng 2 m, nằm ở hành lang hai bên tuyến. Đây được xem là bước khởi đầu hình thành mạng lưới làn riêng, khuyến khích người dân sử dụng xe đạp, tăng kết nối với hệ thống giao thông công cộng.

Ông Lê Trung Tính, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô hành khách du lịch TP HCM, cho rằng việc mở làn riêng là cần thiết, bởi "một trong những nguyên nhân khiến xe đạp công cộng chưa phát triển như kỳ vọng là thiếu hạ tầng an toàn, đồng bộ".

Theo ông, xe đạp không chỉ là phương tiện cho người dân và du khách di chuyển quãng ngắn, mà còn hỗ trợ phát triển giao thông công cộng, nhất là khi metro Bến Thành – Suối Tiên đã hoạt động và nhiều tuyến khác đang chuẩn bị đầu tư.

Dẫn kinh nghiệm từ các đô thị như Bogotá (Colombia) hay Quảng Châu (Trung Quốc), ông Tính cho rằng để xe đạp công cộng phát triển, cần quy hoạch làn riêng bài bản, trạm phủ rộng, thông thoáng. Mỗi khu vực nên có thiết kế riêng: nơi phục vụ đạp xe giải trí, nơi hỗ trợ giao thông công cộng kết nối trạm buýt, metro.

"Người dân sẽ đi xe đạp nhiều hơn khi có không gian an toàn và làn riêng thông suốt, vị trí trạm thuận tiện", ông nói, đồng thời nhắc rằng trước đây trung tâm TP HCM từng có hạ tầng cho xe đạp trên các đường Pasteur, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Văn Cừ. Dù một số dải phân cách vẫn còn, chức năng dành cho xe đạp đã mất theo thời gian.

Theo ông Tính, nếu thành phố khôi phục và phát triển lại mạng lưới này theo hướng hiện đại, xe đạp có thể trở thành một loại hình giao thông phổ biến, góp phần giảm ùn tắc và ô nhiễm.

Giang Anh