Hát xẩm là một loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo có từ lâu đời tại các tỉnh miền Bắc với hai thể loại chính là Xẩm chợ và Xẩm cô đầu. Riêng tại Hà Nội còn có một dòng Xẩm rất đặc trưng mà không đâu có là Xẩm tàu điện.
Xẩm tàu điện ra đời và tồn tại gắn liền với tàu điện Hà Nội từ khi xuất hiện cho đến khi ngừng hoạt động (1900 - 1992). Trạm tàu điện nằm ở Bờ Hồ, từ đó tỏa đi các tuyến Yên Phụ, chợ Bưởi, chợ Mơ, Cầu Giấy, Hà Đông, Vọng nối nông thôn với nội thành. Những chuyến tàu điện đến và đi đã trở thành không gian diễn xướng lý tưởng cho xẩm - loại hình âm nhạc đường phố độc nhất vô nhị. Mỗi khi đến trạm tàu điện hay ngồi trên các toa tàu, người ta lại được nghe các nghệ sĩ cất giọng hát trầm bổng tha thiết cùng tiếng nhị, tiếng phách đồng hành trên mọi tuyến đường. Suốt gần một thế kỷ tồn tại, Xẩm tàu điện đã trở thành món ăn tinh thần và lưu dấu ấn sâu sắc trong lòng người dân Hà Thành. Tàu điện không còn, như một quy luật, xẩm cũng vắng bóng lui về dĩ vãng.
 |
| Hát xẩm đầu thế kỷ 20. Ảnh: ST. |
Chương trình "Xẩm tàu điện - Văn hóa đường phố Hà Thành" giới thiệu đến khán giả trong và ngoài nước loại hình xẩm này với những nét độc đáo khác biệt với xẩm truyền thống từ ca từ, nhạc cụ đến trang phục của người biểu diễn. Thông qua chia sẻ của những nhà nghiên cứu, nghệ nhân hát xẩm và sự tham gia của NSƯT Hoàng Anh Tú, nghệ sĩ nhí Thanh Thanh Tấm cùng các khách mời nổi tiếng như: NSƯT Thanh Ngoan, NSƯT Thế Dân..., nhiều làn điệu Xẩm tàu điện từng làm nức lòng hàng triệu lượt thính giả - khách đi tàu xưa sẽ được biểu diễn như: Lỡ bước sang ngang, Vui nhất Hà thành, Mục hạ vô nhân, Anh khóa, Chân quê, Trăng sáng vườn chè, Lơ lửng con cá vàng... Bên cạnh đó còn có các bài Xẩm quảng cáo bán hàng như Tăm tre, Thuốc cam Hàng Bạc, Thuốc ho bà lang Trọc, Dầu cù là... với vần điệu và ca từ dí dỏm.
Nghệ sĩ xẩm và êkíp biểu diễn theo tiếng tàu điện leng keng (bật loa đài phát). Sau mỗi tiết mục, các nghệ sĩ nghỉ ngơi tại chỗ và giao lưu, trò chuyện cùng khán giả về nguồn gốc và ý nghĩa của Xẩm cũng như Xẩm tàu điện. Các nghệ sĩ biểu diễn ngẫu hứng, có thể theo yêu cầu của khán giả hoặc mời khán giả lên giao lưu.
Huy Phạm