Phiên tòa kéo dài gần 10 năm, tốn hàng triệu bảng - dài nhất lịch sử tư pháp Anh. Cuối cùng, tòa tuyên một phần cáo buộc là phỉ báng, McDonald’s thắng về mặt pháp lý.
Kết quả, McDonald’s được bồi thường tượng trưng 60.000 bảng.
Phản biện xã hội là nền tảng của mọi xã hội hiện đại. Nó cho phép con người lên tiếng, góp ý, thậm chí chỉ trích những gì họ cho là chưa tốt - từ chính sách nhà nước đến chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp. Không có phản biện, xã hội sẽ thiếu tiếng nói cảnh báo, trở nên bưng bít, và cuối cùng là trì trệ.
Nhưng quyền phản biện không đồng nghĩa với việc ai cũng có thể nói bất cứ điều gì mà không phải chịu trách nhiệm. Quyền lợi đó phải đi cùng giới hạn không được bịa đặt, không được vu khống, không được làm tổn hại đến lợi ích hợp pháp của người khác.
Một khách hàng có quyền chia sẻ trải nghiệm tiêu cực khi dùng sản phẩm - đó là đóng góp để doanh nghiệp cải thiện. Nhưng nếu khách hàng bịa ra chuyện "công ty này sắp phá sản", "sản phẩm chứa chất độc hại" mà không có bằng chứng, thì đó là bôi nhọ, gây thiệt hại không chỉ cho chủ doanh nghiệp mà cả hàng nghìn nhân viên và nhà đầu tư.
Ranh giới giữa quyền lên tiếng và hành vi bôi nhọ, tung tin thất thiệt vốn rất mong manh. Vì thế, doanh nghiệp thường xuyên đối mặt với các tình huống bị tổn hại uy tín; nhiều trong số đó đi đến kiện tụng, ra tòa, thay vì giải quyết ổn thỏa bằng phương án thương lượng, hòa giải.
Bởi kiện tụng cũng thường là con dao hai lưỡi, nhất là khi thông tin phản biện có chứng cứ đáng tin cậy.
Tập đoàn Nestlé nhiều lần bị các nhà hoạt động và tổ chức phi chính phủ cáo buộc sử dụng lao động trẻ em trong chuỗi cung ứng cacao ở Tây Phi. Nestlé đã chọn phản ứng bằng cả truyền thông lẫn pháp lý: kiện một số cá nhân, nhóm hoạt động hoặc blogger vì tung thông tin sai lệch, kêu gọi tẩy chay. Kết quả pháp lý của các vụ kiện rất khác nhau: có vụ bị bác, có vụ rút đơn, có vụ hòa giải.
Ở Việt Nam, không ít doanh nghiệp, tổ chức đã phải chịu tổn thất nặng nề bởi tin giả, tin thất thiệt. Trong kỷ nguyên mạng xã hội - nơi một tin đồn có thể lan ra hàng triệu người chỉ trong vài giờ - hậu quả của chúng càng trở nên khôn lường. Thông thường, các doanh nghiệp Việt Nam dùng công cụ truyền thông để xử lý khủng hoảng, hoặc đề nghị cơ quan quản lý xử phạt hành chính.
Trong bối cảnh đó, Vingroup vừa tuyên bố đệ đơn kiện nhiều tổ chức, cá nhân, tập trung vào 4 chủ đề chính: tình hình tài chính tập đoàn; chất lượng và nguồn gốc xuất xứ sản phẩm; vấn đề pháp lý đối với sản phẩm và thông tin cá nhân lãnh đạo. Đây là động thái mạnh mẽ, cho thấy doanh nghiệp không còn muốn "nhẫn nhịn" trước các tin đồn. Từ góc độ pháp lý, hành động này là cần thiết. Thị trường chứng khoán, niềm tin của khách hàng và uy tín doanh nghiệp đều là những tài sản vô hình quan trọng.
Nhưng những câu chuyện thực tế trên cũng đặt ra câu hỏi: làm thế nào để bảo vệ quyền chia sẻ trải nghiệm, nhưng đồng thời cũng bảo vệ doanh nghiệp và xã hội trước tin giả, tin đồn ác ý?
Câu trả lời nằm ở tính công bằng của luật pháp, thể hiện trong quá trình thu thập bằng chứng, xét xử và phán quyết cuối cùng với từng đơn kiện. Khởi kiện dân sự chỉ là một hành động pháp lý ban đầu, cho thấy sự vận động văn minh, sống và làm việc theo pháp luật. Nhưng quyền lợi của cả bên nguyên lẫn bên bị có được đảm bảo hay không phụ thuộc vào sự trưởng thành của hệ thống tư pháp, nơi mà tiến trình pháp lý được thực thi minh bạch, khách quan, không bị tác động bởi những yếu tố khác, có khả năng làm lệch lạc cán cân công lý.
Trong một xã hội hiện đại, kiện tụng phải trở thành cơ chế làm sáng tỏ sự thật, củng cố niềm tin công chúng và nâng cao chuẩn mực ứng xử xã hội. Luật pháp công bằng không chỉ bảo vệ doanh nghiệp khỏi tin giả, mà đồng thời cũng bảo vệ quyền lên tiếng chính đáng của công dân.
Một hệ thống tư pháp minh bạch, biết cân bằng giữa các lợi ích, sẽ giúp phân định rạch ròi đâu là phản biện xây dựng, đâu là bịa đặt ác ý. Và quan trọng hơn, nó gửi đi thông điệp rằng mọi tiếng nói, dù từ một tập đoàn tỷ đô hay một cá nhân bình thường, đều phải được lắng nghe và xét xử trên cùng một mặt phẳng công lý. Khi ấy, những vụ kiện không ngăn cản tự do ngôn luận, mà trở thành minh chứng cho một nền văn minh pháp trị thực sự.
Hoàng Thảo Nguyên