Tác phẩm dựa trên bản in lần đầu năm 1938 của Quan Hải Tùng Thư - một đơn vị xuất bản do Đào Duy Anh (1904-1988) sáng lập đầu thế kỷ 20. Đội ngũ biên tập cũng tham khảo một số chi tiết trong bản in năm 1951 của Nhà xuất bản Bốn phương, Viện Giáo khoa - Hiên Tân Biên.
Bìa ấn bản mới của "Việt Nam văn hóa sử cương". Ảnh: Đông A
Sách được bổ sung phần sách dẫn, giúp độc giả tiện tra cứu nhân danh, địa danh và một số mục từ quan trọng. Các lỗi chính tả, in ấn trong bản đầu được sửa lại. Với những từ ít quen thuộc, chi tiết nghi có sai sót, không nhất quán với các bộ chính sử hoặc cần làm rõ thêm, nhóm biên tập giải thích ở cuối trang, bên cạnh các chú thích sẵn có của tác giả.
Ấn bản còn sử dụng một số hình ảnh minh họa trong các tư liệu: tập san L’Illustration, sách L’Art Indo‑Chinois của Albert de Pouvourville (bộ sách Bibliothèque de l’Enseignement des Beaux-Arts) và Monographie Dessinée de l’Indochine - Cochinchine (Ký họa về Đông Dương - Nam Kỳ).
Sách cũng được thêm một số minh họa từ các nguồn tư liệu ở bảo tàng, tranh dân gian, sách báo xưa, trong đó có một bức họa của Thang Trần Phềnh và sáu bức ảnh chụp của nhiếp ảnh gia Pierre Dieulefils. Tổng cộng, Việt Nam văn hóa sử cương được bổ sung 108 minh họa so với ấn bản gốc.
Tranh danh họa Thang Trần Phềnh về nghề mộc của người Việt xưa được in trong sách. Ảnh: Đông A
Việt Nam văn hóa sử cương xuất bản lần đầu năm 1938, là nỗ lực giải quyết cuộc va chạm giữa văn hóa Việt Nam truyền thừa từ bao đời và văn hóa phương Tây du nhập trong bối cảnh xã hội đầu thế kỷ 20. Đào Duy Anh nhìn nhận cuộc va chạm ấy chính là "bi kịch hiện thời" đến từ "sự xung đột của những giá trị cổ truyền của văn hóa cũ ấy với những điều mới lạ của văn hóa Tây phương". Để giải quyết sự xung đột này, ông đề nghị "một mặt phải xét lại cho biết nội dung của văn hóa xưa là thế nào, một mặt phải nghiên cứu cho biết chân giá trị của văn hóa mới". Tác phẩm là lời giải cho vấn đề này.
Từ khi ra mắt, sách được đánh giá là bộ sử toàn diện đầu tiên và có hệ thống nhất về văn hóa Việt Nam từ sơ khởi đến năm 1938. Cùng Văn minh An Nam (La Civilization Annamite, 1944) của Nguyễn Văn Huyên, hai tác phẩm trở thành những công trình khoa học đầu tiên đặt nền tảng cho sự hình thành nền văn hóa học hiện đại Việt Nam.
Ngoài Việt Nam văn hóa sử cương, tác phẩm Việt Nam sử lược của học giả Trần Trọng Kim (1883 - 1953) cũng có ấn bản mới. Sách được thực hiện theo bản in lần thứ năm (1954) của Nhà xuất bản Tân Việt, là bản được chính tác giả chỉnh sửa lần cuối, bổ sung 60 minh họa từ các nguồn tư liệu ở bảo tàng, tranh dân gian, sách báo xưa.
Bìa sách "Việt Nam sử lược". Ảnh: Đông A
Tác phẩm ra mắt độc giả năm 1920, giữa lúc nền học thuật nước nhà chỉ có các bộ đại tác như Đại Việt sử ký toàn thư hay Khâm định Việt sử thông giám cương mục là sử liệu chính thống. Sách sử Việt Nam khi đó gần như chưa đáp ứng được nhu cầu tìm hiểu của đại chúng vì chủ yếu được viết bằng chữ Hán, lưu hành trong giới trí thức. Với phương pháp ghi chép mới, có hệ thống, cách kể lôi cuốn so với đương thời, Việt Nam sử lược thường được coi là sách vỡ lòng cho người bắt đầu tìm hiểu về lịch sử trong nước.
Mai Nhật