Sự bài tiết của một loại thuốc vào sữa tự nó không phải là chống chỉ định của việc bú mẹ. Hầu hết các loại thuốc không qua trẻ sau khi phân bố trong các mô của mẹ và bị bài tiết một phần. Nguy cơ ngộ độc thuốc cho trẻ được cân nhắc dựa vào những điểm sau:
- Độc tính của thuốc.
- Lượng thuốc thật sự trẻ uống vào.
- Đặc điểm dược động học về phân bố - bài tiết thuốc ở trẻ sơ sinh.
- Độ nhạy cảm của trẻ đối với thuốc, đặc biệt ở trẻ sinh non hoặc bệnh nặng cần điều trị thuốc khác.
- Thời gian sử dụng thuốc của bà mẹ: Vài ngày sau sinh (ví dụ kháng sinh) hoặc kéo dài (thuốc động kinh).
- Tầm quan trọng của việc bú mẹ.
- Khả năng cha mẹ theo dõi tác dụng phụ của thuốc.
Tất cả những yếu tố trên phải được xem xét khi quyết định việc có tiếp tục cho trẻ bú mẹ hay không lúc bà mẹ điều trị thuốc. Nếu bà mẹ uống thuốc và cần ngưng cho con bú trong một thời gian, nên vắt sữa để không bị mất sữa.
Đối với loại thuốc hấp thu, bài tiết cực nhanh (như acetaminophen), sau khi cho bú, bà mẹ uống thuốc ngay sẽ tránh được cho trẻ nguy cơ tiếp xúc thuốc. Còn đối với hầu hết các dược phẩm, nồng độ thuốc đạt đến đỉnh ở lần bú mẹ sau đó.
Để giúp cân nhắc sử dụng thuốc nào khi đang cho con bú, các bà mẹ nên tham khảo các dữ kiện trong phần phân loại dưới đây:
1. Thuốc giảm đau và chống viêm
- Ibuprofen, Naproxen: Không có báo cáo về tác dụng phụ của thuốc; thuốc không vào sữa ở số lượng lớn, vì vậy trẻ bú mẹ không gặp vấn đề gì.
- Indomethacin: Có thể gây co giật cho trẻ bú mẹ. Vì vậy, bà mẹ nên chọn lựa thuốc khác.
- Prednisone: Bú mẹ an toàn ở liều 20 mg/ngày. Ở liều cao hơn, nên cho trẻ bú 4 giờ sau khi mẹ uống thuốc.
2. Thuốc chống nhiễm trùng
Hầu hết các thuốc kháng sinh xuất hiện trong sữa với lượng rất thấp nên không gây độc. Tuy nhiên, có một số tác dụng phụ không liên quan đến liều lượng như tiêu chảy, phát ban, sốt. Lần tiếp xúc đầu tiên với thuốc trong sữa có thể gây nhạy cảm cho trẻ, dẫn đến khả năng có phản ứng dị ứng ở lần tiếp xúc sau.
- Acyclovir: Thuốc có ảnh hưởng đến lympho bào trong máu ngoại biên.
- Amoxicillin, Ampicillin, Cefadroxil: Bà mẹ uống thuốc này khi cho con bú cần theo dõi tác dụng phụ như phát ban, tiêu chảy.
- Ciprofloxacin: Thuốc gây bệnh khớp và ăn mòn sụn ở vật thí nghiệm. Nên ngưng cho bú mẹ.
- Chloramphenicol: Nên tránh cho con bú trong khi điều trị thuốc và tối thiểu 12 giờ sau ngưng thuốc, vì có nguy cơ ức chế tủy xương.
- Clindamycin: Trẻ có nguy cơ tiêu ra máu.
- Dicloxacillin: Đã được dùng điều trị viêm tuyến vú ở bà mẹ và không gây tác dụng phụ.
- Ethambutol: Có khả năng độc cho mắt trẻ, nên tránh.
- Gentamycin: Không cần thiết ngưng bú mẹ vì Aminoglycosid hấp thu kém qua ruột.
- Isoniazide (INH): Ngừng cho bú mẹ do tác dụng thuốc chống DNA, gây thiếu máu, viêm gan.
- Metronidazole: Có tác dụng sinh ung thư. Cần ngưng sữa mẹ tối thiểu đến 12-48 giờ sau liều thuốc cuối.
- Nalidixic acid, Nitrofurantoin: Mẹ điều trị thuốc này không nên cho trẻ thiếu G6PD bú mẹ vì nguy cơ thiếu máu tán huyết.
- Vermox (Mebendazole): Có thể làm giảm sữa mẹ. Nên ngưng cho bú 48 giờ sau liều cuối.
3. Thuốc an thần
- Diazepam (Valium): Gây tình trạng li bì, sụt cân cho trẻ sơ sinh nếu mẹ uống kéo dài.
- Pentobarbital: Mẹ uống thuốc này kéo dài sẽ gây tình trạng ngủ nhiều ở trẻ sơ sinh.
- Phenobarbital: Trẻ cần được theo dõi chuyển hóa gan, tình trạng li bì, phản xạ bú, phát ban.
4. Thuốc đường tiêu hóa
- Cimetidine: Ngừng cho bú vì thuốc có hại cho nội tiết.
- Metoclopramide: Theo dõi tình trạng li bì, rối loạn trương lực ở trẻ. Mẹ nên tránh dùng thuốc này khi cho con bú.
5. Thuốc đường hô hấp
- Chlorpheniramine: Theo dõi tình trạng li bì, phản xạ bú.
- Terbutaline (Bricanyl): Theo dõi nhanh nhịp tim và kích thích của trẻ.
6. Thuốc nội tiết
- Thuốc kháng giáp: Iodine chống chỉ định bú mẹ vì phản ứng dị ứng, phát ban, bướu giáp ở trẻ (do thuốc ức chế tuyến giáp).
- Thuốc tiểu đường Tolbutamide: Ngừng cho bú mẹ do thuốc ảnh hưởng tới insulin ở trẻ.
7. Thuốc khác
- Atropin: Ức chế bài tiết sữa và nguy cơ ngộ độc atropin. Nên tránh dùng thuốc này khi bú mẹ.
- Azathiopine: Ngừng cho bú vì thuốc khá độc và có khả năng gây ung thư cho trẻ.
- Ergotamin: Ngừng cho bú vì thuốc có tác dụng phụ gây nôn, tiêu chảy, mạch nhẹ, huyết áp không ổn hoặc co giật. Nếu cần điều trị migrain, phải tránh cho trẻ bú 48 giờ sau khi mẹ uống thuốc này.
BS Cam Ngọc Phượng, Sức Khoẻ & Đời Sống