Dự thảo Nghị quyết quy định về diện tích nhà ở tối thiểu để đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn, ở nhờ đang được UBND TP Hà Nội tổ chức lấy ý kiến. Theo đó người đi thuê, mượn, ở nhờ muốn đăng ký thường trú tại 12 quận phải có diện tích ở tối thiểu 15 m2/người; khu vực ngoại thành 8 m2/người (17 huyện và thị xã Sơn Tây).
Trong tờ trình, UBND TP Hà Nội lý giải cơ sở pháp lý để xây dựng dự thảo là Luật Cư trú 2020. Điều 20 của Luật quy định người thuê, mượn, ở nhờ muốn đăng ký thường trú phải đáp ứng điều kiện: Chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp đồng ý cho đăng ký thường trú tại địa điểm thuê, mượn, ở nhờ và được đồng ý đăng ký thường trú vào cùng hộ gia đình đó; diện tích về nhà ở tối thiểu do HĐND cấp tỉnh quy định nhưng không thấp hơn 8 m2 sàn/người.
Với một số địa phương đang có áp lực gia tăng dân số cơ học lớn, số người đăng ký cư trú tăng nhanh và biến động nhiều ở nhóm có chỗ ở hợp pháp là nhà ở do thuê, mượn, ở nhờ, Luật Cư trú 2020 quy định HĐND các tỉnh thành quyết định diện tích bình quân chỗ ở tối thiểu làm điều kiện để đăng ký thường trú.
Quy định như trên nhằm đảm bảo điều kiện sống cần thiết cho người dân, phù hợp với yêu cầu quản lý về cư trú và chính sách an sinh xã hội trên địa bàn; đồng thời cũng để các tỉnh, thành phố có thể điều tiết phân bổ dân cư thông qua điều kiện đăng ký thường trú.
Khu nhà trọ tại thôn Hậu Dưỡng (Kim Chung, Đông Anh), mỗi phòng có diện tích khoảng 10 m2. Ảnh: Ngọc Thành
Một căn cứ quan trọng khác để TP Hà Nội quy định tối thiểu 15 m2/người với trường hợp thuê, mượn, ở nhờ muốn đăng ký thường trú là Chương trình phát triển nhà ở giai đoạn 2021-2030, ban hành cuối năm 2020. Theo chương trình này, Hà Nội phấn đấu năm 2025 diện tích nhà ở tối thiểu là 10 m2/người, đến năm 2030 là 12 m2/người; diện tích nhà ở bình quân toàn thành phố tương ứng với hai mốc thời gian trên là 29 m2/người và 32 m2/người.
Thống kê của Sở Quy hoạch và Kiến trúc, từ năm 2011 đến tháng 6/2022 có trên 1.600 dự án có nhà được chấp thuận tổng mặt bằng, phương án kiến trúc với diện tích trên 31 triệu m2, dân số khoảng 560.000, tương đương 52,8 m2/người (gồm nhà ở thấp tầng riêng lẻ và chung cư).
Trên thực tế, Hà Nội đã áp dụng quy định diện tích nhà ở tối thiểu 15 m2/người để đăng ký thường trú với trường hợp nhà thuê từ năm 2013 (Nghị quyết số 11 HĐND thành phố). Năm 2016, HĐND thành phố ban hành văn bản kéo dài thời gian áp dụng nghị quyết đến hết 2020, đến nay đã quá hạn hơn 2 năm.
Sau 10 năm triển khai, Công an thành phố - cơ quan làm thủ tục đăng ký thường trú cho người dân và lãnh đạo quận Hoàn Kiếm đánh giá Nghị quyết số 11/2013 còn bất cập. Văn bản này chỉ quy định diện tích tối thiểu với trường hợp thuê nhà ở nội thành, không đề cập việc mượn, ở nhờ; không quy định diện tích tối thiểu với trường hợp thuê, mượn, ở nhờ để đăng ký thường trú ở ngoại thành.
Quá trình giải quyết đăng ký thường trú cho công dân, UBND xã, phường còn lúng túng khi xác định diện tích bình quân do biểu mẫu tờ khai về tình trạng chỗ ở phục vụ cho việc đăng ký cư trú ban hành từ quá lâu (năm 2007) và không thể hiện nội dung xác nhận diện tích bình quân với nhà thuê, mượn, ở nhờ.
Từ góc độ quận trung tâm Thủ đô, lãnh đạo UBND quận Hoàn Kiếm đánh giá tình trạng tăng dân số cơ học ở nội thành đã ảnh hưởng đến công tác quản lý dân cư trên địa bàn. Việc nắm, quản lý nhân khẩu đối với một số trường hợp gặp nhiều khó khăn, đơn cử số lượng KT2 (hộ khẩu thường trú ở một quận/huyện nhưng có đăng ký tạm trú dài hạn ở một quận/huyện khác), đi sinh sống ở nơi khác nhưng vẫn giữ hộ khẩu trên địa bàn; nhân khẩu lao động tự do, thời vụ, học sinh, sinh viên do thay đổi chỗ ở, nơi làm việc thường xuyên.
Dựa trên căn cứ pháp lý và thực tiễn nêu trên, UBND Hà Nội cho rằng việc ban hành văn bản quy định diện tích nhà ở tối thiểu để đăng ký thường trú tại chỗ thuê, mượn, ở nhờ là cần thiết và có tính khả thi. Lãnh đạo thành phố khẳng định khi nghiên cứu xây dựng dự thảo nghị quyết đã "bảo đảm hài hòa quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, lợi ích của nhà nước, cộng đồng và xã hội".
Hà Nội có diện tích tự nhiên 334.470 ha, dân số 8,6 triệu (thống kê đến 2022), gồm 30 đơn vị hành chính cấp quận, huyện, thị xã, 577 xã, phường, thị trấn. Dân cư chủ yếu tập trung ở các quận nội thành, đặc biệt là quận mới như Cầu Giấy, Hoàng Mai, Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, gây áp lực cho chính quyền trong việc đảm bảo trật tự an toàn, an sinh xã hội. Sĩ số lớp học bậc tiểu học ở nhiều quận thường xuyên trên 50 em mỗi lớp (quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo là 35 em/lớp); nhiều tuyến đường ùn tắc vào giờ cao điểm, ngập lụt khi mưa lớn.
Võ Hải